موضوع: حکم روزه ی مستحبی در سفر

 بحث در این است که صوم در سفر جایز نیست و مواردی از این استثناء شده است از جمله اینکه کسی نذر کرده باشد در سفر روزه بگیرد. صاحب عروة سپس می فرماید: بل الأقوى عدم جواز الصوم المندوب في السفر أيضا إلا ثلاثة أيام للحاجة في المدينة و الأفضل إتيانها في الأربعاء و الخميس و الجمعة.

 همه ی محشین قبول دارند که صوم مندوب در سفر جایز نیست. در این مورد دو دسته روایات وجود دارد و سه قول.

اقوال در صوم مندوب:

القول الاول: قول مشهور بر اینکه جایز نیست.

القول الثانی: جایز است.

القول الثالث: جایز است علی کراهیة (صاحب وسائل به این قول قائل است و در باب دوازهم از ابواب من یصح منه الصوم این روایات را ذکر کرده است.)

دلالت روایات:

روایات مانعه:

 باب 12 از ابواب من یصح منه الصوم.

 حدیث 2: بِإِسْنَادِهِ (شیخ طوسی) عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ (بزنطی از اجلاء طبقه ی ششم) قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع (امام کاظم علیه السلام) عَنِ الصِّيَامِ بِمَكَّةَ وَ الْمَدِينَةِ وَ نَحْنُ فِي سَفَرٍ قَالَ أَ فَرِيضَةٌ فَقُلْتُ لَا وَ لَكِنَّهُ تَطَوُّعٌ كَمَا يُتَطَوَّعُ بِالصَّلَاةِ فَقَالَ تَقُولُ الْيَوْمَ وَ غَداً (قصد اقامت نداشت و امروز و فردا می کرد.) قُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ لَا تَصُمْ. سند روایت صحیح است.

 در این روایت از صوم در سفر نهی شده است و امام علیه السلام می فرماید: (لَا تَصُمْ)

 باب 10 از ابواب من یصح منه الصوم

 حدیث 8: بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يَقُولُ لِلَّهِ عَلَيَّ أَنْ أَصُومَ شَهْراً أَوْ أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ أَوْ أَقَلَّ فَيَعْرِضُ لَهُ أَمْرٌ لَا بُدَّ لَهُ مِنْ أَنْ يُسَافِرَ يَصُومُ وَ هُوَ مُسَافِرٌ قَالَ إِذَا سَافَرَ فَلْيُفْطِرْ لِأَنَّهُ لَا يَحِلُّ لَهُ الصَّوْمُ فِي السَّفَرِ فَرِيضَةً كَانَ أَوْ غَيْرَهُ وَ الصَّوْمُ فِي السَّفَرِ مَعْصِيَةٌ این روایت موثقه است زیرا در سند آن چندین نفر فطحی مذهب قرار دارند.

 در این روایت راوی سؤال می کند که نذر کرده بود روزه بگیرد ولی نذرش مطلق بود و امام علیه السلام اجازه نمی دهد و می فرماید: روزه در سفر معصیت است.

 علاوه بر این دو روایت عموماتی که از صوم در سفر نهی می کرد هم دلالت بر عدم جواز روزه ی مستحبی در سفر دارند.

در مقابل، روایاتی است که دلالت بر جواز دارد:

 باب 12 از ابواب من یصح منه الصوم

 حدیث 4: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ رَافِعٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ سَهْلٍ عَنْ رَجُلٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ خَرَجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مِنَ الْمَدِينَةِ فِي أَيَّامٍ بَقِينَ مِنْ شَعْبَانَ (چند روز به شعبان مانده بود) فَكَانَ يَصُومُ (در حالی که در سفر بود) ثُمَّ دَخَلَ عَلَيْهِ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ هُوَ فِي السَّفَرِ فَأَفْطَرَ فَقِيلَ لَهُ تَصُومُ شَعْبَانَ وَ تُفْطِرُ شَهْرَ رَمَضَانَ فَقَالَ نَعَمْ شَعْبَانُ إِلَيَّ إِنْ شِئْتُ صُمْتُ وَ إِنْ شِئْتُ لَا وَ شَهْرُ رَمَضَانَ عَزْمٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيَّ الْإِفْطَارُ. سند این روایت بسیار ضعیف است. افرادی چون سهل بن زیاد که محل بحث است و ما بقی همه مجهول الحال هستند و فرد آخر هم نامش ذکر نشده است از این رو روایت مرسله است (به دلیل ابهام راوی).

