الحمد لله ربّ العالمين و الصلاة و السلام علی عبد الله و رسوله سيّدنا ومولانا أبي القاسم محمّد اللّهمّ صلّ علی محمّد وآل محمّد- وعلی آله الطيبين الطاهرين المعصومين و لعنة الله علی أعدائهم أجمعين من الآن إلی قيام يوم الدين.

 بحث ما در مورد آيه33 سوره نور بود و اجمالاً مطالبي را در مورد اين آيه شريفه عرض كرديم مطلب اول در باب شرح واژگان آن بود و مطلب دوم برخي از نكات نحوي كه به مقتضاي جلسه ما گفته شد. در اين آيه شريفه يك بحث اصولي مهم وجود دارد و آن در مورد شرط و جزايي است كه در آيه شريفه آمده است (وَلَاتُكْرِهُوا فَتَيَاتِكُمْ عَلَى الْبِغَاء إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّنًا) مطلب دوم بحث در مورد (فكاتبوهم) است كه آن آيه شريفه كه ظاهر آن امر است آيا آن امر دال بر وجوب است يا خير؟ از نظر ترتيبي (فكاتبوهم) مقدم است. لذا در مورد آن دو نظريه وجود دارد يك نظريه در مورد علماي مذهب ظاهري مانند داوود بن خلف اصفهاني كه بنيانگذار اين مكتب و مذهب است معتقد است كه ما بايد اين امر را حمل بر وجوب بكنيم چون قاعدهاي در اصول ثابت شده است كه ميگويند اصل در فعل امر و جمله انشائيه دال بر وجوب است لذا در اين آيه بر موالي واجب است كه برخي از اين مال الكتابه را به عبيد بدهند تا سرعت در آزادي بندگان حاصل شود. مذهب فقهي ظاهريه از آن مذاهبي است كه در دورهاي بوده است كه هنوز انحصار مذاهب اربعه نشده بوده است داود بن خلف اصفهاني قبل از قرن ششم فوت كرده است و از پيروان او ابن حزم اندلسي است و از داود كتابي در فقه در دست ما نيست كه ما به كتابش مراجعه كنيم. اما يكي از پيروان نشر مكتب او ابن حزم اندلسي است كه هم فقيه و هم حكيم و فيلسوف است و به شدت با قياس مخالف است و به روايات بسيار علاقمند است و فقه خود را ممزوج به روايات ميكند و حتي از حنابله بيشتر روايت نقل ميكند در فقه، به طوري كه يكي از علماي اهل سنت به نام رشيد رضا در در مقدمهاي كه بر كتاب المحليّ كه از كتب ظاهريه است، گفته است يكي از نكاتي كه من علاقمند شدم اين كتاب را نشر بدهيم زيادي توجه او به روايات است در حالي كه شما اگر كتب فقه احناف را ملاحظه كنيد سه كتاب فقهي جنفيه: بدايع الصنايع كاشاني، المحيط البرهاني في الفقه النعماني ابن مازه بخاري، المبسوط ابوبكر سرخسي را ملاحظه كنيد گستردهترين كتابهاي فقه اهل سنت را ملاحظه كنيد هر بيست صفحه يك روايت را نميبينيد كه به آن استناد شده باشد، اصلاً بنيان فقه آنها بر اساس قياس، استحسان، مصالح مرسله، سدّ ذرايع و چيزهاي برگرفته از عقل است ولي در مقابل ابن حزم از اين جهت دور است يعني هيچ صفحهاي نيست مگر به سه چهار روايت تمسك ميكندو به همين جهت با اين كه مذهب او ظاهريه است مورد توجه اهل سنت قرار بگيرد چون خيلي به روايات تمسك ميكند. ولي الان مذهب ظاهريه از بين رفته است و تابعي ندارد اينها معروف به مذاهب بائده، يعني مذاهبي كه منقرض شدهاند هستند. از ويژگيهاي مذهب ظاهريه كه بسيار جلوه ميكند و اينها را از ساير مذاهب جدا ميكند جمود آنها بر ظاهر الفاظ است لذا به آنها ظاهريه ميگويند. و تأويل را خلاف مقصد شارع ميدانند (معتقدند كه اساس و بنيان گفتارهاي شارع بر ظاهر آن استوار است چون روش شارع بر عرف استوار است كه ظاهر الفاظ است). مثلاً در همين آيه (فكاتبوهم) را ميگويند بايد حمل بر وجوب كنيم در حالي كه اغلب علماء حمل بر استحباب ميكنند به دليل وجود روايات متعدد. (فقط در بين فقهاء اماميه مرحوم محمدباقر سبزواري معروف به فاضل سبزواري صاحب كتاب كفايه الاحكام، ذخيرﮤ المعاد، صيغه افعل را دال بر وجوب نميداند وإلا نوع علماء و بزرگان ما صيغه افعل را دال بر وجوب ميدانند) مثال دوم آيه23 سوره نساء است. (و ربائبكم اللاتي في حجوركم من نسائكم...) كه ظاهريه معتقدند ربيبههايي كه در خانه شما زندگي ميكنند و در حجرههاي شما هستند محرم هستند اگر در جاي ديگري زندگي ميكنند ديگر محرم نيستند، زبدﮤالبيان مرحوم ملااحمد اردبيلي ميفرمايد: اين قيد اللاتي في حجوركم قيد تقييدي نيست قيد توضيحي است (قيود تقييدي مفهوم دارند كه دايره مقيد را محدود ميكند مانند في الغنم السائم‌ﺔ ذكاﮤ) (قيد توضيحي اين است كه انصاف نيست كه شما مادر را بگيريد و دختر را رها كنيد دختر را نيز بايد در خانواده خود جاي دهيد اين يك نكته اخلاقي است)

 مثال بعدي آيه101 سوره نساء ميباشد «وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُرُواْ مِنَ الصَّلاَﮤِ إِنْ خِفْتُمْ أَن يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُواْ إِنَّ الْكَافِرِينَ كَانُواْ لَكُمْ عَدُوًّا مُّبِينًا» ظاهريه ميگويد شرط تقصير صلاﮤ خوف است لذا وقتي شكسته ميشود كه جنگي در كار باشد، ميدان جهاد باشد. مذهب احناف: قصر را عزيمت نميشمارند رخصت ميشمارند. اما فاضل جوان و يا كنزالعرفان كه مراجعه كنيد ميگويند اين قيد (إن خفتم) را توجيه ميكنيم ميگويند اينجا شرط مفهوم ندارد قيد غالب است آمده است كه توضيح بدهد (جنبه توضيحي دارد) غالباً سفر در قديم همراه با خوف بود. اين مذهب ظاهريه بود، آنها در مورد روايات نيز به همين شكل وارد ميشوند. عدهاي هم هستند كه قرآنگرا هستند و به روايات تمسك نميكنند ميگويند بر مصادر و سند روايات نميشود اعتماد كرد و آن را در مقابل قرآن قرار داد مانند دكتر محمد صادقي كه دو سه سال است فوت كرده است و فقط به روايات متواتر عمل ميكند. (تفسير الفرقان)مانند آيه275 سوره بقره «وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءهُ ...» ربا مطلقاً حرام است و حال اين كه در وسائل الشيعه دو باب داريم يك باب ميگويد ليس الربا علي الوالد لولده كه شش هفت روايت است. يك باب هم لارباء بين الزوج و الزوجته. (صادقي در تفسير خود ميگويد چون مخالف با قرآن است فهو زخرف).

 مطلب دوم مذكور در آيه شريفه نكته اصولي است (لَاتُكْرِهُوا فَتَيَاتِكُمْ عَلَى الْبِغَاء إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّنًا) خيلي اوقات اين اسلوب بياني قرآن است كه غرض خودش را با شرط بيان ميكند صريحاً نميگويد زنها بايد عفت داشته باشند. بلكه اسلوب قرآن اين است كه با كنايه بگويد چون در علم بلاغت خواندهايم كنايه ابلغ از تصريح است. چون در كنايه ذكر مدعي همراه با دليل است (ادعاءٌ مع الدليل) اين روش بلاغي در گفتار قرآن است. از تعبيرات غالباً نه استفاده ميكند مگر خطاب مهمتر باشد (لاتكرهوا...) از اين قبيل است سزاوار است كه زنان عفيف باشند.

 اين آيه شريفه دو دستور مهم در مورد عبيد و فتات ميدهد. دستور اول: كساني كه در ابتدا قادر به ازدواج نيستند اگر صبر كنند خداوند متعال از فضلش آنان را راهنمايي ميكند. آيه شماري قرآن وحياني نيست اين شماره آيات توسط مسلمانان صدر اسلام اتفاق افتاده است به خاطر سهولت در تلاوت مقدمه كنزالعرفان فاضل مقداد سيوري را اگر بخوانيد (چاپ مجمع التقريب) مفيد است. دستور دوم: بندگاني كه با آنان وارد عقد مكاتبه شديد شما هم مقداري آنان را كمك كنيد خصوصاً اگر بندگاني بودند كه فهيم بودند. و از همين مالي كه خدا به شما داده است به آنها بدهيد. مسأله بعدي: عدهاي در آن زمان ميآمدند كنيزها را وادار به زنا ميكردند و از اين راه كسب تجارت ميكردند خداوند اين روش را مذمت ميكند و ميگويد خداوند اكراه شدگان را ميبخشد چون مكرَه تقصيري ندارد و عدهاي هم ميگويند مكرِه كنندگان نيز اگر توبه كنند خداوند آنان را ميبخشد.