موضوع : فی طرق ثبوت الهلال

 

 

 بحث ما در مسئله چهارم بود ، صاحب عروة در این مسئله فرموده اند :(مسئلة 4): إذا ثبت رؤیته فی بلد آخر و لم یثبت فی بلده فإن کانا متقاربین کفی و إلّا فلا إلا إذا علم توافق اُفقهما وإن کانا متباعدین .

 این کلام صاحب عروة بود که به همراه حواشی عروة خدمتتان عرض شد و درباره آن بحث کردیم ، اما اصل مطلب این است که طبق روایات و آیات قرآن خداوند متعال 12 ماه قرار داده است و این شکلهای مختلف ماه مربوط به طلوع و غروب خورشید نیست بلکه طلوع و غروب خورشید مربوط به حرکت زمین بر حول محور خود از غرب به شرق می باشد که این حرکت باعث بوجود آمدن صبح و ظهر و مغرب و عشاء و نصف شب و ... می شود که در این مطلب هیچگونه شکی نیست ، اما مسئله ماه غیر از این مسئله می باشد چپرا که ماه یک حرکتهایی دارد من جمله اینکه به دور زمین می چرخد و از طرفغی هم وضع و محاذاتی با خورشید دارد که نتیجه این وضع و محاذات گاهی هلال است و گاهی تربیع اول و گاهی بدر و گاهی تربیع ثانی می باشد و در واقع اینها حالتها و شکلهای مختلفی هستند که ماه در عالم تکوین در حرکتهای خودش پیدا می کند و هر کدام از این حالتها و شکلها در طول 12 ماه یکبار بیشتر اتفاق نمی افتد مثلاً هلال یک دفعه بیشتر اتفاق نمی افتد و هلال هم به این است که ماه از محاق دربیاید (یعنی قسمت روشنش به طرف ما بیاید ) ، که این اول ماه و یک امر واقعی سماوی می باشد چه ما بدانیم و چه ندانیم و چه ببینیم و چه نبینیم ، خوب از طرفی شارع مقدس رؤیت را طریق برای این واقعیت قرار داده یعنی رؤیت موضوعیت ندارد بلکه طریق علم به این واقع می باشد که علم هم گاهی تمام موضوع است و گاهی شرط موضوع است و گاهی جزء موضوع است که علی أیّ حالٍ علم طریقی محض می باشد برای این واقعیت یعنی تشکل ماه به شکل هلال، بنابراین به نظر بنده بحث وحدت و اختلاف افق که در مورد رؤیت هلال ماه مطرح شده یک بحث ضعیف و بی پایه می باشد زیرا واقع یک چیز بیشتر نیست که گاهی علم به آن واقع پیدا می کنیم و گاهی علم به آن پیدا نمی کنیم پس بحث از اینکه اول ماه این بلاد با اول ماه بلاد دیگر متفاوت است برخلاف این واقع و حقیقتی است که برای ما روشن شد و از آن بحث کردیم از این جهت این بحث یک بحث بسیار مهمی می باشد . خوب و اما در مورد اقول فقها باید عرض کنیم که دو قول در مسئله وجود دارد و گفته شده که قول مشهور آن است که اختلاف افق در مؤثر می باشد که به نظر بنده شهرت آنچنانی در مسئله وجود ندارد البته دو قول در مسئله وجود دارد هم در بین علمای عامه یعنی در بین آنها هم مثل ما دو قول وجود دارد ؛ اول اینکه اختلاف افق مؤثر است و در هرکجا که ماه رؤیت شود فقط برای همانجا اول ماه است و قول دوم اینکه اختلاف افق مؤثر نیست لذا اگر در یک جایی دیده شود برای همه نقاطی که در شب با هم مشترکند اول ماه ثابت می باشد ، و عرض کردیم که اولین کسی که بحث تأثیر وحدت و اختلاف افق در مسئله رؤیت هلال را مطرح کرده شیخ طوسی در مبسوط می باشد همچنین گفتیم که صاحب عروة نیز قائل به تأثیر اختلاف افق در مسئله هلال ماه می باشد منتهی این دو قول (تأثیر اختلاف افق ) را نمی توانیم به مشهور نسبت بدهیم زیرا عده ای هم هستند که اختلاف افق را در رؤیت هلال ماه مؤثر نمی دانند مانند علامه در منتهی ، ایشان در ص 592 از جلد 2 طبع قدیم و در ص 252 از جلد 9 طبع جدید منتهی فرموده اند : « مسئلة : إذا رأی الهلال أهل بلد وجب الصوم علی جمیع الناس سواء تباعدت البلاد أو تقاربت . و به قال أحمد و اللیث بن سعد و بعض أصحاب الشافعی . و قال الشیخ رحمة الله : إن کانت البلاد متقاربة لاتختلف فی المطالع کبغداد و البصرة ، کان حکمها واحداً ، و إن تباعدت کبغداد و مصر ، کان لکلّ بلد حکم نفسه ، و هو قول الآخر للشافعیّة . .. إلی آخر . لنا : أنّه یوم من شهر رمضان فی بعض البلاد للرؤیة و فی الباقی : بالشهادة ، فیجب صومه لقوله تعالی : فمن شهد منکم الشهر فلیصمه ، و قوله (ع) : فرض الله صوم شهر رمضان ، و قد ثبت أنّ هذا الیوم منه .... إلی آخر » بعد ایشان شروع می کنند به ذکر ادله و روایاتی که در انها هیچ ذکری از بحث اختلاف و وحدت افق نشده است .

 خوب و اما همین علامه در ص 122 از جلد 6 تذکره طبع جدید در مسئله 76 به طور دیگری فرموده اند :« إذا رأی الهلال أهل بلد و لم یره أهلا بلد آخر ، فإن تقاربت البلدان کبغداد و الکوفة کان حکمها واحداً : یجب الصوم علیهما معاً و کذا الإفطار ، و إن تباعدتا کبغداد و خراسان و الحجاز و العراق فلکلّ بلد حکم نفسه ، قاله الشیخ رحمة الله و هو المعتمد و به قال أبو حنیفه و هو قول بعض الشافعیّة.... إلی آخر » بعد ایشان علت این حکم را این طور بیان می کنند که :« و لأنّ البلدان المتباعدة تختلف فی الرؤیة بإختلاف المطالع و الأرض کرة، فجاز أن یری الهلال فی بلد و لایظهر فی آخر ، لأنّ حدبة الأرض القربیة لمن جدّ فی السیر نحو المشرق و بالعکس ». خلاصه اینکه ایشان کرویت زمین را در رؤیت هلال مؤثر می داند ولی ما عرض می کنیم که تشکل هلال یک امر واقعی و سماوی است و کرویت زمین هیچ تأثیری در بوجود آمدن آن ندارد .

 خوب همانطورکه قبلاً هم عرض کردیم عمده دلیل همان روایاتی است که علامه در منتهی نیز آنها را ذکر کرده این وایات دلالت دارند بر اینکه اگر از شهر و یا شهرهای دیگری آمدن و شهادت به رؤیت هلال دادند شما شهادتشان را قبول کنید و دیگر نپرسید که شهرشان دور است یا نزدیک است لذا اگر وحدت افق مؤثر بود حتماً ائمه (ع) در یکی از این روایات می فرمودند در صورتی بپذیرید و قضا بجا بیاورید که با آنها وحدت افق داشته باشید در حالی که در هیچکدام از این روایات چنین چیزی ذکر نشده ، صاحبان قول تأثیر وحدت افق این روایات را حمل بر وحدت افق کرده اند اما بنده عرض می کنم که این یک حمل بدون دلیل می باشد .

 خوب واما خبر اول از آن شش خبر صحیحه عبدالرحمن بن حجاج ( خبر 9 از باب 3 از ابواب احکام شهر رمضان ) بود که دیروز خواندیم.

 خبر دوم صحیحه أبی بصیر خبر 1 از باب 12 از ابواب احکام شهر رمضان می باشد ، خبر این است : « محمدبن الحسن بإسناده عن لحسین بن سعید ، عن حمّاد ، عن شعیب عن أبی بصیر ، عن أبی عبدالله (ع) أنّه سئل عن الیوم یقضی من شهر رمضان ؟ فقال: لاتقضه إلّا أن یثبت شاهدان عدلان من جمیع أهل الصلاة متی کان رأس الشهر ؟! وقال: لاتصم ذلک الیوم الذی یقضی إلّا أن یقضی أهل الأمصار ، فإن فعلوا فصمه » .

 خبر سوم صحیحه هشام بن حکم خبر 13 از باب 5 از ابواب احکام شهر رمضان می باشد ، خبر این است : « وبإسناده عن سعد بن عبدالله ، عن أحمدبن محمد ، عن احسین بن سعید ، عن محمدبنأبی عمیر ، عن هشام بن الحکم ، عن أبی عبدالله (ع) أنّه قال فیمن صام تسعة وعشرین قال: إن کانت له بیّنة عادلة علی أهل مصر أنّهم صاموا ثلاثین علی رؤیته قضی یوماً » .

 خبر چهارم صحیحه اسحاق بن عمار خبر 3 از باب 8 از ابواب احکام شهر رمضان می باشد ، خبر این است : « و عنه ،عن فضالة ، عن أبان بن عثمن ، عن إسحاق بن عمّار قال : سألت أبا عبداله (ع) عن هلال رمضان یغم علینا فی تسع و عشرین من شعبان ؟ فقال: لاتصمه إلّا أن تراه ، فإنّ شهد أهل بلد آخر أنّهم رأوه فاقضه ، و إذا رأیته من وسط النهار فأتمّ صومه إلی الّیل » . خوب دو خبر دیگر مانده که إنشاء الله فردا می خوانیم. ...

 

  و الحمدلله رب العالمین اولاً و آخراً و صلی الله علی

  محمد و آله الطاهرین