< فهرست دروس

درس خارج فقه آيت‌الله حسین نوری‌همدانی

88/07/08

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع : رؤیت هلال

 

بحث ما با توفيق پروردگارمتعال درباره هلال که مسئله بسيار مهم و تأثير گذار در احکام اسلاميست می باشد، عرض کرديم برای روشن شدن وضع هلال و روشن شدن اقوال ودلائلی که در مسئله وجود دارد بايستی ما نسبت به خورشيد و تابش آن، نسبت به زمين و حرکات زمين و نسبت به ماه شناختی داشته باشيم تا براساس اين شناخت هم خودمان بتوانيم نظريه ای اتخاذ کنيم وهم اقوال ودلائلی را که در مسئله وجود دارد کاملاً بشناسيم ، مادرباره ماه مقداری بحث کرديم وباز هم بحث خواهيم کرد .

اما بحث ما درباره زمين بود چون اقوالی در مسئله وجود دارد که ارتباط دارد با وضع زمين يعنی آن نقطه ای که شخص درآنجا واقع است نسبت به هلال چه نسبتی بايد داشته باشد. از لحاظ طول وعرض جغرافيايي ، طول وعرض جغرافيايي زمين را بايد بشناسيم که دربحث قبله هم بسيار تأثيرگذار است از قديم مرسوم بوده وقتی که می خواسته اند نسبت به بلاد و فاصله های آنها و وضعی که در آن قرار دارند شناختی پيداکنند راههای مختلفی بوده ولی بهترين راه همين است که ما طول و عرض بلاد را بدانيم ، اصلاً در بحث قبله طول و عرض بلادتأثير فراوانی دارد.

کتابی را که عرض کردم (تحفه الأجله) بسيار کتاب مفيدی است که طول و عرض بلاد وهمه آنچه را که مورد توجه قرار می گيرد ذکر کرده ، ما درباره طول جغرافيايي بلاد ، ديروز عرض کرديم که طول شرقی و غربی چقدر تأثير دارد در تفاوت اوقات برای نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء وافطار وسحر و امثال آنها.

بحث امروز با توفيق پروردگار در مورد عرض بلاد است. در وسط کره زمين يک خط فرضی وجود دارد که اين خط فرضی از مغرب به مشرق و بالعکس امتداد دارد در بحث ديروز خطوطی که وجود داشت از جنوب به شمال بود که 180 تا دايره و 360 درجه بود که به آنها خطوط نصف النهار می گفتند اما بحث امروز درباره خطوطی است که به عکس آنها از غرب به شرق امتداد دارند. در کمر کره زمين خطی به شکل دائره وجود دارد که به آن خط استوا يا دايره معدل النهار می گويند که اين خط کره زمين را به دو نيم دايره شمالی و جنوبی تقسيم می کند، ازدائره معدل النهار(خط استوا) دوائری به موازات اين دائره به طرف شمال و جنوب ترسيم می کنيم که با هم نسبت متساوی دارند و به موازات خط استوا واقع شده اند که به آنها مدارات هم می گويند، اين مدارات را تا قطب از طرف شمال و جنوب می کشيم، 90 دائره می کشيم يعنی 90 تا از خط استوا به طرف شمال و 90 تا هم به طرف جنوب، به اين ها مدارات شمالی و جنوبی می گويند که باهم نسبت متساوی هم دارند، عرض بلاد را از خط استوا می سنجند ، از خط استوا که در کمر زمين بود که عرض کرديم به طرف شمال می رويم مقداری که رفتيم می رسيم به يکي از مدارات و بعد دوم و سوم تا مدار 90 . مدار اول يک درجه عرض شمالی دارد و دهم 10 درجه و20و30و به همين ترتيب تا90 درجه عرض شمالی. بسيار خوب حالا از طرف خط استوا به طرف جنوب مي رويم به مدار اول كه مي رسيم يك درجه عرض جنوبي دارد، دهم 10 درجه و20و30 و به همين ترتيب تا به 90 درجه،در منتهي إليه آن مدار دوتا قطب يعنی قطب شمال و جنوب هستنند، خوب بنابراين ما از خط استوا به طرف شمال 90 درجه عرض شمالی و از استوا به طرف جنوب هم 90 درجه عرض جنوبی داريم، پس اين مبنای عرض بلاد است و ديروزهم مبنای طول بلاد را عرض کرديم، بنابراين هر بلدی را که بخواهيم بشناسيم بايدببينيم که چند درجه طول شرقی وغربی دارد وچند درجه عرض شمالی وجنوبی دارد، برای روشن شدن مطلب قم وتهران را با هم مقايسه ميکنيم، قم 34درجه عرض شمالی دارد، البته ديروز هم گفتيم که طول شرقی قم 50 درجه و 55 دقيقه بود و تهران راهم گفتيم که 51 درجه طول شرقی دارد فلذا تهران قبل ازقم ظهر می شود، چرا که تهران 51 و قم 50 درجه است پس طول شرقی قم بيش از تهران است و مشهد هم بيشتر از تهران و هکذا. هرچه طول شرقی بيشتر باشد زودتر ظهر و نصف شب می شود. طول را ديروز گفته ايم و حالا عرض را می خواهيم بگوئيم ، عرض قم 34 درجه و 29 دقيقه و عرض تهران 35 درجه و41 دقيقه است، درجات را درعرض هم مثل طول که ديروز تقسيماتش را گفتيم به يک درجه و تکه تکه هايش به دقيقه و دقيقه به ثانيه و ثانيه به ثالثه ، تقسيم می کنيم، دراينجا هم هرچندکه به مکان مربوط است ولی مثل همان ساعات زمانی که يک ساعت به 60 دقيقه ويک دقيقه به 60 ثانيه تکه تکه می شود، همانطور تقسيم می کنيم ، يعنی درجه ، بعضی وقتها يک درجه نيست بلکه تکه تکه می شود به دقيقه ، يعنی يک درجه 60 دقيقه است ويک دقيقه 60 ثانيه است و يک ثانيه 160 ثالثه و هکذا. پس اين تکه ها همان طور که در زمان ، ساعت است و دقيقه است و ثانيه ، در اين مسافتهای مکانی هم به همين ترتيب درجه است و دقيقه است و ثانيه، فلذا60 دقيقه که در ساعات زمانی يک ساعت است در اينجا هم 60 دقيقه يک درجه است و هکذا. بسيارخوب ما تا به حال معين کرديم که مبنای عرض جغرافيايي شمال وجنوبی چيست، که نوعاً بلاد در طرف شمال قرار دارند.

