درس تفسیر استاد مصطفوی
93/11/01
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: تفسیر آیه 110 آل عمران در موضوع اهل بیت
علیهم السلام
آیه 110 سوره آل عمران: قال الله تعالی: «کنتم خیر أمه أخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر و تومنون بالله»، و آیه 104 همین سوره «ولتکن منکم امه یدعون الی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر» و آیه 106 همین سوره «یوم تبیضّ وجوه و تسودّ وجوه».آیه 110 را که اول خواندم به جهت محوری بودن این آیه بود.
ترجمه
«کنتم خیر امه»، خطاب از سوی خدای متعال. ضمیر جمع مخاطب ظهور دارد که مخاطبین موجودین باشند یا مقصودین و معینین باشند علی الاقل. شما بهتر امتی که بیرون آمده است برای مردم و از وصف شما هست که امر به معروف می کنید و نهی از منکر و ایمان به خدا دارید. و شما بهترین امت هستید، این بهترین امت هستید یعنی کلّ مسلمان ها فسقه و فجره و اهل نار ندارند؟ که قطعاً دارند. پس این به چه صورت معنا بشود که شما بهترین امت هستید. «اخرجت للناس» که شما برای مردم شده اید نماد. بعد از این می فرماید: امر می کنید به معروف و نهی می کنید از منکر و ایمان دارید به خدا که جمله انشائی نیست و اخباری است براساس سبک و سیاق. این وضع شماست.
دقت در معنی آیه
آیا واقعا همه مردم از مسلمان ها اهل امر به معروف و نهی از منکر هستند؟ نه چنین چیزی نداریم. بنابراین برای فهم این آیه باید دقت کنیم. با ظاهر این آیه مشکل برخورد می کنیم. کل بهترین، بهترین امت باشد، که حضرت خلیل هم امت گفته شد که این بهتر باشد حتی در حد حضرت خلیل یا بهتر از حضرت خلیل کل مسلمان ها که نمی شود. و بعد همه امر به معروف و نهی از منکر بشوند و برای مردم بهترین جلوه کنند، التزام به این امر با واقعیت تطبیق نمی کند. باید منظور از این خیر امه یک عده باشد نه همه، خطاب هم اختصاص داشته باشد به عده خاص نه به همه تا معنا درست بشود.
مراجعه به نصوص و روایات
تا اینجا که رسیدیم از نظر فهم و تمعق به ظاهر قرآن، از روایات و نصوص استفاده کنیم که منظور از این خیر امه چه باشد.
تفسیر قمی
مرحوم علی بن ابراهیم قمی قدس الله نفسه الزکیه در کتاب تفسیرش «قوله کنتم خیر امه اخرجت للناس» که روایت سندش صحیح است، حدثنی ابی عن ابن ابی عمیر عن ابن سنان «قال قرأت عند ابی عبدالله علیه السلام کنتم خیر امه اخرجت للناس فقال ابوعبدالله خیر امه امیرالمومنین و الحسن و الحسین علیهم السلام فقال جعلت فداک کیف نزلت، قال نزلت کنتم خیر امه» که این تلقی نمی شود که در تفسیر قمی آیات فرق داشته، نزلت با تفسیر «کنتم خیر ائمه اخرجت للناس»، این ترجمه و تفسیرش است. دلیل هم امام صادق اقامه می کند «ألا تری مدح الله لهم» نمی بینی که خداوند در این آیه مدح و ستایش کرده است برای ائمه که گفته است «تامرون بالمعروف و تنهون عن المنکر»[1]، شما امر به معروف و نهی از منکر می کنید. این امر به معروف و نهی از منکر در تاریخ بشریت تجسّمش به وسیله وجود ائمه معصومین و امیرالمومنین و امام حسن و مخصوصا سید الشهداء است که فعلش بر قولش گواه است. که در آن آخرین فرمایشات خودشان در کربلا فرمودند: انی ما خرجت اشرا و لا بطرا و لا مفسدا و لا ظالما، و انما خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدی، ارید عن آمر بالمعروف و انهی عن المنکر. یکی از مجتهدین می گوید که من این آیه را در جوانی هایم که بحث می کردم معنای آیه اگر تفسیر به رأی بشود که از محرّمات است اما تفسیر قرآن به عنوان برداشت یا رجائی اشکال ندارد، می گوید من این آیه را در جوانی هایم خودم تطبیق می کردم که این آیه عجیب تطبیق می کند به سید الشهداء. بعدش هم در تفسیر دیده است که مصداق بارز این آیه سید الشهداء و ائمه معصومین هستند.
تفسیر عیاشی
و در تفسیر عیاشی عن حماد بن عیسی عن بعض اصحابه، سند مرسله است ولی این سند باید معتبر باشد چون حماد بن عیسی از اصحاب اجماع است و مروی عنه اش اعتبار دارد. «عن ابی عبدالله علیه السلام قال فی قرائه علی علیه السلام کنتم خیر ائمه اخرجت للناس قال هم آل محمد صلی الله علیهم»[2]. و همینطور روایت ابوبصیر «انما انزلت هذه الآیه علی الرسول و فی الاوصیاء خاصه فقال خیر ائمه اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنکر هکذا و الله نزل بها جبرئیل و ما عنی بها الّا محمدا و اوصیائه صلوات الله علیهم». تفسیر معتبری مثل تفسیر قمی و تفسیر شیخ عیاشی مطلب را استفاده کردیم و از نظر مستند اشکالی نیست. اما در ارتباط با این مطلب نکاتی را اشاره کنیم. اما درباره امر به معروف و نهی از منکر اولا ائمه معصومین علیهم السلام اهل امر به معروف و نهی از منکر به معنای واقعی کلمه است و برای کسی دیگر اگر اطلاق بشود اطلاق مجازی است. و ثانیا ما که پیرو اهل بیت هستیم همیشه باید به این امر به معروف و نهی از منکر توجه کنیم. علامت شیعه بودن و پیروی اهل بیت دو چیز است: 1. التزام به واجبات و محرمات که امیرالمومنین فرموده است که شیعه ما کسی است که ملتزم به واجبات و محرمات باشد. 2. آمر به معروف و ناهی از منکر در حد وسع ما. اولاً از لحاظ شخصی عنوان پیروی را برای ما درست می کند و ثانیاً برای روح ما یک قوت و معنا می بخشد و ثالثا آثار ایجابیه عملیه فراوانی دارد که اصلاً در تاریخ محققین به این نظر شده باشند که اگر امر به معروف و نهی از منکر این برنامه عملی بشود که هیچ مشکلی در جامعه اسلامی انسانی وجود نخواهد داشت.
اما مراحل امر به معروف و نهی از منکر و مراحل آن
اولا امر به معروف و نهی از منکر مراحل دارد. امر به معروف و نهی از منکر الزامی و غیر الزامی. الزامی فقط واجبات و محرمات است و غیر الزامی که «المومن مرآه المومن»، مثلا شما دیدید که لباس او خیلی آماده نیست اگر آشنا نیستید از نزدیک با اجازه و ادب و احترام بگویید و اگر با او آشنا هستید صریح می گویید.
سوال:
جواب: در جامعه فکر می کنید که ما فقط درس و بحث و خدمت نکنیم. خدمات حلقه حلقه است، این حلقه به آن حلقه وصل است، حلقه اولی معارف و دروس دینی است. این حلقه اولی را اگر شما حفظ نکنید از بین می رود و اساس از بین می رود. این حلقه اولی که درست بشود ناخودآگاه حلقات دیگر وصل است و خودتان موفق می شوید که بقیه کارها را بکنید در خدمات اجتماعی. یک روحانی موفق روحانی است که پایبند به واجبات و محرمات و یک کار اصلی دارد و بقیه کارهایش فرعی، کار اصلی اش درس است و کارهای دیگر، خدمات و مسئولیت ها خودش می آید. اگر شما دنبال مسئولیت رفتید، سرگردانید. در یک حد متعارف اشکال ندارد اما اگر همیشه سرگردان بودید دنبال مسئولیت و کار تا ابد سرگردانید. و اما اگر کارتان را درست تنظیم کردید و مسیرتان را مستقیم حرکت کردید، مسئولیت ها و جایگاه ها خودش به سراغ آدم می آید. امام خمینی قدس الله نفسه الزکیه به او گفتند که شما مرجعیت را قبول می کنید، فرمودند من دنبال مرجعیت نمی روم، مرحوم آشیخ مرتضی حائری می گفت که امام خمینی را ما احتمال نمی دادیم که در جامعه وارد بشود و کار اجتماعی سیاسی انجام بدهد. آنقدر آدم عارف مشرب اهل سلوک سر به زیر درس خوان متمحض که احتمال نمی دادیم که اینگونه بشود. این برای چی است؟ برای اینکه کارش را درست کرد تا شد فقیه و بعد از که قدرت فقهی بالا پیدا کرد. اگر یک وقتی خواستید مقام علمی و فقهی امام خمینی را بفهمید کتاب بیع ایشان را مراجعه کنید که خودش نوشته و نجف هم شخصاً کار کرده که خیلی عمیق است. کارش را متمحض انجام داد و در موقعی که نجف هم بود کار اصلی اش کار فقهی بود. از همان دور انقلاب ایران را هم مدیریت می کرد ولی کار اصلی اش فقهی بود. این کتاب بیع که مقدرات را تعیین کرده است، همان جا تنظیم کرده است که چهار جلد است و بسیار دقیق و مبسوط هم است. مسئله امر به معروف و نهی از منکر آثار برای خود ما دارد و وظیفه خود ماست، منتها روحانی که امر به معروف می کند ولو به آدمی که احتمال نمی دهید که از شما ناراحت بشود، حتی شما می گویید که این به منزله فرزند است و گاهی ممکن است خاطرش بگیرد، لذا باید بسیار با ادب و خوش رویی و تبسم و تواضع. که فرزدق درباره امام سجاد می گوید«یقضی حیاء و یقضی من مهابته فلایکلّم الاّ حین یتبسم». خشونت در اسلام نیامده، الگوی ما اهل بیت است، صحبتش با تبسم بوده. این یکی از عوامل اصلی موفقیت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم برخورد با خلق عظیم ایشان بود. تا ابد تاریخ اگر بنگرد و بفهمد امر به معروف که در دنیا آمده مثلا ظلم ستیزی و گرایش به خدا و عبودیت و اخلاص و برای رضایت خدا از تمام جان و مال گذشتن، این اسوه اصلی اش اهل بیت بوده که شک و شبهه ای در این نیست. در مطالعه روشنفکر های تاریخ معاصر امر به معروف و نهی از منکر که مورد مطالعه قرار گرفته است اعجاب انگیز شده است. یک کتابی نوشته اخیرا به نام امر به معروف و نهی از منکر که نویسنده اش خارجی است به نام مایکل کوک که این در آمریکا در ایستگاه اتوبوس یا قطار می بیند که یک خانمی مورد حمله یک فردی قرار می گیرد، دید یک جوانی آمد به دفاع و نگذاشت خانم را اذیت و آزار بکند. این آدمی که نویسنده شده سوال کرد که شما با این خانم چه نسبتی داشتید؟ هیچ، می شناسید؟ نه. چرا دفاع کردی؟ گفت که مسلمانیم و پیرو امیرالمومنینیم و دستور داریم امر به معروف و نهی از منکر. شرح داد که نهی از منکر این است. اول از خود آن شخص نهی از منکر و امر به معروف توضیحش را گرفت و بعد تحقیق کرد و دو جلد نوشته درباره امر به معروف و نهی از منکر. اما خیلی جای تأسف است که در جهان امروز مسلمان ها به نام مسلمان عامل قبیح ترین منکرند. شما در تاریخ بشر منکری بالاتر آن فحشاء و زنای محصنه به نام نکاح جهادی که بدترین و زشت ترین منکر تاریخ بشریت است. و لا اله الا الله را هم می نویسند، سر بریدن و بی رحمی و قتل و غارت که از شدیدتر موارد منکرات است. مشکل همین است الان منکرات تا این حد که می روند با اسرائیل هماهنگ می شوند، بهترین عزیزانی که فرماندهان نظامی حزب الله بوده اند یک سرداری هم به نام الله دادی از عزیزان سپاه هم بوده در جمع آنها، این تکفیری ها یعنی ناهیان معروف و آمران منکر با اسرائیل هم دست می شوند و اینها را به شهادت می رسانند. مشکل جهان اسلام همین نهی معروف و امر به منکر شده است. این امر به معروف و نهی از منکر آدم را رو سفید می کند و در آخرت هم.
