موضوع: مواردی که روزه قضا دارد ولی کفاره ندارد.

بحث در مواردی است که روزه باطل است ولی فقط قضا دارد نه کفاره. صاحب عروة ابتدا صاحب عروة هشت مورد را ذکر کرد و بعد مسائلی را مطرح می کند.

مسئله ی اول در مورد کسی بود که نمی دانست فجر طلوع کرده است یا نه و با تکیه بر استصحاب لیل مفطری را انجام داد و بعد هم متوجه نشود که صبح شده بود یا نه که گفتیم روزه ی او صحیح است.

بعد در خاتمه ی این مسئله بحث اخبار عدل واحد مطرح شد که اگر عدل واحدی بگوید صبح شده است آیا باید به قولش عمل کرد یا نه؟

گفتیم این بحث متفرع بر این است که آیا قول عدل واحد در موضوعات حجت است یا نه. قول عدل ثقه حتی اگر عادل نباشد یعنی امامی المذهب نباشد ولی ثقه باشد اخبارش در احکام حجت است و به همین دلیل خبر واحد حجت می باشد ولی در موضوعات محل بحث است.

صاحب عروة قول عدل واحد را حجت نمی داند از این رو قائل به احتیاط شده است که به قول عدل واحد عمل شود. ما قائل هستیم که فرقی بین احکام و موضوعات نیست و در هر دو قول عدل واحد حجت است. (حتی عادل بودن هم ملاک نیست و ملاک ثقه بودن است.) دلیل آن هم روایتی بود که دیروز خواندیم که پیامبر فرمود اذان گفتن بلال برای دخول فجر کافی و حجت است.

(البته بحث شهادت با رجوع به خبره فرق دارد. شهادت جایی است که فردی عن حس موضوعی را درک کند که بحث حجیت قول فرد واحد در آنجا مطرح می شود ولی رجوع به خبره مانند قیمت گذاری شیء و یا طبیب و رجوع به کارشناس و یا رجوع به قول لغویت مسئله ی دیگری است که قول واحد در آن حجت می باشد و ما نحن فیه از باب شهادت است نه رجوع به اهل خبره)

به هر حال ما قائل هستیم که قول عدل واحد حجت است و اگر عدل واحد بگوید که فجر طالع شده است و فرد امساک نکند هم قضا به گردن اوست و هم کفاره.

سپس صاحب عروة در مسئله ی دوم می فرماید:يجوز له فعل المفطر و لو قبل الفحص ما لم يعلم طلوع الفجر و لم يشهد به البينة

علت جواز مفطر حتی قبل از فحص به علت اعتماد بر استصحاب اللیل است.

و لا يجوز له ذلك إذا شك في الغروب عملا بالاستصحاب في الطرفين

ولی اگر شک دارد که شب شده است یا نه به دلیل استصحاب النهار نباید افطار کند.

سپس صاحب عروة مسئله ی عدل واحد را مطرح کرده می فرماید: و لو شهد عدل واحد بالطلوع أو الغروب فالأحوط ترك المفطر عملا بالاحتياط للإشكال في حجية خبر العدل الواحد و عدم حجيته إلا أن الاحتياط في الغروب إلزامي و في الطلوع استحبابي نظرا للاستصحاب .

صاحب عروة می فرماید: اگر عدل واحدی شهادت دهد که طلوع فجر و یا غروب محقق شده است احوط این است که ارتکاب مفطر ترک شود. اما در مورد شهادت عدل به طلوع فجر مستحب است به قول او عمل شود زیرا ما استصحاب لیل داریم و حال که عدل واحد می گوید صبح شده است چون قول او حجت نیست بهتر این است که به قول او عمل شود ولی لازم نیست. ولی اگر عدل واحد بگوید غروب شده است بنابر احتیاط واجب باید به قول او عمل نشود و مفطر ترک شود زیرا استصحاب نهار داریم.

البته امام و بعضی محشین و همچنین ما قائل هستیم که لازم است به قول عدل واحد عمل شود و حتی اگر بگوید غروب نشده است هم باید مفطر ترک شود.

بحث بعدی در مورد مضمضه کردن در مورد صائم است که مضمضه می کند و بی اختیار آب را فرو می برد.

مطابق قواعد روزه ی او صحیح است زیرا آب بی اختیار فرو برده شد. و اولا شک داریم این شرب غیر اختیاری روزه را باطل می کند یا نه. اصل برائت در اینجا جاری می شود. ثانیا حدیث رفع در اینجا جاری می شود و می گوید اشکال ندارد. اکل و شرب عمدی موجب بطلان می شود نه غیر عمدی. ثالثا: در روایاتی که مفطرات بیان شده است این نوع شرب غیر اختیاری جزء مفطرات ذکر نشده است.

به هر حال چون در این مسئله بین ما و عامه اختلاف است و یکسری فروعات دارد، صاحب عروة این مسئله را مطرح کرده است.

التاسع : إدخال الماء في الفم للتبرد بمضمضة أو غيرها فسبقه و دخل الجوف فإنه يقضي و لا كفارة عليه و كذا لو أدخله عبثا فسبقه و أما لو نسي فابتلعه فلا قضاء عليه أيضا و إن كان أحوط و لا يلحق بالماء غيره على الأقوى و إن كان عبثا كما لا يلحق بالإدخال في الفم الإدخال في الأنف للاستنشاق أو غيره و إن كان أحوط في الأمرين .

صاحب عروة می فرماید: اگر مضمضه به خاطر خنک شدن باشد و اشتباهی فرو رود و یا اگر به خاطر عبث و بازی این کار را بکند و اشتباهی فرو رود در هر دو حال روزه اش باطل است ولی کفاره ندارد و فقط باید قضایش را به جا آورد.

روایاتی هم بر این امر دلالت دارد و کسی هم در این فتوا با صاحب عروة مخالفت نکرده است.

اما اگر نسیان کند و اشتباها فرو ببرد قضا هم ندارد.

احکام مزبور کلا مخصوص آب است و در غیر آب جاری نمی شود. (مثلا قبلا گفته بودیم که سر فرو بردن در زیر آب روزه را باطل می کند ولی اگر کسی سرش را در غیر آب فرو ببرد مانند آب میوه روزه اش باطل نیست.)

سنی ها استنشاق را هم به مضمضه ملحق می کنند ولی به نظر امامیه چنین نیست.

دلالت روایات: باب 23 از ابواب ما یمسک عنه الصائم

ح 1: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الصَّائِمِ يَتَوَضَّأُ لِلصَّلَاةِ فَيَدْخُلُ الْمَاءُ حَلْقَهُ فَقَالَ إِنْ كَانَ وُضُوؤُهُ لِصَلَاةٍ فَرِيضَةٍ فَلَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ وَ إِنْ كَانَ وُضُوؤُهُ لِصَلَاةٍ نَافِلَةٍ فَعَلَيْهِ الْقَضَاءُ در این حدیث امام بین نماز فریضه و نماز نافله فرق می گذارد و می فرماید که اگر برای نماز نافله است قضا به گردن اوست و اگر برای نماز واجب است روزه اش صحیح است.

رَوَاهُ الشَّيْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَعْقُوبَ‌ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مِثْلَهُ

همان طور که در این سند مشاهده می شود حماد از حلبی از امام صادق نقل می کند ولی در روایت کلینی حماد مستقیما از امام نقل می کند. به نظر ما سند شیخ صحیح است زیرا حماد با واسطه ی حلبی از امام روایت نقل می کند.

ح 2: بِالْإِسْنَادِ عَنْ حَمَّادٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الصَّائِمِ يَتَمَضْمَضُ وَ يَسْتَنْشِقُ قَالَ نَعَمْ وَ لَكِنْ لَا يُبَالِغْ این حدیث مرسله است مگر اینکه بگوییم مراد از عمن ذکره همان حلبی است. در این روایت استنشاق هم در کنار مضمضه ذکر شده است که امام هر دو را جایز می داند ولی بحث فرو بردن در این روایت مطرح نشده است.

ح 3: عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ الرَّيَّانِ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ يُونُسَ قَالَ الصَّائِمُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ يَسْتَاكُ مَتَى شَاءَ (هر وقت بخواهد می تواند مسواک کند) وَ إِنْ تَمَضْمَضَ فِي وَقْتِ فَرِيضَةٍ فَدَخَلَ الْمَاءُ حَلْقَهُ (فَلَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ) وَ قَدْ تَمَّ صَوْمُهُ وَ إِنْ تَمَضْمَضَ فِي غَيْرِ وَقْتِ فَرِيضَةٍ فَدَخَلَ الْمَاءُ حَلْقَهُ فَعَلَيْهِ الْإِعَادَةُ وَ الْأَفْضَلُ لِلصَّائِمِ أَنْ لَا يَتَمَضْمَضَ در این نماز هم بین مضمضه برای نماز فریضه و غیر آن فرق گذاشته شده است.