< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله نوری

کتاب الصوم

89/12/08

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع : فی طرق ثبوت الهلال
 
 
 عرض کردیم که یکی از طرق ثبوت هلال بیّنه شرعیه (شهادت عدلین) می باشد و روایاتی که دلالت دارند بر حجیّت بیّنه عموماً و در مانحن فیه خصوصاً بسیار روشن است که آنها را قبلاً به عرضتان رشاندیم منتهی در مقابل چند روایت بود که دلالت داشتند بر عدم حجیّت بینه در مسئله رؤیت هلال ماه که آنها را نیز خواندیم و مورد بحث قرار دادیم . صاحب عروة این روایات متعارض را حمل بر تقیه می کرد زیرا در اینجا بین ما و عامه اختلاف نظر زیادی وجود دارد ، ما قائلیم که اگر شاهدین عدلین شهادت به رؤیت ماه بدهند حجّت است ولی عامه قائلند که اگر یک نفر هم شهادت بدهد کافی است حتی شهادت نساء را نیز جایز می دانند .
 عرض کردیم که در چنین جاهایی مشی فقهی خیلی کارایی دارد آیت الله بروجردی قائل بودند که اخبار ائمه(ع) به آراء اهل سنت در زمان خودشان ناظر بوده اند لذا ما نمی توانیم بدون توجه به آراء آنها فقط روایات اهل بیت را سنداً و دلالتاً بررسی کنیم و سپس آنها را أخذ کنیم ، صاحب عروة در اینجا برخلاف آقای بروجردی فقط روایات باب در مورد حجت بینه شرعیه را أخذ کرده لذا فرموده که شهادت عدلین مطلقا حجت است و دیگر هیچ توجهی به نظر عامه در این مسئله نکرده و درباره روایات مخالف فرموده که چون این روایات موافق قول عامه هستند لذا حمل بر تقیه می شوند و این بحث ما در بدایة المجتهد و المغنی که از کتب اهل سنت می باشد آمده است و از همین جا معلوم می شود که در این مسئله بین ما و عامه اختلاف نظر وجود دارد .
  یکی دیگر از اختلاف نظرهایی که بین ما و عامه وجود دارد این است که عامه برای ثبوت هلال شوال شهادت دو نفر را حجت می دانند ولی برای ثبوت هلال رمضان تنها شهادت یک نفر را کافی می دانند و علتش را اینطور ذکر کرده اند که هلال رمضان دخول در عبادت است ولی هلال شوال خروج از عبادت می باشد و در دخول در عبادت یک مسامحاتی وجود دارد و حتی قول عدل واحد که ظنّ آور است نیز قبول می شود اما خروج از عبادت دلیل محکم (شهادت عدلین) نیاز دارد ، اینجا در واقع نوعی استحسان وجود دارد .
 السادس : « حکم الحاکم الذی لم یعلم خطأه و لاخطأ مستنده کما إذا استند إلی الشیاع الظنّی و لایثبت بقول المنجّمین و لا بغیبوبة الشفق فی اللیلة الأُخری و لابرؤیته یوم الثلاثین قبلالزوال فلایحکم بکون ذلک الیوم أول الشهر و لابغیر ذلک ممّا یفید الظن و لو قویّاً إلّا للأسیر والمحبوس » .
 مسئله حکم حاکم در ثبوت هلال ماه بسیار مهم می باشد و مشهور فقهای ما قائلند که هلال ماه به حکم حاکم ثابت می شود و محشین و شراح عروة نیز همین را قائلند غیر از آقای خوئی که در حاشیه عروة فرموده اند هلال ماه به حکم حاکم ثابت نمی شود ، آقای خوئی در این مسئله و در التنقیه در شرح مسئله 68 از بحث اجتهاد و تقلید عروة و در مستند العروة ولایت فقیه را انکار کرده اند لذا حکم حاکم در ثبوت هلال ماه را قبول ندارند . خوب حالا ما باید کلام ایشان را مطرح کنیم و بعد نظر خودمان درباره ولایت فقیه و حکم حاکم در ثبوت هلال ماه را بیان کنیم .
 آقای خوئی در حاشیه عروة در ذیل این بحث فرموده اند : « فی ثبوت الهلال بحکم الحاکم إشکال » و همچنین آقا سید احمد خوانساری نیز فرموده اند : « محل تأمل » ، و اما آقای خوئی در مستندالعروة درباره ثبوت هلال ماه به حکم حاکم می فرمایند که مشهور قائلند که ثابت می شود ولی أدله آنها مخدوش می باشد یعنی روایاتی که مشهور به آنها برای اثبات حکم حاکم و ولایت فقیه استناد کرده اند یا سنداً ویا مدلولاً و یا هم سنداً وهم مدلولاً مخدوش می باشند من جمله خبر صحیحه محمدبن قیس یعنی خبر 1 از باب 6 از ابواب احکام شهر رمضان ، خبر این است : « محمدبن علی بن الحسین بإسناده عن محمدبن قیس ، عن أبی جعفر (ع) قال : إذا شهد عند الإمام شاهدان أنّهما رأیا الهلال منذ ثلاثین یوماً أمر الإمام بالإفطار ذلک الیوم إذا کانا شهدا قبل زوال الشمس ، و إن شهدا بعد زوال الشمس أمر بإفطار ذلک الیوم و أخر الصلاة إلی الغد فصلّی بهم » . محمدبن قیس از أجلای روات است و اسناد صدوق به او صحیح است لذا خبر سنداً صحیح می باشد و همانطورکه می بینید دلالت دارد براینکه افطار یثبت بأمرالامام منتهی آقای خوئی به دلالت این روایت خدشه می کنند و می فرمایند که متن این خبر أجنبی از محل بحث می باشد زیرا در آن گفته شده امام که مراد امام معصوم (ع) می باشد در حالی که ما از حکم فقیه حاکم بحث می کنیم پس نمی توانیم به این خبر برای اثبات ولایت فقیه و حکم او در ثبوت هلال ماه استدلال کنیم، البته ایشان ولایت فقها و مراجع و نواب عام امام زمان(عج) در امورات حصبیه را قبول دارند منتهی ولایت مطلقه فقیه یعنی مثل ولایت امام معصوم (ع) را قبول ندارند و می فرمایند که اثبات ولایت مطلقه برای نواب عام امام زمان(عج) یک امر بسیار مشکلی می باشد کما اینکه شیخ انصاری(ره) نیز در مکاسب ولایت مطلقه فقیه را رد کرده و قبول نمی کند ، خلاصه ایشان به این خبر خدشه کرده اند . بعد ایشان می روند سراغ توقیع معروف که صدوق علیه الرحمة در کتاب اکمال الدین و اتمام النعمة نقل کرده و به این توقیع نیز خدشه می کنند و آن را مثل خبر قبلی رد می کنند ، بقیه بحث بماند برای جلسه بعد... .
 
 
  و الحمدلله رب العالمین اولاً و آخراً و صلی الله علی
  محمد و آله الطاهرین
 
 
 
 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo