< فهرست دروس

درس کلام استاد ربانی

85/07/04

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: بررسي علم كلام - مباني و مقدمات و مكمل هاي علم كلام- معرفي منابع

مطالعه متن محوری

در باب کلام اسلامی و رایج و سنتی متنی که برای سطح عالی کلام می شود معرفی کرد کتاب کشف المراد است که شرح بر تجرید الاعتقاد خواجه نصیرالدین طوسی است در ارتباط با این مطلب کتب دیگر را معرفی کردم خصوصا از مذاهب مختلف کلامی اهل سنت کتاب شرح الاصول الخمسه را برای معتزله و شرح المواقف برای کلام اشعریه و شرح العقاید النسفیه را برای کلام ما تریدیه و نیز شرح عقید التساویه که که ابو جعفر تهاوی مصری از اعلام اهل سنت است و مذهبش صنفی است ولذا اصناف به ایشان خیلی توجه دارند کتاب کوچکی دارد به نام اهل سنته و الجماعه که علامه ابن ابی العز حنفی از علمای قرن هشتم حنفیه این رساله راشرح کرده به نام شرح عقید التهاویه در بعضی از جاها در این شرح مطالب به گونه ای تقریر شده که با مذاق سلفی ها سازگاری دارد.به خاطر همین خصوصیت این کتاب در بین سلفی ها کتاب معروفتر و مهمتری است و نسبت به شرح عقاید نسفیه و شرح مواقف و دیگر کتب اعتباریبیشتری دارد

تعریف جامع ازعلم کلام یا به صورت محدود

نکته ای که باید دقت کرد این است که ما گفتیم «کلام اسلامی» ،عده ای تعریفشان به گونه ای است که فقط بر مذهب خودشان منطبق است و این نگاه نگاه محدودی است مثلا عده ای از اهل سنت کلام اسلامی را به گونه ای تعریف کردند که فقط شامل کلام اشعری و گاهی فقط اهل حدیث میشود و هر مذهب کلامی دیگر را می گویند کلام اهل البدعه.ما هم از موضع شیعه می توانیم اینگونه تعریف کنیم و فقط تا اینکه در چارچوب اعتقاداتمان است تعریف کنیم که در نفس الامر هم همین است ولی به لحاظ مقام بحث و تالیف اگر مهین معیار ضیق را ملاک قرار دهیم دیگر نمی شود آن را اسلامی گفت ولی این یک نگاه شاذ است. متعارف این است که وقتی فقه یا کلام یا تفسیر تعریف می کنند تعریف عام اینست منتهی بعدا اعوجاجات را مشخص می کنند.چون بالاخره در بین این مذاهب مشترکات زیادی است چه در اصول و چه در فروع منتها بعدا تبصره می شود بهش زد یا نقد کرد کما اینکه حتی در یک مذهب یک مجتهد رای یک مجتهد دیگر را رد می کند .حالا اگر از او بپرسی حکم خدا کدام است می گوید همین که من می گویم ولی این طور نیست که بگوید رای دیگری از دایره اسلام و شیعه خارج است پس در علم کلام می توان گفت یبحث عن عقاید الاسلامیه آری می توان گفت یبحث عن عقاید الاسلامیه الحقهاین دیگر یک تعریف محدود است که تعریف عده ای از اهل سنت است که شیعه را خارج می کند مثل اینکه نگاه ما به غلات این است که از اول اینها کار را خراب کردند و حرف شرک آلود می زنند .اشعری و معتزلی خدا و نبوت وغیره را قبول دارد یک جاهایی هم اختلاف نظر است که آنها را بیان می کنیم و این نگاه بهتری است چرا از اول با اوقات تلخی وارد بحث شد اما بالاخره آدم حرفش را می زند مثلا در خود شیعه آیا علم به همه امور علاوه بر علم به شریعت از شرالیط امام است یا نه امثال شیخ مفید و مرتضی و شیخ الطایفه این را از شرایط امامت نمی دانند بله امام این را دارا است اما امام به ما هو امام دارای چنین شرطی نیست اخباریها قایل به این هستند که علم به همه امور از شرایط امام است ولی عده ای هم مخالف اویند و این اختلاف است.