تفسیر فرات کوفی
این «یوم تبیض وجوه و تسودّ وجوه» که در آیه قرآن آمده است، مرحوم فرات کوفی در تفسیرش نقل می کند از حسین بن سعید اهوازی و همینطور مسند تا امام صادق علیه السلام که فرمود اینهایی هستند که پیروان امیرالمومنین هستند و امر به معروف می کنند و نهی از منکر می کنند. یک مسئله فقهی هم است که امر به معروف را اگر احتمال عقلایی می دهید که قبول می کند بگویید. اگر دیدید مجلس فسقه است و اصلا اثر نمی کند لازم نیست. و در مجلسی که هستید اگر امر به معروف بسیار ساده گفتید و بعد قبول نکردند، وظیفه تان تمام شده است و مشکل دیگری ندارد. و در برابر امر به معروف اگر طرف برخورد شدید کرد با او درگیر نشوید، که این نکاتی است بحث فقهی هم در آن وجود دارد. آدمی که امر به معروف می کند صورت های نورانی دارد، رو سفید است در دنیا و آخرت. در دنیا که معلوم است کسی که امر به معروف کرده سربلند است و روسفید است. و اما در آخرت، امام صادق می فرماید:«يحشر يوم القيامه شيعه علي رواء مرويين مبيضه وجوههم، مبیضه وجوههم و یحشر اعداء علی وجوههم مسوده ظامئین ثم قرأ یوم تبیض وجوه و تسودّ وجوه». روز قیامت پیروان امیرالمومنین محشور می شوند با چهره های روشن و نورانی و سیراب، در حالت بسیار پر از آرامش و آسایش. و دشمنان علی که روز قیامت محشور می شوند روسیاه اند. حقیقت روسیاهی و روسفیدی در یک کلمه گره خورده است: حبل الله امیرالمومنین که در جلسه قبل گفتم. «و ظامئین»، اینها از تشنگی در حد فشار هستند، چون راه هدایت و نجات را ترک کردند و به حبل شیطان دست زدند. همین فرات کوفی ادامه می دهد، از ابان بن تغلب «سألت اباجعفر ضربت علیهم الذله اینما ثقفوا الا بحبل من الله و حبل من الناس» در تفسیر آمده است که حبل من الله کتاب الله است و حبل من الناس امیرالمومنین است. این البته برای یهود گفته شده که «ضربت علیهم الذله اینما ثقفوا» که الان هم از چشم مردم افتاده و فعلا منفورترین دولت اسرائیل است. نجات فقط در تمسک به حبل الله و در تمسک به ولایت رسول الله الاعظم امیرالمومنین و ائمه اطهار.
آیه 110 سوره آل عمران: قال الله تعالی: «کنتم خیر أمه أخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر و تومنون بالله»، و آیه 104 همین سوره «ولتکن منکم امه یدعون الی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر» و آیه 106 همین سوره «یوم تبیضّ وجوه و تسودّ وجوه».آیه 110 را که اول خواندم به جهت محوری بودن این آیه بود.
ترجمه
«کنتم خیر امه»، خطاب از سوی خدای متعال. ضمیر جمع مخاطب ظهور دارد که مخاطبین موجودین باشند یا مقصودین و معینین باشند علی الاقل. شما بهتر امتی که بیرون آمده است برای مردم و از وصف شما هست که امر به معروف می کنید و نهی از منکر و ایمان به خدا دارید. و شما بهترین امت هستید، این بهترین امت هستید یعنی کلّ مسلمان ها فسقه و فجره و اهل نار ندارند؟ که قطعاً دارند. پس این به چه صورت معنا بشود که شما بهترین امت هستید. «اخرجت للناس» که شما برای مردم شده اید نماد. بعد از این می فرماید: امر می کنید به معروف و نهی می کنید از منکر و ایمان دارید به خدا که جمله انشائی نیست و اخباری است براساس سبک و سیاق. این وضع شماست.
دقت در معنی آیه
آیا واقعا همه مردم از مسلمان ها اهل امر به معروف و نهی از منکر هستند؟ نه چنین چیزی نداریم. بنابراین برای فهم این آیه باید دقت کنیم. با ظاهر این آیه مشکل برخورد می کنیم. کل بهترین، بهترین امت باشد، که حضرت خلیل هم امت گفته شد که این بهتر باشد حتی در حد حضرت خلیل یا بهتر از حضرت خلیل کل مسلمان ها که نمی شود. و بعد همه امر به معروف و نهی از منکر بشوند و برای مردم بهترین جلوه کنند، التزام به این امر با واقعیت تطبیق نمی کند. باید منظور از این خیر امه یک عده باشد نه همه، خطاب هم اختصاص داشته باشد به عده خاص نه به همه تا معنا درست بشود.
