< فهرست دروس

درس امامت - کتاب المراجعات - استاد ربانی

97/10/12

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: مراجعه 36 المراجعات و بررسي روايات ولايت

ادامه بررسي روايت سوم از بريده بن اسلمي

موضوع بحث بررسي روايات ولايت است که علامه شرف الدين به عنوان نصوص امامت مطرح نمودند. سه روايت تاکنون بررسي شد. مرحوم علامه در پاورقي مطلبي را در توضيح روايت سوم بيان کردند که مورد انتقاد صاحب کتاب «الحجج الدامغات» قرار گرفته است.

علامه مي فرمايد: «ما أمر رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم أحدا على علي مدة حياته، بل كانت له الإمرة على غيره، و كان حامل لوائه في كل زحف بخلاف غيره، فإن أبا بكر و عمر كانا من أجناد اسامة و تحت لوائه الذي عقده له رسول اللّه حين أمّره في غزوة مؤتة، و عبّأهما بنفسه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم في ذلك الجيش بإجماع أهل الأخبار، و قد جعلهما أيضا من أجناد ابن العاص في غزوة ذات السلاسل، و لهما قضية في تلك الغزوة مع أميرهما عمرو بن العاص.

أخرجها الحاكم في ص 43 من الجزء 3 من المستدرك، و أوردها الذهبي في تلخيصه مصرحا بصحة ذلك الحديث، أما علي فلم يكن مأمورا و لا تابعا لغير النبي منذ بعث إلى أن قبض صلّى اللّه عليه و آله و سلّم»[1] . به مناسب روايت بريده که در آن آمده است پيامبر اکرم (ص) دو سپاه را فرستادند و امير يکي را علي (ع)‌ و ديگري را خالد بن وليد قرار دادند و فرمودند هرگاه دو سپاه با هم تلاقي کرد، علي (ع) فرمانده باشد. علامه مي فرمايد: پيامبر اکرم (ص) در دوران حياتشان کسي را امير بر علي (ع) قرار ندادند به خلاف ديگران که افرادي بر آنان امير شدند مثلا ابابکر و عمر تحت فرماندهي اسامه در غزوه موته قرار گرفتند و و خود پيامبر نيز اين دو را به طور خاص سفارش کرد تا به سپاه اسامه ملحق شوند. اين مطلب را همه مورخين نوشته اند. همچنين شيخين را در زمره سپاه عمرو بن عاص قرار داد، و در اين جا برخوردي نيز ميان شيخين و عمرو بن عاص واقع شد که نقل شده است. اين مطلب را حاکم در «مستدرک»، ح 4357 آورده است. ذهبي نيز اين جريان را در تلخيص خود نقل کرده و تصريح به صحت آن کرده است. اما اميرالمومنين (ع) غير از پيامبر اکرم (ص) تابع هيچ فرد ديگر قرار نگرفته است.

 

اشکال ابومريم اعظمي

صاحب کتاب «الحجج الدامغات» چند اشکال به اين مطلب گرفته مي گويد:

1. اين ادعا که پيامبر (ص) هيچ گاه بر علي (ع) اميري قرار ندادند باطل است، شاهد آن قضيه ابلاغ آيات برائت به مشرکان است که علي (ع) در اين سفر جز کارواني بودند که امير آن ابوبکر بود. قضيه اين گونه است که وقتي قافله حج به اميري ابوبکر حرکت کرد، آيات برائت نازل شد و پيامبر علي (ع) را خواستند و ماموريت ابلاغ آن را به ايشان سپردند. علي (ع) وقتي در ميان راه به قافله رسيد، ابوبکر از وي پرسيد: آيا مي خواهي امير ما باشي يا تابع مجموعه باشي؟ حضرت فرمود: گفت نه من تابع شما هستم. اين روايت را ابن اسحاق در سيره از امام باقر (ع) نقل کرده است. اکنون مي گوييم آيا اين موسوي را بايد تکذيب کرد يا امام او را؟

2. اشکال ديگر اين است که روايت بريده علاوه بر وجود اصلح کندي که شيعي است، اشکال ديگري دارد و آن اينکه با روايت صحيح ديگري که در منابع معتبر آمده منافات دارد. در نقل صحيح آمده که پيامبر (ص) ابتدا خالد بن وليد را با سپاهي به يمن اعزام کرد و آنان موفق نشدند. سپس آن حضرت سپاه ديگري به فرماندهي علي (ع) فرستاد و دستور داد خالد برگردد و بقيه سپاه او نيز مخير بودند که به سپاه علي (ع) بپيوندند يا نه. بنابراين مضمون روايت بريده با روايت صحيح ناسازگار است و در نتيجه منکر است و قابل پذيرش نيست.

3. اشکال سوم اين که بر فرض غمض عين از دو اشکال قبل، اصولا فرماندهي سپاه بما هو فضيلتي به شمار نمي آيد، و لذا اگر فرض کنيد علي (ع) همواره فرمانده بوده است، باز دلالتي بر فضيلت و امامت وي ندارد. وجه آن اين است که مساله فرماندهي سپاه بر اساس مصلحت شکل مي گيرد نه افضليت و لذا گاه امر اقتضا مي کند با اينکه افضل در سپاه هست، اما مفضول به جهت مصالحي مقدم شود کما اينکه امارت عمرو بن عاص بر شيخين دليل بر افضليت او نمي باشد. بنابراين بايد دقت داشت که اصلح بودن غير از افضل بودن است؛ افضل بودن مربوط به مقام فرد نزد خداوند است اما اصلح بودن ناظر به امور اجتماعي و شرايط آن است. [2]

 

جذابيت کتاب المراجعات و لزوم هوشياري بيشتر

ببينيد ديگران متاسفانه چقدر بيدار هستند و کتابي مانند «المراجعات» که در ميان کتب مختلف بيشترين تاثير را داشته است اين گونه مورد شبهه و هجمه قرار مي دهند اما از اين سو به اين مسائل توجه نشده و پاسخ چنداني در مقابل آن مطرح نمي شود.

شيوه جالبي که کتاب المراجعات داشته و باعث جذابيت آن شده است يکي جنبه اختصار و ديگري سريالي بودن آن است. شيوه جالب و منحصر به فرد اين کتاب که به صورت نامه و جواب نوشته شده افراد را مشتاق مي کند تا به صورت سريالي دنبال بحث باشند که ادامه آن به کجا مي انجامد. اگر اين کتاب به سبک معمول و يکنواخت نوشته مي شد قطعا اين مقدار جذابيت را نمي داشت .

 

ارزيابي

1. يکي از بندهاي حديث فضايل ده گانه همين بود که حضرت علي (ع)‌ ماموريت يافتند تا آيات برائت را از ابوبکر گرفته و خود ابلاغ نمايند. در آنجا آمده است جبرئيل (ع) بر پيامبر (ص) نازل شد و فرمود خداي متعال مي فرمايد ماموريت آيات برائت را يا خود و يا يکي از اهل تو بايد انجام دهد. از نظر شيعه اميرالمومنين (ع) که براي اين کار رفتند کل ماموريت اعم از امارت حاج و ابلاغ را به دست گرفتند. اما از جهت گفت و گوي بين المذهبي با اهل سنت مي گوييم آنچه ناقد کتاب «المراجعات» آورده يک روايت در مقابل انبوهي از رواياتي است که بيان مي کند آيات برائت قبل از حرکت قافله نازل شد و ابتدا ماموريت به ابوبکر داده شد اما سپس از وي گرفته و به علي (ع) سپرده شده است. ابن کثير که رويکرد سلفي نيز دارد در تفسير خود در ابتداي سوره برائت مي گويد: آن گاه که رسول اکرم (ص) ابوبکر را به عنوان امير حج برگزيد به او دستور داد آيات برائت را بر مردم ابلاغ کند. اما پس از اينکه او خارج شد علي (ع) را فرستاد تا وي اين ماموريت را انجام دهد. وي سپس روايتي که در اين باره آمده است را نقل مي کند.[3]

