درس خارج فقه آيت‌الله حسین نوری‌همدانی

موضوع : فی المفطرات – البقاء علی الجنابة

وأما الإصباح جنباً من غیر تعمدٍ فلا یوجب البطلان إلا فی قضاء شهر رمضان علی الأقوی ، وإن کان الأحوط إلحاق مطلق الواجب الغیر المعیّن به فی ذلک ، و أما الواجب المعیّن رمضاناً أو غیره فلا یبطل بذلک ، کما لا یبطل مطلق الصوم واجباً کان أو مندوبا معیّنا أو غیره بالاحتلام فی النهار.. .

صاحب عروة در مسئله بقاء برجنابت بر مبنای سه فرض مطلب را مورد بحث قرار داده ، اول تعمد البقاء علی الجنابة تا طلوع فجر که بحث شد و عرض کردیم که شکی نیست که در صوم رمضان و قضای آن تعمد البقاء علی الجنابة تا طلوع فجر موجب بطلان صوم می شود و همچنین گفتیم شکی نیست که در صیام مندوبة طبق روایاتی که خواندیم تعمد البقاة علی الجنابة تاطلوع فجر موجب بطلان نیست و اما در غیر از صوم رمضان و قضای آن یعنی در روزه واجب آخر معیّناً أو غیر معین و صوم کفاره و نحوهم عرض کردیم که مختار صاحب عروة این است که در اینها تعمد البقاة علی الجنابة تا طلوع فجر مبطل صوم نیست و مانعیتی ندارد و همچنین گفتیم که بعضی ها در این مسئله احتیاط واجب کرده اند که باید غسل کند مثل آقای بروجردی و خوانساری و میلانی و بعضی ها مثل صاحب جواهر و حاج آقا رضای همدانی گفته اند که روزه های واجب دیگر مثل همان صوم رمضان می باشند و حکم همان را دارند خلاصه اینکه مسئله از نظر روایات و اقوال مشکل و پیچیده ای می باشد فلذا حاج آقا رضای همدانی می فرمایند اگر بخواهیم بگوئیم که غسل واجب است مشکل است چون روایات ما همه درباره رمضان و قضای رمضان بوده اند و در این رابطه هیچ روایتی نداریم و اگر شک هم بکنیم اصل عدم مانعیت است ، و اگر بخواهیم بگوئیم که غسل ندارد و واجب نیست أشکل است زیرا در ارتکاز متشرعه این است که در روزه بالأخص روزه واجب انسان باید قبل از طلوع فجر غسل کند و غسل کرده داخل به روز شود ، خلاصه مسئله پیچیده است و به نظر بنده هم باید مثل آقای بروجردی احتیاط واجب کنیم و نمی توانیم مثل صاحب عروة بگوئیم که هیچ اشکالی ندارد .

فرض دوم و اما الإصباح جنباً می باشد یعنی داخل شود در صبح جنباً که چند صورت دارد ؛ یکی اینکه اصلاً نمی دانسته که جنب است (جهل به جنابت داشته) و گاهی ممکن است که انسان فراموش کند که جنب است و گاهی هم انسان قصد غسل کردن داشته ولی خواب مانده و فجر طالع شده پس این فرض إصباح جنباً با فرض اول یعنی تعمد البقاة علی الجنابة خیلی فرق دارد فلذا ما یک بحث مستقلی درباره إصباح جنباً داریم .

خوب صاحب عروة می فرمایند إصباح جنباً من غیر تعمدٍ موجب بطلان صوم نیست مگر در صوم قضای رمضان یعنی إصباح جنباً فقط در قضای رمضان مطلقاً موجب بطلان می شود ، حالا باید ببینیم چطور شده که در این مسئله (إصباح جنباً) بین صوم رمضان و قضای آن فرق حاصل شده است و بحث امروز ما هم در همین رابطه می باشد . باید عرض کنیم که این فرق به خاطر روایاتی است که ما در این رابطه داریم ، در خود ماه رمضان روایات متفاوت بودند که عرض کردیم بعضی ها می گفتند قضا ندارد و بعضی دیگر می گفتند قضا دارد جمعاً بینهما گفته شد که اگر عمداً باقی ماند قضا دارد و اگر من غیر تعمدٍ بود قضا ندارد ولی در مورد صوم قضای رمضان روایات ما یک دسته بیشتر نیستند یعنی تمام روایات ما می گویند که قضا دارد .

خوب اول می رویم سراغ خود صوم رمضان روایاتی داشتیم که دلالت می کردند بر اینکه در صوم رمضان اگر عمداً غسل نکند تا طلوع فجر هم باید کفاره بدهد و هم قضا کند من جمله خبر 2 از باب 16 از ابواب مایمسک عنه الصائم که این خبر است : « محمدبن الحسن باسناده عن الحسین بن سعید ، عن محمدبن أبی عمیر ، عن ابراهیم بن عبدالحمید ، عن أبی بصیر عن أبی عبدالله (ع) فی رجل أجنب فی شهر رمضان باللّیل ثمّ ترک الغسل متعمداً حتی أصبح ، قال : یعتق رقبةً أو یصوم شهرین متتابعین ، أو یطعم ستّین مسکیناً ، قال : و قال : إنّه حقیقٌ أن لا أراه یدرکه أبدا » ، اما در مقابل این روایات اخباری داشتیم که می گفتند روزه اش صحیح است و قضا هم ندارد من جمله خبر 1و2و4و5و6 از باب 13 از ابواب مایمسک عنه الصائم که ما به عنوان نمونه خبر 1و4 از باب 13 را می خوانیم ، خبر 1 این است : « محمدبن علی بن الحسین باسناده عن ابن أبی نصر ، عن أبی سعید القماط ، أنّه سئل أبو عبدالله(ع) عمّن أجنب فی أول اللّیل فی شهر رمضان فنام حتی أصبح ؟ قال : لا شیء علیه ، وذلک أنّ جنابته کانت فی وقت حلال » .

خبر 4 از باب 13 این خبر است : « محمدبن الحسن باسناده عن احمدبن محمدبن عیسی ، عن عبدالرحمن بن أبی نجران ، عن صفوان بن یحیی ، عن عیص بن القاسم ، قال : سألت أبا عبدالله(ع) عن رجل أجنب فی شهر رمضان فی اول اللّیل فأّخر الغسل حتی طلع الفجر ؟ قال : یتمّ صومه ولا قضاء علیه » ، همانطور که می بینید اخبار متفاوتی در مقابل هم در مورد صوم رمضان وجود دارد که فقهای ما بین آنها جمع کرده اند و گفته اند اگر عمداً باقی برجنابت باشد روزه اش باطل است .

خوب و اما در مورد قضای رمضان روایات ما می گویند که اگر شخصی صبح کرد جنباً من غیر عمدٍ روزه اش صحیح نیست من جمله خبر 1و2و3 از باب 19 از ابواب مایمسک عنه الصائم که در هر سه تای این اخبار آمده است که اگر در صوم قضای رمضان جنب شد و غسل نکرد روزه اش صحیح نیست و باید بعداً قضایش را بجا بیاورد و دیگر خبری نداریم که دلالت کند بر اینکه روزه اش صحیح است فلذا صاحب عروة فرموده است ؛ من أصبح جنباً در قضای رمضان روزه اش باطل است و باید بعداً قضایش را بجا بیاورد .

خوب فرض سومی که صاحب عروة بر مبنای آن بحث را مطرح کرده احتلام می باشد ، ایشان می فرمایند : « لایبطل مطلق الصوم واجباً کان أو مندوباً معیّناً أو غیره بالاحتلام فی النهار » و روایاتی که بر این مطلب دلالت دارند در باب 35 از ابواب مایمسک عنه الصائم ذکر شده اند مثلاً خبر اول از این باب 35 این خبر است : « محمدبن الحسن باسناده عن الحسین بن سعید ، عن حمّادبن عیسی ، عن عبدالله بن میمون ، عن أبی عبدالله(ع) قال : ثلاثةٌ لا یفطرن الصائم : القیء والاحتلام والحجامة ..الحدیث » .

بنابراین اخبار 1و2و3و4 از این باب دلالت دارند بر اینکه احتلام در روز روزه چه رمضان باشدچه غیر رمضان روزه را باطل نمی کند منتهی برای نماز باید غسل کند.