مراجعه به نصوص و روایات
تا اینجا که رسیدیم از نظر فهم و تمعق به ظاهر قرآن، از روایات و نصوص استفاده کنیم که منظور از این خیر امه چه باشد.
تفسیر قمی
مرحوم علی بن ابراهیم قمی قدس الله نفسه الزکیه در کتاب تفسیرش «قوله کنتم خیر امه اخرجت للناس» که روایت سندش صحیح است، حدثنی ابی عن ابن ابی عمیر عن ابن سنان «قال قرأت عند ابی عبدالله علیه السلام کنتم خیر امه اخرجت للناس فقال ابوعبدالله خیر امه امیرالمومنین و الحسن و الحسین علیهم السلام فقال جعلت فداک کیف نزلت، قال نزلت کنتم خیر امه» که این تلقی نمی شود که در تفسیر قمی آیات فرق داشته، نزلت با تفسیر «کنتم خیر ائمه اخرجت للناس»، این ترجمه و تفسیرش است. دلیل هم امام صادق اقامه می کند «ألا تری مدح الله لهم» نمی بینی که خداوند در این آیه مدح و ستایش کرده است برای ائمه که گفته است «تامرون بالمعروف و تنهون عن المنکر»[1]، شما امر به معروف و نهی از منکر می کنید. این امر به معروف و نهی از منکر در تاریخ بشریت تجسّمش به وسیله وجود ائمه معصومین و امیرالمومنین و امام حسن و مخصوصا سید الشهداء است که فعلش بر قولش گواه است. که در آن آخرین فرمایشات خودشان در کربلا فرمودند: انی ما خرجت اشرا و لا بطرا و لا مفسدا و لا ظالما، و انما خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدی، ارید عن آمر بالمعروف و انهی عن المنکر. یکی از مجتهدین می گوید که من این آیه را در جوانی هایم که بحث می کردم معنای آیه اگر تفسیر به رأی بشود که از محرّمات است اما تفسیر قرآن به عنوان برداشت یا رجائی اشکال ندارد، می گوید من این آیه را در جوانی هایم خودم تطبیق می کردم که این آیه عجیب تطبیق می کند به سید الشهداء. بعدش هم در تفسیر دیده است که مصداق بارز این آیه سید الشهداء و ائمه معصومین هستند.
تفسیر عیاشی
و در تفسیر عیاشی عن حماد بن عیسی عن بعض اصحابه، سند مرسله است ولی این سند باید معتبر باشد چون حماد بن عیسی از اصحاب اجماع است و مروی عنه اش اعتبار دارد. «عن ابی عبدالله علیه السلام قال فی قرائه علی علیه السلام کنتم خیر ائمه اخرجت للناس قال هم آل محمد صلی الله علیهم»[2]. و همینطور روایت ابوبصیر «انما انزلت هذه الآیه علی الرسول و فی الاوصیاء خاصه فقال خیر ائمه اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنکر هکذا و الله نزل بها جبرئیل و ما عنی بها الّا محمدا و اوصیائه صلوات الله علیهم». تفسیر معتبری مثل تفسیر قمی و تفسیر شیخ عیاشی مطلب را استفاده کردیم و از نظر مستند اشکالی نیست. اما در ارتباط با این مطلب نکاتی را اشاره کنیم. اما درباره امر به معروف و نهی از منکر اولا ائمه معصومین علیهم السلام اهل امر به معروف و نهی از منکر به معنای واقعی کلمه است و برای کسی دیگر اگر اطلاق بشود اطلاق مجازی است. و ثانیا ما که پیرو اهل بیت هستیم همیشه باید به این امر به معروف و نهی از منکر توجه کنیم. علامت شیعه بودن و پیروی اهل بیت دو چیز است: 1. التزام به واجبات و محرمات که امیرالمومنین فرموده است که شیعه ما کسی است که ملتزم به واجبات و محرمات باشد. 2. آمر به معروف و ناهی از منکر در حد وسع ما. اولاً از لحاظ شخصی عنوان پیروی را برای ما درست می کند و ثانیاً برای روح ما یک قوت و معنا می بخشد و ثالثا آثار ایجابیه عملیه فراوانی دارد که اصلاً در تاریخ محققین به این نظر شده باشند که اگر امر به معروف و نهی از منکر این برنامه عملی بشود که هیچ مشکلی در جامعه اسلامی انسانی وجود نخواهد داشت.
اما مراحل امر به معروف و نهی از منکر و مراحل آن
اولا امر به معروف و نهی از منکر مراحل دارد. امر به معروف و نهی از منکر الزامی و غیر الزامی. الزامی فقط واجبات و محرمات است و غیر الزامی که «المومن مرآه المومن»، مثلا شما دیدید که لباس او خیلی آماده نیست اگر آشنا نیستید از نزدیک با اجازه و ادب و احترام بگویید و اگر با او آشنا هستید صریح می گویید.
سوال:
جواب: در جامعه فکر می کنید که ما فقط درس و بحث و خدمت نکنیم. خدمات حلقه حلقه است، این حلقه به آن حلقه وصل است، حلقه اولی معارف و دروس دینی است. این حلقه اولی را اگر شما حفظ نکنید از بین می رود و اساس از بین می رود. این حلقه اولی که درست بشود ناخودآگاه حلقات دیگر وصل است و خودتان موفق می شوید که بقیه کارها را بکنید در خدمات اجتماعی. یک روحانی موفق روحانی است که پایبند به واجبات و محرمات و یک کار اصلی دارد و بقیه کارهایش فرعی، کار اصلی اش درس است و کارهای دیگر، خدمات و مسئولیت ها خودش می آید. اگر شما دنبال مسئولیت رفتید، سرگردانید. در یک حد متعارف اشکال ندارد اما اگر همیشه سرگردان بودید دنبال مسئولیت و کار تا ابد سرگردانید. و اما اگر کارتان را درست تنظیم کردید و مسیرتان را مستقیم حرکت کردید، مسئولیت ها و جایگاه ها خودش به سراغ آدم می آید. امام خمینی قدس الله نفسه الزکیه به او گفتند که شما مرجعیت را قبول می کنید، فرمودند من دنبال مرجعیت نمی روم، مرحوم آشیخ مرتضی حائری می گفت که امام خمینی را ما احتمال نمی دادیم که در جامعه وارد بشود و کار اجتماعی سیاسی انجام بدهد. آنقدر آدم عارف مشرب اهل سلوک سر به زیر درس خوان متمحض که احتمال نمی دادیم که اینگونه بشود. این برای چی است؟ برای اینکه کارش را درست کرد تا شد فقیه و بعد از که قدرت فقهی بالا پیدا کرد. اگر یک وقتی خواستید مقام علمی و فقهی امام خمینی را بفهمید کتاب بیع ایشان را مراجعه کنید که خودش نوشته و نجف هم شخصاً کار کرده که خیلی عمیق است. کارش را متمحض انجام داد و در موقعی که نجف هم بود کار اصلی اش کار فقهی بود. از همان دور انقلاب ایران را هم مدیریت می کرد ولی کار اصلی اش فقهی بود. این کتاب بیع که مقدرات را تعیین کرده است، همان جا تنظیم کرده است که چهار جلد است و بسیار دقیق و مبسوط هم است. مسئله امر به معروف و نهی از منکر آثار برای خود ما دارد و وظیفه خود ماست، منتها روحانی که امر به معروف می کند ولو به آدمی که احتمال نمی دهید که از شما ناراحت بشود، حتی شما می گویید که این به منزله فرزند است و گاهی ممکن است خاطرش بگیرد، لذا باید بسیار با ادب و خوش رویی و تبسم و تواضع. که فرزدق درباره امام سجاد می گوید«یقضی حیاء و یقضی من مهابته فلایکلّم الاّ حین یتبسم». خشونت در اسلام نیامده، الگوی ما اهل بیت است، صحبتش با تبسم بوده. این یکی از عوامل اصلی موفقیت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم برخورد با خلق عظیم ایشان بود. تا ابد تاریخ اگر بنگرد و بفهمد امر به معروف که در دنیا آمده مثلا ظلم ستیزی و گرایش به خدا و عبودیت و اخلاص و برای رضایت خدا از تمام جان و مال گذشتن، این اسوه اصلی اش اهل بیت بوده که شک و شبهه ای در این نیست. در مطالعه روشنفکر های تاریخ معاصر امر به معروف و نهی از منکر که مورد مطالعه قرار گرفته است اعجاب انگیز شده است. یک کتابی نوشته اخیرا به نام امر به معروف و نهی از منکر که نویسنده اش خارجی است به نام مایکل کوک که این در آمریکا در ایستگاه اتوبوس یا قطار می بیند که یک خانمی مورد حمله یک فردی قرار می گیرد، دید یک جوانی آمد به دفاع و نگذاشت خانم را اذیت و آزار بکند. این آدمی که نویسنده شده سوال کرد که شما با این خانم چه نسبتی داشتید؟ هیچ، می شناسید؟ نه. چرا دفاع کردی؟ گفت که مسلمانیم و پیرو امیرالمومنینیم و دستور داریم امر به معروف و نهی از منکر. شرح داد که نهی از منکر این است. اول از خود آن شخص نهی از منکر و امر به معروف توضیحش را گرفت و بعد تحقیق کرد و دو جلد نوشته درباره امر به معروف و نهی از منکر. اما خیلی جای تأسف است که در جهان امروز مسلمان ها به نام مسلمان عامل قبیح ترین منکرند. شما در تاریخ بشر منکری بالاتر آن فحشاء و زنای محصنه به نام نکاح جهادی که بدترین و زشت ترین منکر تاریخ بشریت است. و لا اله الا الله را هم می نویسند، سر بریدن و بی رحمی و قتل و غارت که از شدیدتر موارد منکرات است. مشکل همین است الان منکرات تا این حد که می روند با اسرائیل هماهنگ می شوند، بهترین عزیزانی که فرماندهان نظامی حزب الله بوده اند یک سرداری هم به نام الله دادی از عزیزان سپاه هم بوده در جمع آنها، این تکفیری ها یعنی ناهیان معروف و آمران منکر با اسرائیل هم دست می شوند و اینها را به شهادت می رسانند. مشکل جهان اسلام همین نهی معروف و امر به منکر شده است. این امر به معروف و نهی از منکر آدم را رو سفید می کند و در آخرت هم.
تفسیر فرات کوفی
این «یوم تبیض وجوه و تسودّ وجوه» که در آیه قرآن آمده است، مرحوم فرات کوفی در تفسیرش نقل می کند از حسین بن سعید اهوازی و همینطور مسند تا امام صادق علیه السلام که فرمود اینهایی هستند که پیروان امیرالمومنین هستند و امر به معروف می کنند و نهی از منکر می کنند. یک مسئله فقهی هم است که امر به معروف را اگر احتمال عقلایی می دهید که قبول می کند بگویید. اگر دیدید مجلس فسقه است و اصلا اثر نمی کند لازم نیست. و در مجلسی که هستید اگر امر به معروف بسیار ساده گفتید و بعد قبول نکردند، وظیفه تان تمام شده است و مشکل دیگری ندارد. و در برابر امر به معروف اگر طرف برخورد شدید کرد با او درگیر نشوید، که این نکاتی است بحث فقهی هم در آن وجود دارد. آدمی که امر به معروف می کند صورت های نورانی دارد، رو سفید است در دنیا و آخرت. در دنیا که معلوم است کسی که امر به معروف کرده سربلند است و روسفید است. و اما در آخرت، امام صادق می فرماید:«يحشر يوم القيامه شيعه علي رواء مرويين مبيضه وجوههم، مبیضه وجوههم و یحشر اعداء علی وجوههم مسوده ظامئین ثم قرأ یوم تبیض وجوه و تسودّ وجوه». روز قیامت پیروان امیرالمومنین محشور می شوند با چهره های روشن و نورانی و سیراب، در حالت بسیار پر از آرامش و آسایش. و دشمنان علی که روز قیامت محشور می شوند روسیاه اند. حقیقت روسیاهی و روسفیدی در یک کلمه گره خورده است: حبل الله امیرالمومنین که در جلسه قبل گفتم. «و ظامئین»، اینها از تشنگی در حد فشار هستند، چون راه هدایت و نجات را ترک کردند و به حبل شیطان دست زدند. همین فرات کوفی ادامه می دهد، از ابان بن تغلب «سألت اباجعفر ضربت علیهم الذله اینما ثقفوا الا بحبل من الله و حبل من الناس» در تفسیر آمده است که حبل من الله کتاب الله است و حبل من الناس امیرالمومنین است. این البته برای یهود گفته شده که «ضربت علیهم الذله اینما ثقفوا» که الان هم از چشم مردم افتاده و فعلا منفورترین دولت اسرائیل است. نجات فقط در تمسک به حبل الله و در تمسک به ولایت رسول الله الاعظم امیرالمومنین و ائمه اطهار.