حاکم نيشابوري در مستدرک و ترمذي در سنن نيز همين جريان ابن کثير را از ابن عباس نقل کرده اند.[4] ابن جرير طبري در تفسير خود اين روايت را از زيد بن يثيع نقل کرده است.[5] احمد بن حنبل نيز در «المسند» روايت را از زيد بن يسيع نقل مي کند که بيان گر آن است که ماموريت ابلاغ ابتدا به عهده ابوبکر بود و سپس از وي گرفته شد[6] . احمد محمد شاکر نيز در بررسي روايات مسند، اين روايت را از جهت سند صحيح دانسته است. جلال الدين سيوطي نيز اين جريان را از شش صحابي: انس بن مالک، سعد بن ابي وقاص،‌ ابوهريره، ابوسعيد خدري، ابورافع و ابن عباس نقل کرده است.[7]

مرحوم علامه اميني 73 نفر از عالمان برجسته اهل سنت را نام مي برد که قضيه را همين گونه نقل کرده اند که ابتدا ماموريت براي ابوبکر بود و سپس علي (ع) اين ماموريت را از وي گرفت. ايشان نه صحابي که اين قضيه را نقل کرده اند اين گونه نام مي برد: علي بن ابيطالب (ع)، ابوبکر،‌ ابن عباس، عبدالله بن عمر، انس بن مالک، سعد بن ابي وقاص،‌ ابوهريره، ابوسعيد خدري، ابورافع نقل مي کند.[8]

در منابع اهل سنت چند روايت ديگر هم آمده است که بيان مي کند هر کدام مامورت ويژه اي داشته اند. اميرالمومنين (ع) مامور ابلاغ و ابوبکر مامور امارت حاج بود. اين چند روايت نمي تواند معارضه اي با روايات فراوان ديگري که بيان شد داشته باشد، زيرا اين روايات کل ماجرا را نقل نکرده بلکه قسمت آخر را بيان کرده اند. باقي مي ماند روايتي که از سيره ابن اسحاق نقل شد و مي گويد وقتي کاروان حرکت کرد،‌ آيات برائت نازل شد. کثرت روايات مقابل سبب مي شود اين روايت کنار گذاشته شود و قابليت معارضه نداشته باشد. معارضه به شرطي شکل مي گيرد که دو طرف برابر باشد اما يک روايت گونه مي تواند در برابر انبوهي از روايات ديگر نقش معارضه داشته باشد. علاوه بر اينکه اگر مرحوم شرف الدين اين روايت را خود قبول مي داشتند يا در منابع شيعي آمده و مورد قبول ايشان مي بود، در اين صورت مي توان گفت که يا وي کذب گفته است يا امام ايشان، اما ايشان در مقام جدال با خصم است و لذا اين سخن باطل است .

نکته ديگر اينکه همراهي اميرالمومنين (ع) با کاروان ابوبکر دليل بر تبعيت ايشان از ابوبکر ندارد، بله اگر از ابتدا جز کاروان مي بودند مي توانستيم تابعيت را ادعا کنيم اما چون آن حضرت بعدا ملحق شده است، تنها معيت را مي رساند و دلالتي بر تبعيت ايشان ندارد، و ثبوت تبعيت نيازمند دليل است. با آمدن اين احتمال استدلال ناقد باطل مي شود (اگر استدلال تمام شود آن گاه احتمال بيايد، به آن احتمال توجهي نمي شود بلکه بايد دليل يقيني براي بطلان آن اقامه شود . اما اگر احتمال در حين استدلال مطرح شود جلوي شکل گيري استدلال را مي گيرد).

 


[1] المراجعات، علامه شرف الدین، ص301.
[2] الحجج الدامغات، ج1، ص409.
[3] تفسیر ابن کثیر، ج3، ص356- 361.
[4] سنن ترمذی، ج4، ص126، ر3091 ؛ المستدرک، حاکم نیشابوری، ج3، ص51، ر4375.
[5] تفسیر طبری، ج10، ص75.
[6] المسند، احمد بن حنبل، ج10، ص168.
[7] الدر المنثور، جلال الدین سیوطی، ج4، ص112- 114.
[8] الغدیر، علامه امینی، ج6، ص477-480.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo