درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: طبقات الارث/طبقه دوم/إخوه و اجداد

سوالی درباره مسائل گذشته مطرح شده و اینطور نوشته شده که :"ولو کان إخوة للأب صالحین للحجب کان الرد علی البنت والأب أرباعاً"، قبلا این فرع را مطرح و مورد بحث قرار دادیم و عرض کردیم که اگر شخصی از دنیا رفته درحالی که پدر و مادر و بنت واحده دارد در اینصورت چون میت اولاد دارد سهم پدر سدس و مادر سدس می باشد ولی اگر میت اولاد نداشت سهم هرکدام از أبوین ثلث بود، بنت واحده نیز نصف می برد، دو مخرج 6 و یک مخرج 2 داریم 2 در 6 داخل است لذا اکثر که 6 باشد را أخذ می کنیم و ترکه را به 6 قسمت تقسیم می کنیم و بعد سه ششم متعلق به بنت واحده و یک ششم متعلق به پدر و یک ششم متعلق به مادر می باشد و یک ششم باقی می ماند که أرباعاً بین دختر و پدر تقسیم می شود و به مادر از این یک ششم اضافه چیزی داده نمی شود زیرا إخوة حاجب او بودند، حالا ایشان در تقسیم یک سهم باقیمانده بین أبوین و بنت واحده به سراغ متوافقین رفته اند منتهی ما عرض می کنیم که جای متوافقین و کلاً چهار نسبتی که قبلا برای مخارج ذکر کردیم(متداخلین، متوافقین، متماثلین، متباینین)اینجا و در مرحله دوم که می خواهیم مقدار اضافه را تقسیم کنیم نیست، بلکه راهش این است که وقتی می خواهیم آن یک ششم اضافه را تقسیم کنیم باید ببینیم به چند سهم تقسیم می شود یعنی در اینجا سهام معتبر می باشد، لذا سهم دختر یعنی 3 و سهم پدر یعنی 1 با هم جمع می شوند و بعد مجموع سهامشان یعنی 4 ضرب در 6 که فریضه ی اولیه بود می شود و حاصل ضرب می شود 24 و حالا سه چهارم از 24 تا یعنی 18 سهم را دختر و یک چهارم از 24 تا یعنی 6 سهم را پدر می برد.

خب و اما بحثمان در طبقه دوم ارث یعنی إخوة و أجداد بود، مقداری از کلام مرحوم نراقی در مستند الشیعة را خواندیم و الان تتمه کلام ایشان را می خوانیم که فرمودند:«المسألة الثالثة : إذا انفرد الأخ للأب والأُم كان له المال كله بالقرابة؛ للإجماع، ومنع الأقرب للأبعد، وأحقيّة السابق، وقول أبي جعفر عليه‌السلام في صحيحة بكير الطويلة : "فإنّ الله قد سمّى للأخ الكل".»[1] .

صحیحه بکیر خبر 3 از باب 3 از ابواب میراث إخوة و أجداد است که در آن حضرت با استدلال به آیه شریفه:﴿إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَها نِصْفُ ما تَرَكَ وَهُوَ يَرِثُها إِنْ لَمْ يَكُنْ لَها وَلَد﴾[2] فرمودند " وَهُوَ يَرِثُها إِنْ لَمْ يَكُنْ لَها وَلَد" یعنی کل مال را ارث می برد.

مرحوم نراقی در ادامه اینطور می فرماید:«وصحيحته الأُخرى : عن أُختين وزوج ، فقال : " النصف والنصف" فقال الرجل : أصلحك الله قد سمّى الله لهما أكثر من هذا : لهما الثلثان ، فقال : "ما تقول في أخ وزوج؟" فقال : النصف والنصف ، فقال : "أليس قد سمّى الله له المال فقال : وَهُوَ يَرِثُها إِنْ لَمْ يَكُنْ لَها وَلَدٌ "»[3] .

صحیحه اُخری از بکیر، خبر 1 از باب 3 از ابواب میراث إخوة و أجداد می باشد که در آن حضرت فرموده شوهر نصف مال و نصف دیگر را اُختین می برند، خبر این است: ﴿محمد بن الحسن باسناده عن الفضل بن شاذان، عن ابن أبي عمير، عن جميل بن دراج، عن بكير، عن أبي جعفر عليه السلام قال: سأله رجل عن اُختين وزوج فقال: النصف والنصف، فقال الرجل: قد سمى الله لهما أكثر من هذا لهما الثلثان، فقال: ما تقول في أخ وزوج؟ فقال: النصف والنصف، فقال: أليس قد سمى الله له المال، فقال: وهو يرثها إن لم يكن لها ولد ".﴾[4] .

بنابراین باید توجه داشته باشیم که موارد با هم فرق دارند کسانی که در صورت زیاده بیشتر می برند اگر کم باشد نیز نقص بر آنها وارد می شود و در اینجا نیز این برادران به همین ترتیب می باشند.

ادامه کلام مرحوم نراقی:«و رواية موسى بن بكر : قال، قلت لزرارة : إنّ بكيراً حدّثني عن أبي جعفر عليه‌السلام : (أنّ الإخوة للأب والأخوات للأب والأُم يزادون وينقصون لأنّهنّ لا يكنّ أكثر نصيباً من الإخوة والأخوات للأب والأُم لو كانوا مكانهنّ ، لأنّ الله تعالى يقول :"إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَها نِصْفُ ما تَرَكَ وَهُوَ يَرِثُها إِنْ لَمْ يَكُنْ لَها وَلَدٌ"، يقول : يرث جميع مالها إن لم يكن لها ولد ، فأعطوا من سمّى الله له النصف كملاً ، وعمدوا فأعطوا(از طرف اهل بیت علیهم السلام)الذي سمّى الله له المال كله أقلّ من النصف ، والمرأة لا تكون أبداً أكثر نصيباً من رجل لو كان مكانها) قال : فقال زرارة : وهذا قائم عند أصحابنا لا يختلفون فيه.»[5] .

بقیه بحث بماند برای روز شنبه.. .