< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت‌الله نوری

97/12/05

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: نو آوری در فقه/بانکداری/ربا

مسئله مربوط به ربا بسیار مفصل است و ابعاد مختلفی دارد، امروز نظر نهج البلاغه در مورد ربا را بیان خواهیم کرد، در خطبه 155 نهج البلاغه که حضرت آن را در بصره خوانده مطالب فراوانی ذکر شده منتهی ما اشاره ای می کنیم و بعد آن بخشی که به بحثمان مربوط است را می خوانیم:﴿ و من كلام له علیه السلام خاطَبَ به أهلَ البصرة على جهة اقتصاص المَلاحم(جمع ملحمه به معنای حادثه و فتنه شدید):

وَإِنَّ الأمْرَ بِالْمَعْرُوفِ، وَالنَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ، لَخُلُقَانِ مِنْ خُلُقِ اللهِ سُبْحانَهُ، وَإِنَّهُمَا لاَ يُقَرِّبَانِ مِنْ أَجَل، وَلاَ يَنْقُصَانِ مِنْ رِزْق. وَعَلَيْكُمْ بِكِتَابِ اللهِ، "فَإِنَّهُ الْحَبْلُ الْمَتِينُ، وَالنُّورُ الْمُبِينُ"، وَالشِّفَاءُ النَّافِعُ، وَالرِّيُّ النَّاقِعُ، وَالْعِصْمَةُ لِلْمُتَمَسِّكِ، وَالنَّجَاةُ لِلْمُتَعَلِّقِ. لاَ يَعْوَجُّ فَيُقَامَ، وَلاَ يَزِيغُ فَيُسْتَعْتَبَ، "وَلاَ تُخْلِقُهُ كَثْرَةُ الرَّدِّ"، وَوُلُوجُ السَّمْعِ. "مَنْ قَالَ بِهِ صَدَقَ، وَمَنْ عَمِلَ بِهِ سَبَقَ".

وقام إليه رجل فقال: يا أميرالمؤمنين، أخبرنا عن الفتنة، وهل سألت رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم)عنها؟ فقال(عليه السلام:

إِنَّهُ لَمَّا أَنْزَلَ اللهُ سُبْحانَهُ، قَوْلَهُ: ﴿الم. أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لاَيُفْتَنُونَ﴾[1] عَلِمْتُ أَنَّ الْفِتْنَةَ لاَ تَنْزِلُ بِنَا وَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وآله وسلم بَيْنَ أَظْهُرِنَا. فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا هذِهِ الْفِتْنَةُ الَّتِي أَخْبَرَكَ اللهُ تَعَالى بِهَا؟ فَقَالَ: "يَاعَلِيُّ، إِنَّ أُمَّتِي سَيُفْتَنُونَ مِنْ بَعْدِي" فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، أَوَ لَيْسَ قَدْ قُلْتَ لِي يَوْمَ أُحُد حَيْثُ اسْتُشْهِدَ مَنِ اسْتُشْهِدَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ، وَحِيزَتْ عَنِّي الشَّهَادَةُ، فَشَقَّ ذلِكَ عَلَيَّ، فَقُلْتَ لِي: "أَبْشِرْ، فَإِنَّ الشَّهَادَةَ مِنْ وَرَائِكَ؟" فَقَالَ لِي: "إِنَّ ذلِكَ لَكَذلِكَ، فَكَيْفَ صَبْرُكَ إِذَنْ؟" فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، لَيْسَ هذَا مِنْ مَوَاطِنِ الصَّبْرِ، وَلكِنْ مِنْ مَوَاطِنِ الْبُشْرَى (اليسرى) وَالشُّكْرِ.

وَقَالَ : "يَا عَلِيُّ، إِنَّ الْقَوْمَ سَيُفْتَنُونَ بِأَمْوَالِهِمْ، وَيَمُنُّونَ بِدِينِهِمْ عَلَى رَبِّهِمْ، وَيَتَمَنَّوْنَ رَحْمَتَهُ، وَيَأْمَنُونَ سَطْوَتَهُ، (شاهد کلام ما در باب ربا): وَيَسْتَحِلُّونَ حَرَامَهُ بِالشُّبُهَاتِ الْكَاذِبَةِ، وَالاهْوَاءِ السَّاهِيَةِ، فَيَسْتَحِلُّونَ الْخَمْرَ بِالنَّبِيذِ، وَالسُّحْتَ بِالْهَدِيَّةِ، وَالرِّبَا بِالْبَيْعِ" قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، فَبِأَيِّ الْمَنَازِلِ أُنْزِلُهُمْ عِنْدَ ذلِكَ؟ أَبِمَنْزِلَةِ رِدَّة، أَمْ بِمَنْزِلَةِ فِتْنَة؟ فَقَالَ: "بِمَنْزِلَةِ فِتْنَة".﴾[2] .

ترجمه خطبه: سخنى از آن حضرت علیه اسلام خطاب به مردم بصره و در آن از پيش آمدهاى سخت حكايت كند:

همانا (امر به معروف) و (نهى از منكر) دو صفت از اوصاف پروردگارند كه نه اجل را نزديك مى كنند و نه روزى را كاهش مى دهند. بر شما باد عمل كردن به قرآن، كه ريسمان محكم الهى، و نور آشكار و درمانى سودمند است، كه تشنگى را فرو نشاند، نگهدارنده كسى است كه به آن تمسك جويد و نجات دهنده آن كس است كه به آن چنگ آويزد، كجى ندارد تا راست شود، و گرايش به باطل ندارد تا از آن باز گردانده شود، و تكرار و شنيدن پياپى آيات كهنه اش نمى سازد، و گوش از شنيدن آن خسته نمى شود. كسى كه با قرآن سخن بگويد راست گفته و هر كس بدان عمل كند پيشتاز است در اين جا مردى بلند شد و گفت: اى اميرالمومنين ما را از فتنه آگاه كن، آيا نسبت به فتنه، از پيامبر خدا صلی الله علیه و آله سوالى نفرموده اى؟ پاسخ داد: (خبر از فتنه ها و شهادت خويش) آنگاه كه خداوند آيه 1 و 2 سوره عنكبوت را نازل كرد كه: (آيا مردم خيال مى كنند چونكه گفتند ايمان آورديم، بدون آزمايش رها مى شوند؟) دانستم كه تا پيامبر صلی الله علیه و آله در ميان ماست آزمايش نمى گرديم. پرسيدم اى رسول خدا! اين فتنه و آزمايش كدام است كه خدا شما را بدان آگاهى داده است؟ فرمود: اى على! پس از من امت اسلامى به فتنه و آزمون دچار مى گردند. گفتم اى رسول خدا مگر جز اين است كه در روز (احد) كه گروهى از مسلمانان به شهادت رسيدند. و شهادت نصيب من نشد و سخت بر من گران آمد، تو به من فرمودى، اى على! مژده باد تو را كه شهادت در پى تو خواهد آمد. پيامبر صلی الله علیه و آله به من فرمود: (همانا اين بشارت تحقق مى پذيرد، در آن هنگام صبر تو چگونه است؟) گفتم اى رسول خدا صلی الله علیه و آله چنين موردى جاى صبر و شكيبايى نيست بلكه جاى مژده شنيدن و شكرگزارى است. و پيامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : اى على! همانا اين مردم به زودى با اموالشان دچار فتنه و آزمايش مى شوند، و در ديندارى بر خدا منت مى گذارند، با اين حال انتظار رحمت او را دارند، و از قدرت و خشم خدا، خود را ايمن مى پندارند، حرام خدا را با شبهات دروغين، و هوسهاى غفلت زا، حلال مى كنند، شراب را به بهانه اينكه (آب انگور) است و رشوه را كه (هديه) است و ربا را كه (نوعى معامله) است حلال مى شمارند. گفتم اى رسول خدا: در آن زمان مردم را در چه پايه اى بدانم؟ آيا در پايه ارتداد؟ يا فتنه و آزمايش؟ پاسخ فرمود: (در پايه اى از فتنه و آزمايش).

بنابراین یکی از فتنه ها و امتحانات در زمان ما که خیلی شایع هم هست همین مسئله ربا می باشد که هم در مملکت ما و هم در دنیا رایج و شایع می باشد و متاسفانه هرچه ما گفته ایم جلوی این کار گرفته نشده.

آدرس خطبه: چهار شرح به عنوان اُمهات شروح نهج البلاغه شناخته می شوند که باید برای فهم نهج البلاغه حتما به آنها مراجعه کنیم و اما آدرس خطبه مذکور به این صورت می باشد:

اول: شرح خوئی جلد 9 صفحه 267 . دوم: شرح بحرانی جلد 3 صفحه 258 . سوم: شرح فی ظلال جلد 2 صفحه 399 . چهارم: شرح ابن أبی الحدید جلد 9 صفحه 189.

بقیه بحث بماند برای فردا إن شاء الله تعالی... .


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo