درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: زوج یا زوجه تنها وارث باشند / میراث الأزواج.

بحثمان در این بود که زوج از دنیا برود و هیچ وارثی غیر از زوجه نداشته باشد یا اینکه زوجه از دنیا برود و هیچ وارثی غیر از زوج نداشته باشد که امام رضوان الله علیه در این رابطه فرمودند: « المقصد الثاني: في الميراث بسبب الزوجية:مسألة1: لا يرث أحد الزوجين جميع المال بسبب الزوجية إلّا في صورة واحدة، و هي انحصار الوارث بالزوج و الإمام عليه السلام، فيرث الزوج جميع المال فرضاً وردّاً كما تقدّم. و قد ظهر ممّا مرّ: أنّ فرض الزوج نصف تارة ورُبع اخرى، وفرض الزوجة ربع تارة وثمن اخرى، ولا يزيد نصيبهما ولا ينقص مع اجتماعهما بأيّ طبقة أو درجة، إلّافي الفرض المتقدّم آنفاً.»[1] .

صاحب جواهر در این رابطه اینطور فرموده:« الثالثة : (أن لا يكون هناك وارث أصلا من مناسب ولا مسابب ) عدا الامام عليه‌السلام ( فالنصف للزوج والباقي يرد عليه ) على المشهور شهرة عظيمة كادت تكون إجماعا ، بل عن الشيخين وجماعة دعواه عليه ، وهو الحجة مضافا إلى المعتبرة المستفيضة »[2] .

این اجماع مدرکی می باشد لذا حجت نیست و عمده همان اخباری هستند که در این باب وارد شده اند.

خب واما صاحب وسائل اخبار مربوط به این مسئله را در دو باب ذکر کرده، یکی باب 3 از ابواب میراث الأزواج که مربوط به صورتی است که زوج هست و زوجه فوت کرده و دیگری باب 4 از ابواب میراث الأزواج که مربوط به صورتی است که زوجه هست و زوج فوت کرده.

دیروز عرض کردیم که در باب سوم 9 خبر از أبی بصیر نقل شده و در باب چهارم نیز 5 خبر از أبی بصیر نقل شده، أبی بصیر مطلق یحیی بن قاسم اسدی می باشد که از طبقه 4 است و از نظر وثاقت و جلالت در حد اعلی می باشد، یک بحثی در اینجا وجود دارد که چطور شده که از یک نقر در دو باب 14 خبر نقل شده؟ یعنی 14 دفعه امام معصوم را ملاقات کرده و سوال کرده و جواب شنیده؟ مسلّماً اینطور نیست، تقریبا این اشکالی به صاحب وسائل است که نباید از یک نفر 14 خبر نقل کند چراکه طریق متعدد است و نهایتاً همه طرق به أبی بصیر می رسند و اصل خبر یک خبر است که یک مرتبه أبی بصیر از امام پرسیده و جواب گرفته بنابراین مطلب روشن است و در واقع صاحب وسائل به این صورت 14 بار از أبی بصیر نقل کرده.

چند خبر را به عنوان نمونه می خوانیم تا مطلب روشن شود:

خبر اول: محمد بن الحسن باسناده عن الحسين بن سعيد، عن النضر بن سويد، عن عاصم بن حميد، عن محمد بن قيس، عن أبي جعفر عليه السلام في امرأة توفيت ولم يعلم لها أحد ولها زوج قال: الميراث لزوجها[3] .

خبر سنداً صحیح می باشد.

خبر دوم: محمد بن يعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن سهل بن زياد وعن محمد ابن يحيى، عن أحمد بن محمد جميعا، عن علي بن مهزيار قال: كتب محمد بن حمزة العلوي إلى أبي جعفر الثاني عليه السلام: مولى لك أوصى بمائة درهم إلى وكنت أسمعه يقول: كل شئ هو لي فهو لمولاي، فمات وتركها ولم يأمر فيها بشئ وله امرأتان إحداهما ببغداد ولا أعراف لها موضعا الساعة، والأخرى بقم ما الذي تأمرني في هذه المائة درهم؟ فكتب إليه: انظر أن تدفع من هذه المائة درهم إلى زوجتي الرجل، وحقهما من ذلك الثمن إن كان له ولد: وإن لم يكن له ولد فالربع وتصدق بالباقي على من تعرف أن له إليه حاجة ان شاء الله.[4] .

کلینی خبر را از چند طریق از اساتیدش نقل کرده و بعد به هم پیوند زده، قبلا گفتیم که کلینی سه عده دارد؛ عده احمد بن محمد بن عیسی و عده سهل بن زیاد و عده احمد بن محمد بن خالد برقی، در مورد سهل بن زیاد در رجال بحث وجود دارد که سید بحر العلوم در الفوائد الرجالیة او را توثیق کرده و بعد فرموده با اثبات وثاقت سهل بن زیاد بیش از هزار خبر ضعیف را به وثوق رساندیم، محمد بن يعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن سهل بن زياد وعن محمد ابن يحيى، عن أحمد بن محمد جميعا، عن علي بن مهزيار قال: كتب محمد بن حمزة العلوي إلى أبي جعفر الثاني عليه السلام، سوالی که در اینجا وجود دارد این است که آیا راوی علی بن مهزیار است یا محمد بن حمزه؟ خب مشخص است که علی بن مهزیار ناقل کتابت محمد بن حمزه می باشد.

اخبار باب 3 و 4 را مطالعه کنید تا بقیه مطالب را روز شنبه به عرضتان برسانیم إن شاء الله تعالی... .