بايد توجه داشته باشيم که چند نکته مهم دراينجا وجود دارد ، يک نکته مهم اين است که از اين نظر سطح کره زمين به 5 قسمت تقسيم می شود، اول منطقه محترقه: از خط استوا 23 درجه و 27 دقيقه به طرف شمال و 23 درجه و 27 دقيقه به طرف جنوب را منطقه محترقه می گويند که کلاً می شود 46 درجه و 54 دقيقه که اين منطقه گرمسير می باشد برای اينکه خورشيد گاهی به بالای سر آنها عمودی می تابد، هيچ گاه خورشيد به بالای سرماها که عرضمان بيشتر است عمودی نمی تابد ولی به بالای سر آنها عمودی می تابد.

23 درجه و 27 دقيقه به طرف شمال در عيد نوروز خورشيد روی خط استوا است، سپس از آنجا که رد می شود و به طرف شمال می رود و در فصل بهار تماماً به طرف شمال می آيد که ماهم درشمال هستيم ، خورشيد در حرکتش می آيد تا اينکه 23 درجه و 27 دقيقه از عرض شمالی در زيرش(خورشيد) قرار می گيرد، اينها را می گويند ذوات ظلّين که در بحث قبله خيلی مهم است. ذوات ظلّين اين است که اينها دوتا ظل دارند خورشيد که آن طرف آنهاست ظلّ به اين طرف دارد و خورشيد که از بالای سرشان رد می شودظلّ به آن طرف پيدا می کند يعنی هم ظل جنوبی دارند و هم ظل شمالی پس اينها ذوات ظلين هستند ، اما ما ذات ظل واحد هستيم چون خورشيد هميشه نسبت به ما از طرف شمال می تابد و هيچ وقت بالای سرما نمی رسد. خلاصه بنده در اينجا اين را می خواهم بگويم که منطقه محترقه شد46 درجه و 54 دقيقه که نصفش به طرف جنوب و نصفش به طرف شمال است.

مکه در يک نقطه ای واقع شده از طرف شمال که سالی 2 مرتبه خورشيد بالای سر آن می رسد، در اين حالت اگر شما رو به خورشيد بايستيد روبه قبله ايستاده ايد ، برای تعيين قبله اين راه بسيار خوبی است، ابتکار اين راه هم از خواجه نصيرالدين طوسی است، که صاحب جواهر در جلد 7 در بحث قبله اين مطلب را متذکر شده اند واز خواجه نصيرالدين اسم برده اند.