منابعی دیگر

از دیگر منابع شیعی، آثار شیخ مفید که بلا استثناء خوب است.مثلا کتابی به نام اوایل المقالات فی المذاهب و المختارات که اعتقادات شیعه و معتزله و مرجعه و اهل حدیث را گفته انگیزه ایشان این بوده که حد ثغور شیعه را مشخص کند چون در قدیم شیعه را مستقل نمی دانستند و جزو معتزله یا اهل حدیث می دانستند ولی در زمان شیخ مفید شرایط از لحاظ سیاسی به گونه ای شد که توانست شیعه را معرفی کند این کتاب را تهیه بفرمایید و حتی مصنفات شیخ مفید را که 10 الی 15 جلد است بخرید در کتاب اوایل المقالات ایشان وقتی به عقاید شیعه می رسد مشهور و معروف و مورد اتفاق و حتی نوبختیها (شیعیانی که اهل نوبخت بودند )شیعه را مشخص می کند و هر جایی که خودش یک رایی دارد می گوید و انا اقول این کتابهای اصل و مادر برای ما هست از کتب دیگر ایشان تصحیح الاعتقاد بصواب الانتقاد ایشان مرد بسیار بزرگی است نگاه می کند می بیند در کجا خللی وجود دارد .خدا رحمت کند شهید مطهری را آثار ایشان هم اینگونه است دنبال حل مشکلات بودند شیخ مفید در مقطعی ظهور کرد که می خواهد شیعه را درست معرفی کند وقتی به خود شیعه می رسد گروهی گرایش به اخباری و اهل حدیث دارند شیخ صدوق لیدر این گروه است در کتابی مضمون روایات را آورده به نام الاعتقادات فی دین الامامیه در حدود 150 صفحه است.در این کتاب مضمون روایات را بدون اینکه به صورت تمام سند احادیث و غیره را بررسی می کند نوشته شیخ مفید دیده این منشا مشکلات برای شیعه می شود این کتاب را نقد کرده و در نام کتاب گفته تصحیح الاعتقاد یعنی یک جاهایی از کتاب اشتباه است ایشان تک رساله های زیادی دارد در باب غیبت امام عصر چندین رساله دارد در باب امامت امیرالمومنین در باب عصمت رساله دارد کتابهی شیخ مفید از کتابهای زنده است و همیشه به آن نیاز است

شریف مرتضی

بعد از شیخ مفید شاگرد ایشان شریف مرتضی است واقعا رجل بزرگی است از خاندان سادات اصیل است آثار زیادی دارد یکی به نام الذخیره فی علم الکلام است که جامعه مدرسین چاپ کرده کتاب دیگرالماخص فی اصول الدین است در باب عصمت و شبهات آن کتاب تنزیه الانبیاء را دارد که بهترین آثار ایشان در این باب است و همچنان کتاب مرجع است در باب امامت کتاب الشافی را نوشته است خیلی برروی آن وقت گذاشته و 4جلد است و کتاب بزرگی است مجموعه رساله سید را جمع کردند مثلا در رجعت و عصمت و امامت وغیره و نه فقط در کلام مجموعا در 4 جلد چاپ شده است به نام رسائل الشریف المرتضی. این کتاب برای تحقیق مناسب است در تحقیق هم دقت کنید وقتی مطلبی را می نویسید در ذیل آدرس را بنویسید .

شیخ الطایفه

بعد از سید مرتضی به شیخ الطایفه می رسیم (سید رضی در خصوص مباحث فقهی و اعتقادی بخصوصی وارد نشده که احتمال دارد چون این دو با هم کار می کردند هر کدام به کار مخصوص خودش مشغول شده و سید مرتضی وارد مسائل فکری شده )ایشان بیشترین احتمامش را در فقه و رجال گذاشته است چون بخش اعتقادات را شیخ مفید و سید مرتضی تکمیل کردند .اینها درس است نمی آید کار کار تکرار کند .شیخ الطائفه می آید یک دوره تفسیر می نویسد تا نشان دهد شیعه منهج مستقل در تغییر دارد نوشتن تفسیر برای اولین بار کار بسیار سختی است .یک دوره فقه استدلالی به نام المبسوط می نویسد با اینکه کتابخانه اش را سوزاندند از بغداد به نجف هجرت کرد این کارها را کرد کتاب خلاف را نوشت که همان فقه مقارن است ایشان مبتکر این روش است تا اختلافات مذاهب اهل سنت و شیعه را مشخص کند کتاب نهایه را در فقه نوشت تهذیب و استبصار را به عنوان منابع حدیثی نوشت در همین حال در حوزه اعتقادات هم اثر دارد کتابی دارد به نام الاقتضاد فیما یتعلق بالاعتقاد که یک جلد است دیگری به نام تمهید الاصول چاپ دانشگاه تهران است و کتاب دیگر که که ناب و جالب در مساله غیبت است به نام الغیبه است که استدلالی و عمیق است و از منابع بیشمار می رود می آییم.

قرن پنج و شش

در قرن 5 ظاهرا کسی نبوده بعد شیخ الطائفه ،سدید الدین حمّسی است که ظاهرا در قرن ششم بوده کتابی دارد به نام المنقض من التقلید (العتیق العراقی نام دیگرش است)چاپ جامعه مدرسین است که 2 جلد است در مقدمه انگیزه چاپ را نوشته ساکن ری بوده و به مکه مشرف می شود در بازگشت از حج به شامات و لبنان می رسد علماء به استقبالش می آیند از وی درخواست می کنند که در آنجا بماند و یک دوره اعتقادات بنویسد و نقل می کند که دلم به سمت زن و بچه های خودم بود ولی در نهایت قبول کردم بمانم .این کتاب از کتاب هایی است که به لحاظ تسلط ایشان عقاید معتزله ابوهاشم ابوعلی غیره و غیره را نقل می کند و از علمای از سید مرتضی خیلی نام می برد بعد به خواجه طوسی می رسیم عمده کتابش همان تجدید الاعتقاد است کتابی دارد به نام قوائد العقاد کتاب دیگرش تلخیص المحصل است که مجموعه رساله های خواجه را در آخرش چاپ کردند مثلا رساله در امامت و...دارد .

ابن میثم بحرانی

بعدش ابن میثم بحرانی است قواعد المرام فی علم الکلام کتاب ایشان است که کتابخانه آیت الله مرعشی این را چاپ کرده و یک جلدی است .ایشان تفکر عقلی قوی داشته و معاصر با خواجه نصیر(679یا 699)است و با محقق صاحب الشرایع هم دوره بودند .محقق اول (محقق حلی)در اعتقادات کتابش المسلک فی اصول الدین است

علامه حلی

بعد به نوبت به علامه حلی می رسد . کشف المراد از معروفترین آثارش است ایشان کثیر التألیف بوده . منهاج الکرامه در بحث امامت دارد که ابن تیمیه هرانی این را نقد کرده به نام منهاج السنة النبویة کتاب دیگرش نهج الحق و کشف الصدق است که خیلی ارزشمند است.

وقتی سلطان محمد خدابنده در اثر مناظره علامه ی حلی با اهل سنت شیعه شد .درخواست شد که عقائد شیعه به صورت مستدل نگارش شود .این کتاب هم عقائد دارد و هم اصول فقه .این کتاب را یک عالم سنی به نام فضل بن روزبهان اشعری به لحاظ اهمیتش نقد کرده و عجیب است همانطور که ابن تیمیه تعبیرات زشت بکار برده ایشان هم تعبیرات زشت به کار برده که ظاهراً در استدلال کم می آورند این کار را می کردند .اسم کتابش را هم از روی خباثتی که داشته گذاشته ابطال نهج الباطل .

تنها دو پهلوان از شیعه به فضل بن روزبهان جواب دادند .مرحوم قاضی نور الله شوشتری با کتاب احقاق الحق جواب داده و مرحوم آیة الله مرعشی تعلیقیه زد در حدود 30 جلد کتاب شد و ایشان منابعش را از اهل سنت ذکر کرده ؛ کتابی است به نام الدلائل الصدق از مرحوم شیخ محمد حسن المظفر کتاب بسیار خوبی است توصیه می کنم داشته باشید که خیلی قشنگ جواب داده است پس تا علامه حلی آمدیم نوبت به فاضل مقداد می رسد که انشاء الله در جلسه بعد.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo