درس کلام جدید - وحی پژوهی و حقیقت نبوت استاد ربانی
جلسه 94
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: قلمرو علم پیامبران
الهی
آموزه های انبیاء برای بشریت
در جلسه گذشته به ارزیابی سوالی پرداخته شد که گفته بود چرا اگر پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) علم جامع داشتند اما در سیره این علوم بیان نشده است؟
در پاسخ گفته شد اینکه آن حضرات این علوم به مردم تعلیم نمی دانند نمی تواند عالم بودن آنها به همه علوم را نفی کند بلکه باید به دنبال این امر بود که فلسفه و حکمت بیان آنها چه بوده است زیرا روشن است که هیچ ملازمه ای بین دانستن و بیان کردن نیست.
اما سر اینکه معصومین برخی از علوم را تعلیم داده و برخی را تعلیم نمی دادند چیست؟
پاسخ آن است که معارفی که توسط پیامبر اکرم (ص) و معصومین بیان شده است را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
1- دسته ای که در متن امور هدایتی قرار دارد مانند اعتقادات، عبادات و احکام ؛
2- دسته ای که در هدایت بشر تأثیر گزار است مثل بیان نظم و شگفتی موجودات به عنوان نشانه و آیت شناخت خداوند متعال .
در مباحث عبادی هیچ گاه عقل به تدبیر و تعقل توصیه نمی کند زیرا این حیطه از قلمرو عقل بیرون است. خود عقل در این موارد توصیه به مراجعه به اهل ذکر می کند. « فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُون »[1]. این خود روشی عقلانی و منطقی است. بنابراین گاهی راه فهم معارف تنها منحصر در وحی است مانند مسائل عبادی، اما گاه عقل می تواند در برخی از معارف تامل کرده و مسائلی را کشف نماید. این قسم چند گونه می باشد:
الف) در حوزه اعتقادات به خاطر: 1. اهمیت مسائل اعتقادی و هدایتی، 2. محدود بودن ابزار معرفت در آن، توسط وحی به صورت حد اکثری بیان کرده است.
ب) مسائلی که راه حس و عقل در آنها باز بوده و از اهمیت چندانی در امر هدایت انسانها برخوردار نیست به صورت حداقلی بیان شده است.
ج) برخی از مسائل طبیعی نیز چون ضرورت معیشت را به همراه داشته است توسط انبیاء الهی بیان شده است.
نکته
آنچه گفته شد در مورد پیامبر اکرم (ص) ضرورت ویژه ای می یابد زیرا اگر انبیاء الهی در مراحل اولیه تاریخ بشر به بعثت رسیده اند ، آن حضرت در مراحل تکاملی و پایانی تاریخ بشر قرار گرفته است و اساسا خود بعثت پیامبر اکرم (ص) از علائم آخر الزمان به شمار می رود .
قرآن کریم و اعجاز علمی آن
چه بسا سوالی مطرح شود و آن اینکه اگر پیامبر اکرم (ص) آخرین پیامبر خدای متعال به شمار می رود و دیگر بعد از ایشان پیامبری مبعوث نمی شود آیا بشر جدید نباید حظی از معجزات الهی داشته باشد؟ پاسخ این است که خدای متعال بشر جدید را نیز از معجزات و امور غیبی مطلع کرده است البته معجزه آنها متناسب با خود آنها است و آن قرآن کریم است. قرآن کریم از زوایای مختلفی در بر دارنده اعجاز است که یکی از آنها معجزات علمی قرآن است.
در اینجا از آقای سروش سوال می کنیم که شما چگونه می گوید علم پیامبر(ص) از مردم عصر خویش کمتر یا همتا بوده است در حالی که در قرآن کریم معارفی بیان شده که برای عصر آن روز ناشناخته بوده و سالیان بعد بشر به آنها پی برده است؟ قرآن کریم در آن عصر حقایقی علمی را بیان کرده که یا با نظریات علمی مردم آن عصر حتی در مرکز متمدن مثل روم، مخالف بوده و یا برای بشر به صورت کم رنگ وجود داشته است؟ چه مقدار افرادی که به جهت اعجاز علمی قرآن، به آن گرایش پیدا کرده و مسلمان شده اند.
مساله اعجاز علمی قرآن و بررسی میدانی آن می تواند به عنوان یک رسانه علمی بسیار با ارزشی، نوشته شود. در این رساله کسانی که به برکت اعجاز علمی قرآن مسلمان شده اند را جمع آوری نماید. به عنوان نمونه چند مورد در این زمینه بیان می شود:
1- در کتاب «قرآن شگفت انگیز» نوشته پروفسور گری لیو، حکایتی از کسی که بخاطر سخنان قرآن درباره دریا، اسلام آورده بود را بیان کرده است .
2- آقای مصطفی صادق رافعی در کتاب «اعجاز القرآن» می گوید شخصی بنام علامه داود انطاکی می گوید من آیات آغازین سوره مومنون که درباره نحوه خلقت انسان از نطفه و مراحل آن را بیان می کند بر پزشکی مسیحی که از دوستانم بود قرائت کردم و نکات علمی آن را گفتم. وقتی او این حقایق را شنید گفت: «آمنت بما انزل عل محمد»[2]
3- طنطاوی در تفسیر آیه « بَلى قادِرينَ عَلى أَنْ نُسَوِّيَ بَنانَه»[3] می گوید از این آیه می توان حکمت مختلف بودن سر انگشتان انسان ها را بیان کرد . او نیز حکایتی را نقل می کند که فردی آلمانی به خاطر این آیه اسلام اختیار کرد . [4]
4- در تفسیر نوین[5] در درباره آیه « مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ (19) بَيْنَهُما بَرْزَخٌ لا يَبْغِيان»[6] این مطلب آمده است که یک هیات علمی از انگلستان به اتفاق یک هیات از دانشگاه مصر به دریاها سفر کردند. آنها در محل تلاقی دریای احمر و خلیج عدن به این نکته رسیدند که آب این دو با هم ترکیب نمی شوند و خواص هم را دارند.
5- شیخ محمد عبده در تفسیر المنار [7] می گوید هفتمین وجه اعجاز قرآن این است که مشتمل بر مطالب علمی و تاریخی است که در عصر نزول ناشناخته بوده است. این مطالب بعدا در اثر تحقیقات کشف شده است. وی سپس مواردی را ذیل آیه 23 سوره بقره نام می برد. بعد می گوید این مطالب اموری بوده که بر بشر مجهول بوده است تا حدی که مسلمان در ابتدا آنها را تاویل می کردند.
6- مرحوم علامه طباطبایی نیز یکی از وجوه اعجاز قرآن را ، اعجاز علمی آن دانسته اند. ایشان در ذیل آیه 23 بقره نیز به مواردی اشاره کرده است.[8]
7- مرحوم آیت الله خویی نیز در تفسیر البیان به مساله اعجاز علمی قرآن اشاره نموده است و می فرماید:«أخبر القرآن الكريم في غير واحدة من آياته عما يتعلق بسنن الكون، و نواميس الطبيعة، و الأفلاك، و غيرها مما لا سبيل إلى العلم به في بدء الإسلام إلا من ناحية الوحي الإلهي. و بعض هذه القوانين و إن علم بها اليونانيون في تلك العصور أو غيرهم ممن لهم سابق معرفة بالعلوم، إلا أن الجزيرة العربية كانت بعيدة عن العلم بذلك. و إن فريقا مما أخبر به القرآن لم يتضح إلا بعد توفر العلوم، و كثرة الاكتشافات. و هذه الأنباء في القرآن كثيرة، نتعرض لها عند تفسيرنا الآيات التي تشير إليها إن شاء اللّه تعالى.
و قد أخذ القرآن بالحزم في إخباره عن هذه الأمور، فصرّح ببعضها حيث يحسن التصريح. و أشار إلى بعضها حيث تحمد الإشارة، لأن بعض هذه الأشياء مما يستعصي على عقول أهل ذلك العصر، فكان من الرشد أن يشير إليها إشارة تتضح لأهل العصور المقبلة حين يتقدم العلم، و تكثر الاكتشافات.»[9] ایشان سپس 5 مورد را به عنوان نمونه نام می برد .
8- آیت الله معرفت نیز در کتاب « التمهید فی علوم القرآن»، جلد 6 مواردی از اعجاز علمی قرآن را آورده است.
حاصل سخن اینکه قرآن کریم که معجزه پیامبر گرامی اسلام است در بر دارنده معارف وسیع و بلندی است که از جمله آنها مساله اعجاز علمی و طبیعی آن است. این اعجاز گویای برتری قرآن بر علوم اعصار مختلف است. پیامبر گرامی اسلامی نیز که عالم به قرآن است نه تنها علمش با مردم عصر خویش مساوی نبوده بلکه قطعا بالاتر بوده است .