هروقت بخواهند در جايي مسجد بسازند اين خيلی راه خوبی است و آسان هم است، پس سالی دو مرتبه خورشيد بالای سر مکه قرار می گيرد، که يک مرتبه آن هفتم خرداد است ، روز هفتم خرداد اگر شما موقع ظهر روبه خورشيد بايستيد روبه قبله ايستاده ايد، چون خورشيد ظهر بالای سر مکه قرار می گيرد ، منتهی اول بايد بدست بياوريد که چه ساعتی درمکه ظهر خواهد شد که اين راهم از وقت ديروز خواهيم فهميد، پس اگر ما طول قم وتهران و مکه را بدانيم وهمچنين بدانيم که مکه چقدر طول شرقی دارد وما چقدر طول شرقی داريم که ديروز گفتيم که هر 4 دقيقه يک درجه بود، در اين صورت اگر ما درجات طولی را درست بدانيم ودرست حساب کنيم می فهميم که چه وقت خورشيد بالای سر مکه قرار می گيرد ، همان لحظه اگر ما روبه خورشيد بايستيم رو به کعبه ايستاده ايم پس اگر می خواهيد محراب مسجدی را که ساخته ايد معين کنيد آسان ترين وبهترين ودقيق ترين راه همين است که سالی دو روز موقع ظهر که خورشيد در بالای سر کعبه قرار می گيرد (7 خرداد و 23 تير) ظهر مکه را بدست بياوريد و روبه خورشيد بايستيد در اين موقع شما روبه کعبه ايستاده ايد.

خوب بحث ما در منطقه محترقه بود و عرض کرديم که 23 درجه و 27 دقيقه از خط استوا به طرف شمال و به طرف جنوب منطقه محترقه می باشد که سالی دو مرتبه خورشيد بالای سر آنها قرار می گيرد. 23 درجه 27 دقيقه به قطب مانده از طرف شمال منطقه منجمده شمالی و 23 درجه و 27 دقيقه هم به قطب مانده از طرف جنوب منطقه منجمده جنوبی می باشد ، شب و روز در اين دو منطقه مثل شب و روز ما نمی باشد بلکه آنها شب و روزهای خيلی طولانی دارند به صورتی که در آن مناطق 6 ماه شب و 6 ماه روز است .

بنده هم آن موقعی که نماينده امام رضوان الله عليه در اروپا بودم چند منطقه در آنجا بود که خيلي به قطب نزديک بودند مثل سوئد ، نروژ و فنلاند، در فنلاند که در آنوقت بنده در آنجا بودم از کشورهای ديگر می آمدند برای تماشای خورشيد، چون خرشيد در آنجا چند روز غروب نمی کند و به دور خود می چرخد که خيلی هم تماشايي است. تا الان سه منطقه را برشمرديم ؛ مناطق محترقه ، منجمده شمالی ومنجمده جنوبی .

دو منطقه ديگر هم داريم يکی منطقه معتدله شمالی وديگری منطقه معتدله جنوبی. حد وسط بين منطقه محترقه و منجمده شمالی، منطقه معتدله شمالی قرار دارد و ازطرف جنوب هم مابين منطقه محترقه ومنجمده جنوبی ، منطقه معتدله جنوبی واقع شده است که تقريباً اين دو منطقه در حدور 46 درجه می باشند. فرق اين دو منطقه اين است که زمستان آنهايي که در شمال هستند تابستان جنوبی هاست و بالعکس ، چون خورشيد طوری است که تا آخر بهار به طرف شمال مي آيد وبعد بر می گردد کم کم در اول پاييز به خط استوا می رسد واز اول پاييز به آن طرف می رود يعنی بهار ما که در شمال هستيم شروع می شود و در همين موقع برای جنوبی ها پاييز است و وقتی خورشيد به آن طرف می رود هوا گرم می شود و بهار وتابستان آنها شروع می شود که همان موقع در اين طرف پاييز و زمستان ما شروع می شود. پس تا به حال چند مسئله برای ما روشن شد: هم فهميديم در عرض بلاد ملاک چيست وهم عرض شمالی وجنوبی رافهميديم که چيست و هم پنج منطقه يعنی مناطق محترقه، منجمده شمالی ، منجمده جنوبی ، معتدله شمالی و معتدله جنوبی راشناختيم. بقيه اش بماند براي جلسه بعدی إن شاء الله ...

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo