< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت‌الله نوری

97/12/21

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: نو آوری در فقه/بانکداری/ربا

گاهی ربا جزئی از کلی و گاهی به عنوان شرط قرار می گیرد، اولی مثل اینکه 5 مَن گندم یا برنج عالی با 10 مَن برنج یا گندم پست تر معاوضه بشود که این قسم مسلّماً حرام می باشد و بحثی ندارد و اما دومی مثل اینکه 5 مَن گندم عالی با 5 مَن گندم پست مبادله می شود منتهی شرط می شود که 5 مَن اضافه تر به صاحب گندم عالی داده شود، صاحب جواهر فرمودند فرقی بین این دو مورد نیست و هر دو تکلیفاً حرام و وضعاً باطل می باشند.

در باب شروط چند قاعده داریم، اول اینکه "المؤمنون عند شروطهم" ، امام رضوان الله علیه در کتاب "الرسالات الفقهیة والاصولیة" درباره این قاعده ابتدا اینطور فرموده که این قاعده چند شرط دارد:

اول اینکه مخالف کتاب الله نباشد، دوم اینکه مخالف سنت نباشد، سوم اینکه محرم حلال و محلل حرام نباشد و چهارم اینکه منافی مقتضای عقد نباشد و بعد ایشان خبری را از باب 29 از ابواب مهور نقل کرده که عنوان باب این است: «باب 29 : أن من تزوج امرأة وشرط أن بيدها الجماع والطلاق وعليها الصداق بطل الشرط»[1] و اما خبر مذکور نیز این خبر است: « محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن محمد بن قيس، عن أبي جعفر عليه السلام نه قضى في رجل تزوج امرأة وأصدقته هي واشترطت عليه أن بيدها الجماع والطلاق، قال: خالفت السنة، ووُليت حقا ليست بأهله، فقضى أن عليه الصداق وبيده الجماع والطلاق وذلك السنة. ورواه الكليني عن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن ابن فضال، عن ابن بكير، عن بعض أصحابنا، عن أبي عبد الله عليه السلام مثله. ورواه الشيخ بإسناده عن محمد بن علي بن محبوب، عن ابن أبي نجران، عن عاصم بن حميد، عن محمد بن قيس، عن أبي جعفر عليه السلام قال: قضى علي عليه السلام، وذكر مثله إلا أنه قال: إن على الرجل النفقة[2]

قبلا عرض کردیم که در آخر "من لایحضره الفقیه" و همچنین در آخر جلد دوم جامع الرواة طرق شیخ صدوق نقل شده و در جامع الرواة ذکر شده که طریق شیخ صدوق به محمد بن قیس حسنٌ بإبراهیم بن هاشم چونکه ظاهرا نظر ایشان این بوده که عدالت ابراهیم بن هاشم ثابت نیست ولی خوب بوده هرچند که آقای بروجردی و علماء دیگر و همچنین ما در کتاب رجالی که داریم نوشته ایم که ابراهیم بن هاشم نیز مانند فرزندش علی بن ابراهیم بسیار خوب و موثق بوده و اما همانطور که می بینید خبر دلالت دارد بر اینکه شرط مذکور خلاف کتاب و سنت و منافی مقتضای عقد و محرم حلال و محلل حرام در عقد نکاح می باشد.

ملا احمد نراقی در کتاب "العوائد" در صفحه 126 و در عائده شماره 15 همین قاعده "المؤمنون عند شروطهم" را ذکر کرده و مورد بحث و بررسی قرار داده و بسیار مفصل بحث کرده و بعد فرموده آیا اگر شرط فاسد بود عقد نیز باطل و فاسد می شود یا اینکه فقط خود شرط باطل و فاسد می شود؟ و اینکه آیا اگر مشروط علیه به شرط عمل نکرد مشروط له خیار شرط دارد یانه؟ و اینکه آیا مشروط له حق دارد نزد حاکم شرع برود و بگوید مشروط علیه به شرطش عمل نمی کند یانه؟ خود مرحوم نراقی می فرماید عقد لازم است و شرط حق مشروط له هست و در صورت عدم عمل به شرط، حق دارد به حاکم شرع رجوع کند.

خب واما با توجه به مطالب مذکور یکی از مطالب بسیار مهم در بحث ما قاعده شرط یعنی "المؤمنون عند شروطهم" و همچنین اینکه آیا شرط فاسد مفسد عقد هست یا نه می باشد که علامه بجنوردی در جلد 3 قواعد الفقهیة قاعده شرط را مطرح کرده و در جلد 4 اینکه آیا شرط فاسد مفسد عقد است یا نه را مطرح و مورد بررسی قرار داده.

یکی از ادله ای که علامه بجنوردی در قواعد الفقهیة برای این بحث (شرط فاسد مفسد عقد است) به آن استدلال کرده حدیث بَریرة می باشد، خبر این است: «محمد بن علي بن الحسين باسناده عن عبيد الله بن علي الحلبي عن أبي عبد الله عليه السلام انه ذكر أنه بَريرة كانت عند زوج لها وهي مملوكة فاشترتها عايشة فأعتقتها فخيرها رسول الله، ان شاءت تقر عند زوجها وان شاءت فارقته وكان مواليها الذين باعوها قد اشترطوا ولائها على عايشة فقال رسول الله صلى الله عليه وآله: الولاء لمن أعتق، وصدق على بريرة بلحم فأهدته إلى رسول الله صلى الله عليه وآله فعلقته عايشة وقالت: ان رسول الله صلى الله عليه وآله لا يأكل الصدقة، فجاء رسول الله صلى الله عليه وآله واللحم معلق، فقال: ما شأن هذا اللحم لم يطبخ؟قالت: يا رسول الله صدق به على بريرة وأنت لا تأكل الصدقة فقال رسول الله صلى الله عليه وآله: هو لها صدقة ولنا هدية ثم أمر بطبخه فجاء " فجرت خ ل " فيها ثلاث من السنن»[3] .

خبر سنداً صحیح می باشد.

بقیه بحث بماند برای فردا ... .


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo