درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: موانع ارث

یکی از مسائل مهم ارث مسئله موانع ارث است، بعضی از جریان ها و رخدادها مانع از ارث می باشند یعنی در مقابل مقتضی ارث گاهی مانع بوجود می آید، علت گاهی بسیط است و گاهی مرکب می باشد، اگر علت بسیط باشد همینقدر که وجود پیدا کند معلول نیز بوجود خواهد آمد اما اگر مرکب باشند از چند چیز تشکیل می شود و باید همه اجزاء محقق بشوند تا معلول پدید آید مثلا آتش نسبت به حرارت علت تامه می باشد اما آتش نسبت به سوزاندن اینطور نیست بلکه آن چیزی که می خواهد بسوزد اولا باید در مجاورت آتش باشد ثانیا چوب تر نباشد، اما در مانحن فیه نیز علت مرکب می باشد یعنی طبقات ارث چه نسباً و چه سبباً همگی مقتضی هستند و علت تامه نیستند یعنی درصورتی که موانعی جلوی آنها را نگیرد باعث توارث می شوند اما حالا اینکه موانع ارث چیست بحث امروزمان خواهد بود.

چند چیز مانع ارث بردن است که اولین آنها کفر می باشد، کافر از مسلمان ارث نمی برد حالا مقداری از کلام جواهر را می خوانیم تا مطلب روشن شود، صاحب جواهر اینطور می فرماید:« و على كل حال فــالكفر المانع عنه هو ما يخرج به معتقده أو قائله أو فاعله عن سمة الإسلام ، فلا يرث ذمي ولا حربي ولا مرتد ولا غيرهم من أصناف الكفار مسلما بلا خلاف فيه بين المسلمين، بل الإجماع بقسميه عليه، بل المنقول منه مستفيض أو متواتر كالنصوص و لا ينعكس عندنا بل يرث المسلم الكافر أصليا ومرتدا فإن الإسلام لم يزده إلا عزا ، كما في النصوص ولا ينافيه‌ النبوي " لا يتوارث أهل ملتين" إذ المراد نفيه من الطرفين ، بأن يرث كل منهما الآخر ، كما ورد تفسيره بذلك في بعضها لا أن المراد منه نفي إرث المسلم للكافر ، خلافا لأكثر أهل الخلاف و هو كما ترى...الی آخر کلامه»[1] .

تفاوت مهم میان ما و اهل تسنن در این است که آنها می گویند هیچکدام از کافر و مسلمان از یکدیگر ارث نمی برند ولی ما می گوئیم کافر از مسلمان ارث نمی برد ولی مسلمان از کافر ارث می برد.

خب و اما در مورد خبر " لا يتوارث أهل ملتين" ما می گوئیم که باب تفاعل است یعنی هر دو از همدیگر ارث نمی برند ولی از طرفی روایات کثیره ای داریم که به طور خاص می گویند مسلمان از کافر ارث می برد و همین روایات تکیه گاه ما می باشند.

خب و اما شیخ طوسی در خلاف اینطور می فرماید: «مسألة 16 : لا يرث الكافر المسلم بلا خلاف.

و عندنا: أن المسلم يرث الكافر قريبا كان أو بعيدا. و به قال في الصحابة- على رواية أصحابنا- عليٌ عليه السلام، و على قول المخالفين: معاذ بن جبل، و معاوية بن أبي سفيان. و به قال مسروق، و سعيد، و عبد الله بن معقل، و محمد بن الحنفية، و محمد بن علي الباقر عليه السلام، و إسحاق بن راهويه.

و قال الشافعي: لا يرث المسلم الكافر. و حكوا ذلك عن علي عليه السلام، و عمر، و عبد الله بن مسعود، و عبد الله بن عباس، و زيد بن ثابت و الفقهاء كلهم.

دليلنا: إجماع الفرقة و أخبارهم.

و أيضا قول النبي صلى الله عليه و آله : "الإسلام يعلو و لا يعلى عليه".

و روى معاذ بن جبل: قال: سمعت رسول الله- صلى الله عليه و آله - يقول: "الإسلام يزيد و لا ينقص" .

و ما رواه المخالفون من قول النبي صلى الله عليه و آله: "لا يتوارث أهل ملتين" صحيح، لأن ذلك لا يكون إلا بثبوت التوارث بين كل واحد من صاحبه، و ذلك لا نقوله.

و يدل على صحة ما قلناه، قوله تعالى: "يُوصِيكُمُ اللّهُ فِي أَوْلادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْن "و قوله: "وَ لَكُمْ نِصْفُ ما تَرَكَ أَزْواجُكُمْ" و قوله :"لِلرِّجالِ نَصِيبٌ مِمّا تَرَكَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ وَ لِلنِّساءِ نَصِيبٌ مِمّا تَرَكَ الْوالِدانِ وَ الْأَقْرَبُونَ "، فهو على عمومه إلا ما أخرجه الدليل»[2] .

سید مرتضی در انتصار اینطور می فرماید:«مسألة 323: و مما انفردت به الإمامية: عن أقوال باقي الفقهاء في هذه الأزمان القريبة، و إن كان لها موافق متقدم الزمان: القول بأن المسلم يرث الكافر و إن لم يرث الكافر المسلم.»[3] .

محمد جواد مغنیه در کتاب "الفقه علی المذاهب الخمسة" اینطور می فرماید:«اتفقوا على أنّ غير المسلم لا يرث المسلم . واختلفوا هل يرث المسلم من غير المسلم ؟

وقال الأربعة : لا يرث»[4] .

در صفحه 347 از جلد 2 کتاب "بدایة المجتهد و نهایة المقتصد" نیز این بحث مفصلا مطرح شده و احادیثی نیز نقل شده که فردا بحث خواهیم کرد إن .... .