 به هر حال در این روایت تصریح شده است که روزه ی واجب را نمی توان در سفر گرفت ولی روزه ی مستحب را می توان در سفر گرفت.

 حدیث 5: کلینی عن عدة عن عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ بِلَالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ بَسَّامٍ الْجَمَّالِ عَنْ رَجُلٍ قَالَ كُنْتُ مَعَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِيمَا بَيْنَ مَكَّةَ وَ الْمَدِينَةِ فِي شَعْبَانَ وَ هُوَ صَائِمٌ ثُمَّ رَأَيْنَا هِلَالَ شَهْرَ رَمَضَانَ فَأَفْطَرَ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَمْسِ كَانَ مِنْ شَعْبَانَ وَ أَنْتَ صَائِمٌ وَ الْيَوْمُ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ أَنْتَ مُفْطِرٌ فَقَالَ إِنَّ ذَلِكَ تَطَوُّعٌ وَ لَنَا أَنْ نَفْعَلَ مَا شِئْنَا وَ هَذَا فَرْضٌ فَلَيْسَ لَنَا أَنْ نَفْعَلَ إِلَّا مَا أُمِرْنَا سند این روایت مانند قبل ضعیف است و شاید همان روایت باشد و رجل مذکور در این روایت همان رجل مذکور در روایت قبل باشد.

 همان طور که واضح است این دو خبر سندا ضعیف هستند و نمی توانند در مقابل روایات کثیره ای که دال بر عدم صحت بودند و سندا صحیح بودند مقاومت کند.

 کسانی که قائل به کراهت هستند بین این دو خبر و روایات قبلی جمع کردند. که به نظر ما صحیح نیست و باید روایات مجوزه را کنار گذاشت.

 روایت دیگری هم ذکر شده است که دلالت بر جواز روزه ی مستحبی در سفر دارد:

 باب 12 از ابواب من یصح منه الصوم

 حدیث 3: عَنْهُ (شیخ طوسی) عَنْ سُلَيْمَانَ الْجَعْفَرِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع يَقُولُ كَانَ أَبِي ع يَصُومُ يَوْمَ عَرَفَةَ فِي الْيَوْمِ الْحَارِّ فِي الْمَوْقِفِ وَ يَأْمُرُ بِظِلٍّ مُرْتَفِعٍ فَيُضْرَبُ لَهُ الْحَدِيثَ سند این روایت صحیح است و دلالت دارد که امام کاظم علیه السلام در روز عرفه در موقف زمانی که هوا بسیار گرم بود روزه می گرفت (و مکررا این کار را انجام می داد). واضح است که امام علیه السلام در آن زمان در سفر بود ولی با این حال روزه ی مستحبی می گرفت.

نقول: این روایت فعل امام علیه السلام را نقل می کند و فعل ذو وجوه است و در آن احتمالات مختلفی راه دارد. اگر قول بود می بایست به ظاهر آن عمل کرد ولی در فعل نه. شاید امام علیه السلام نذر کرده بود که در روز عرفه روزه بگیرد.

آیة الله خویی وجه دیگری بیان می کنند و می گویند نهایة اگر بشود به این خبر عمل کرد می توان گفت که روز عرفه روزه گرفتن در سفر مستحب است و این هم جزء استثنائات می باشد.

 صاحب جواهر در ج 17 ص 282 بعد از نقل اقوال می فرماید: هذا كله في الواجب و هل يصوم مندوبا؟ قيل و القائل الصدوقان و ابنا البراج و إدريس و غيرهم على ما حكي عن بعضهم لا يجوز، بل نسبه الأخير إلى جملة المشيخة الفقهاء من أصحابنا المحصلين و قيل و القائل ابن حمزة: نعم يجوز بلا كراهة و قيل و القائل الأكثر على ما في شرح الأصبهاني: يكره، و هو الأشبه عند المصنف و جماعة.

 بعد صاحب جواهر در صدد تقویت قول صاحب وسائل بر می آید می فرماید: آن دو خبر هر چند ضعیف هستند ولی عمل اصحاب موجب جبران ضعف می شود از این رو این دو خبر با اخبار مانعه تعارض می کنند و در مقام حل روایات مانعه را به کراهت حمل می کنیم.

نقول: شهرت عملی که جابر ضعف سند است عمل قدماء است نه شهرت عملی متاخرین.