درس خارج فقه آیت‌الله نوری

موضوع: ارث غَرقی و مهدوم علیهم.

در مسئله غرقی و مهدوم علیهم یک بحثی وجود دارد که آیا حکم توارث فقط به غرق و هدم اختصاص دارد یا اینکه عمومیت دارد و در واقع غرق و هدم علت و سبب را ذکر می کند؟ در اینجا هرچند که غرق و هدم ذکر شده ولی خصوصیت ندارند بلکه عرف الغاء خصوصیت می کند از این جهت حکم در هر سببی ثابت می باشد، البته چند قول در مسئله بوجود آمده؛ اول اینکه حکم اختصاص به غرق و هدم دارد زیرا این موارد منصوص هستند و موارد دیگر را نمی توانیم قیاس کنیم چرا که مذهب ما از قیاس مبری و منزه است والقائل به صاحب جواهر و عده ای دیگر، دوم اینکه غرق و هدم سبب مرگ است و این دو مورد ذکر شده اند منتهی از جهت سبب الغاء خصوصیت می شود یعنی به هر سببی مثل تصادف یا آتش سوزی مرده باشند نیز همین حکم را دارد و حتی بعضی مانند امام رضوان الله علیه و آیت الله خوئی فرمودند ملاک اشتباه در تقدم و تأخر مرگ دو نفری می باشد که بینشان توارث وجود دارد ولو اینکه خود به خود مرده باشند پس حکم اعم می باشد و بنده نیز فکر کنم همینطور باشد یعنی ذکر غرق و هدم در واقع در مقام ذکر یک مصداق و نمونه می باشد منتهی صاحب جواهر اصرار دارد که این حکم فقط به غرق و هدم اختصاص دارد و اما قول سوم توقف می باشد.

مقداری از عبارت صاحب جواهر را می خوانیم تا مطلب روشن شود، ایشان در این رابطه اینطور فرموده:«والتعدية التي أشار إليها مع فرض عدم اندراجها في الموجود من النصوص إن حصل عليها إجماع أو غيره من الأدلة المعتبرة قلنا بها ، وإلا‌ فلا حتى الغرق في الماء المضاف فضلا عنه في قير أو طين أو نفط أو بالوعة أو نحو ذلك وهدم جبل فضلا عن انكسار شجرة و وقوع بيت شعر و خيمة ونحوها...الی آخر کلامه»[1] .

خب و اما اگر روایات را بخوانیم مطلب روشن می شود، صاحب وسائل اخبار مربوط به این مسئله را تحت عنوان ابواب میراث غرقی و مهدوم علیهم منعقد کرده که امروز مقداری از اخبار را می خوانیم، عنوان باب اول از ابواب میراث غرقی و مهدوم علیهم این است:«باب 1 : أنه يرث كل واحد منهم من الاخر مع الاشتباه والقرابة ونحوها وعدم وارث أقرب ثم ينتقل ميراث كل منهم إلى وارثه.».

خبر اول:﴿محمد بن يعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن سهل بن زياد وعن محمد ابن يحيى، عن أحمد بن محمد جميعا، عن ابن محبوب، عن عبد الرحمن بن الحجاج قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن القوم يغرقون في السفينة أو يقع عليهم البيت فيموتون فلا يعلم أيهم مات قبل صاحبه قال: يورث بعضهم من بعض كذلك هو في كتاب علي عليه السلام.

ورواه الصدوق باسناده عن ابن محبوب مثله.﴾[2] .

کلینی از طبقه 9، عن عدة من أصحابنا که از طبقه 8 هستند و در آخر جلد 2 جامع الرواة نام آنها ذکر شده، عن سهل بن زیاد که از طبقه 7 است و وثاقتش ثابت شده، و (کلینی) عن محمد بن یحیی ابو جعفر عطار قمی که از اساتید بزرگ کلینی است، عن احمد بن محمد بن عیسی از طبقه 7، حالا دو نصفه سند با کلمه جمیعا به هم پیوند می خورند، جمیعا عن حسن بن محبوب که از طبقه 6 و بسیار جلیل القدر است، عن عبد الرحمن بن حجاج که موثق می باشد البته اول مذهب کیسانیه داشته، کیسانیه کسانی بودند که بعد از امام حسین علیه السلام محمد بن حنفیه را امام می دانستند.

خبر دوم:﴿محمد بن الحسن باسناده عن الحسين بن سعيد، عن النضر بن سويد عن يوسف بن عقيل، عن عاصم بن حميد، عن محمد بن قيس، عن أبي جعفر عليه السلام قال: قضى أمير المؤمنين عليه السلام في رجل وامرأة انهدم عليهما بيت فماتا ولا يدرى أيهما مات قبل فقال: يرث كل واحد منهما زوجه كما فرض الله لورثتهما.﴾[3] .

شیخ طوسی از طبقه 12 باسناده عن حسین بن سعید از طبقه 6 که شیخ این خبر را از کتاب حسین بن سعید گرفته و اسناد شیخ به او صحیح می باشد و در آخر تهذیب و همچنین در جامع الرواة طرق و اسناد شیخ ذکر شده، عن النضر بن سويد عن يوسف بن عقيل، عن عاصم بن حميد، عن محمد بن قيس، عن أبي جعفر عليه السلام، خبر سنداً صحیح می باشد.

در این باب اول پنج خبر وجود دارد که بقیه نیز همین مضمون را دارند.

مقداری از اخبار باب سوم را می خوانیم، عنوان باب این است:«باب 3 : أن الغرقى والمهدوم عليهم يرث كل منهم صاحبه من ماله الأصلي لا مما ورث منه».

خبر اول: ﴿محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن محمد بن عيسى، عن يونس ن العلا بن رزين، عن محمد بن مسلم، عن أبي جعفر عليه السلام في رجل سقط عليه وعلى امرأته بيت قال: تورث المرأة من الرجل ويورث الرجل من المرأة معناه يورث بعضهم من بعض من صلب أموالهم لا يورثون مما يورث بعضهم بعضا شيئا.﴾[4] .

خبر دوم: ﴿وباسناده عن علي بن الحسن بن فضال، عن معاوية بن حكيم، عن الوليد بن عقبة الشيباني، عن حمزة الزيات، عن حمران بن أعين، عمن ذكره عن أمير المؤمنين عليه السلام في قوم غرقوا جميعا أهل البيت قال: يورث هؤلاء من هؤلاء وهؤلاء من هؤلاء، ولا يرث هؤلاء مما ورثوا من هؤلاء شيئا ولا يورث هؤلاء مما ورثوا من هؤلاء شيئا.

أقول: وتقدم ما يدل على ذلك فيما لو كان لأحدهما مال دون الاخر.﴾[5] .

با توجه به این روایات مطلب روشن شد.

خب واما یک مطلبی در خبر اول از باب پنجم از ابواب میراث غرقی و مهدوم علیهم ذکر شده که اگر هر کسی از آقایان در این رابطه مطلبی بنویسد و بیاورد یک جایزه طلبگی تقدیم خواهیم کرد، خبر این است:﴿محمد بن الحسن باسناده عن محمد بن أحمد بن يحيى، عن جعفر بن محمد القمي، عن ابن القداح، عن جعفر، عن أبيه عليهما السلام قال: ماتت أم كلثوم بنت علي عليه السلام وابنها زيد بن عمر بن الخطاب في ساعة واحدة لا يدرى أيهما هلك قبل فلم يورث أحدهما من الاخر وصلى عليهما جميعا﴾[6] ، حالا بنویسید چطور شده که حضرت امیر علیه السلام ام کلثوم را به تزویج عمر دراورده و آیا این امکان دارد یا نه؟.

بقیه بحث بماند برای فردا إن شاء الله تعالی... .