آموزه های انبیاء برای بشریت
در جلسه گذشته به ارزیابی سوالی پرداخته شد که گفته بود چرا اگر پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) علم جامع داشتند اما در سیره این علوم بیان نشده است؟
در پاسخ گفته شد اینکه آن حضرات این علوم به مردم تعلیم نمی دانند نمی تواند عالم بودن آنها به همه علوم را نفی کند بلکه باید به دنبال این امر بود که فلسفه و حکمت بیان آنها چه بوده است زیرا روشن است که هیچ ملازمه ای بین دانستن و بیان کردن نیست.
اما سر اینکه معصومین برخی از علوم را تعلیم داده و برخی را تعلیم نمی دادند چیست؟
پاسخ آن است که معارفی که توسط پیامبر اکرم (ص) و معصومین بیان شده است را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
1- دسته ای که در متن امور هدایتی قرار دارد مانند اعتقادات، عبادات و احکام ؛
2- دسته ای که در هدایت بشر تأثیر گزار است مثل بیان نظم و شگفتی موجودات به عنوان نشانه و آیت شناخت خداوند متعال .
در مباحث عبادی هیچ گاه عقل به تدبیر و تعقل توصیه نمی کند زیرا این حیطه از قلمرو عقل بیرون است. خود عقل در این موارد توصیه به مراجعه به اهل ذکر می کند. « فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُون »[1]. این خود روشی عقلانی و منطقی است. بنابراین گاهی راه فهم معارف تنها منحصر در وحی است مانند مسائل عبادی، اما گاه عقل می تواند در برخی از معارف تامل کرده و مسائلی را کشف نماید. این قسم چند گونه می باشد:
الف) در حوزه اعتقادات به خاطر: 1. اهمیت مسائل اعتقادی و هدایتی، 2. محدود بودن ابزار معرفت در آن، توسط وحی به صورت حد اکثری بیان کرده است.
ب) مسائلی که راه حس و عقل در آنها باز بوده و از اهمیت چندانی در امر هدایت انسانها برخوردار نیست به صورت حداقلی بیان شده است.
ج) برخی از مسائل طبیعی نیز چون ضرورت معیشت را به همراه داشته است توسط انبیاء الهی بیان شده است.
نکته
آنچه گفته شد در مورد پیامبر اکرم (ص) ضرورت ویژه ای می یابد زیرا اگر انبیاء الهی در مراحل اولیه تاریخ بشر به بعثت رسیده اند ، آن حضرت در مراحل تکاملی و پایانی تاریخ بشر قرار گرفته است و اساسا خود بعثت پیامبر اکرم (ص) از علائم آخر الزمان به شمار می رود .
قرآن کریم و اعجاز علمی آن
چه بسا سوالی مطرح شود و آن اینکه اگر پیامبر اکرم (ص) آخرین پیامبر خدای متعال به شمار می رود و دیگر بعد از ایشان پیامبری مبعوث نمی شود آیا بشر جدید نباید حظی از معجزات الهی داشته باشد؟ پاسخ این است که خدای متعال بشر جدید را نیز از معجزات و امور غیبی مطلع کرده است البته معجزه آنها متناسب با خود آنها است و آن قرآن کریم است. قرآن کریم از زوایای مختلفی در بر دارنده اعجاز است که یکی از آنها معجزات علمی قرآن است.
در اینجا از آقای سروش سوال می کنیم که شما چگونه می گوید علم پیامبر(ص) از مردم عصر خویش کمتر یا همتا بوده است در حالی که در قرآن کریم معارفی بیان شده که برای عصر آن روز ناشناخته بوده و سالیان بعد بشر به آنها پی برده است؟ قرآن کریم در آن عصر حقایقی علمی را بیان کرده که یا با نظریات علمی مردم آن عصر حتی در مرکز متمدن مثل روم، مخالف بوده و یا برای بشر به صورت کم رنگ وجود داشته است؟ چه مقدار افرادی که به جهت اعجاز علمی قرآن، به آن گرایش پیدا کرده و مسلمان شده اند.
مساله اعجاز علمی قرآن و بررسی میدانی آن می تواند به عنوان یک رسانه علمی بسیار با ارزشی، نوشته شود. در این رساله کسانی که به برکت اعجاز علمی قرآن مسلمان شده اند را جمع آوری نماید. به عنوان نمونه چند مورد در این زمینه بیان می شود:
1- در کتاب «قرآن شگفت انگیز» نوشته پروفسور گری لیو، حکایتی از کسی که بخاطر سخنان قرآن درباره دریا، اسلام آورده بود را بیان کرده است .
2- آقای مصطفی صادق رافعی در کتاب «اعجاز القرآن» می گوید شخصی بنام علامه داود انطاکی می گوید من آیات آغازین سوره مومنون که درباره نحوه خلقت انسان از نطفه و مراحل آن را بیان می کند بر پزشکی مسیحی که از دوستانم بود قرائت کردم و نکات علمی آن را گفتم. وقتی او این حقایق را شنید گفت: «آمنت بما انزل عل محمد»[2]
3- طنطاوی در تفسیر آیه « بَلى قادِرينَ عَلى أَنْ نُسَوِّيَ بَنانَه»[3] می گوید از این آیه می توان حکمت مختلف بودن سر انگشتان انسان ها را بیان کرد . او نیز حکایتی را نقل می کند که فردی آلمانی به خاطر این آیه اسلام اختیار کرد . [4]
4- در تفسیر نوین[5] در درباره آیه « مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ (19) بَيْنَهُما بَرْزَخٌ لا يَبْغِيان»[6] این مطلب آمده است که یک هیات علمی از انگلستان به اتفاق یک هیات از دانشگاه مصر به دریاها سفر کردند. آنها در محل تلاقی دریای احمر و خلیج عدن به این نکته رسیدند که آب این دو با هم ترکیب نمی شوند و خواص هم را دارند.
5- شیخ محمد عبده در تفسیر المنار [7] می گوید هفتمین وجه اعجاز قرآن این است که مشتمل بر مطالب علمی و تاریخی است که در عصر نزول ناشناخته بوده است. این مطالب بعدا در اثر تحقیقات کشف شده است. وی سپس مواردی را ذیل آیه 23 سوره بقره نام می برد. بعد می گوید این مطالب اموری بوده که بر بشر مجهول بوده است تا حدی که مسلمان در ابتدا آنها را تاویل می کردند.
6- مرحوم علامه طباطبایی نیز یکی از وجوه اعجاز قرآن را ، اعجاز علمی آن دانسته اند. ایشان در ذیل آیه 23 بقره نیز به مواردی اشاره کرده است.[8]
7- مرحوم آیت الله خویی نیز در تفسیر البیان به مساله اعجاز علمی قرآن اشاره نموده است و می فرماید:«أخبر القرآن الكريم في غير واحدة من آياته عما يتعلق بسنن الكون، و نواميس الطبيعة، و الأفلاك، و غيرها مما لا سبيل إلى العلم به في بدء الإسلام إلا من ناحية الوحي الإلهي. و بعض هذه القوانين و إن علم بها اليونانيون في تلك العصور أو غيرهم ممن لهم سابق معرفة بالعلوم، إلا أن الجزيرة العربية كانت بعيدة عن العلم بذلك. و إن فريقا مما أخبر به القرآن لم يتضح إلا بعد توفر العلوم، و كثرة الاكتشافات. و هذه الأنباء في القرآن كثيرة، نتعرض لها عند تفسيرنا الآيات التي تشير إليها إن شاء اللّه تعالى.
و قد أخذ القرآن بالحزم في إخباره عن هذه الأمور، فصرّح ببعضها حيث يحسن التصريح. و أشار إلى بعضها حيث تحمد الإشارة، لأن بعض هذه الأشياء مما يستعصي على عقول أهل ذلك العصر، فكان من الرشد أن يشير إليها إشارة تتضح لأهل العصور المقبلة حين يتقدم العلم، و تكثر الاكتشافات.»[9] ایشان سپس 5 مورد را به عنوان نمونه نام می برد .
8- آیت الله معرفت نیز در کتاب « التمهید فی علوم القرآن»، جلد 6 مواردی از اعجاز علمی قرآن را آورده است.
حاصل سخن اینکه قرآن کریم که معجزه پیامبر گرامی اسلام است در بر دارنده معارف وسیع و بلندی است که از جمله آنها مساله اعجاز علمی و طبیعی آن است. این اعجاز گویای برتری قرآن بر علوم اعصار مختلف است. پیامبر گرامی اسلامی نیز که عالم به قرآن است نه تنها علمش با مردم عصر خویش مساوی نبوده بلکه قطعا بالاتر بوده است .
