الحمد لله ربّ العالمين و الصلاة و السلام علی عبد الله و رسوله سيّدنا ومولانا أبي القاسم محمّد اللّهمّ صلّ علی محمّد وآل محمّد- وعلی آله الطيبين الطاهرين المعصومين و لعنة الله علی أعدائهم أجمعين من الآن إلی قيام يوم الدين.

 أعوذ بالله من الشيطان الرجيم بسم الله الرحمن الرحيم «وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِي الْيَتَامَى فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَﮤً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ذَلِكَ أَدْنَى أَلاَّ تَعُولُواْ* وَآتُواْ النَّسَاء صَدُقَاتِهِنَّ نِحْل‌ﺔً فَإِن طِبْنَ لَكُمْ عَن شَيْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِيئًا مَّرِيئًا» (سوره النساء، آيه3 و 4).

 بحث ما در چهار آيه اول سوره نساء بود، واژه شناسي و تركيب آيات را گفتيم اكنون تفسير اين آيات را بحث خواهيم كرد. آيات سوم و چهارم اين سوره بيان كننده يك سري احكام در باب نكاح است و فقهاء در ضمن اين آيات احكام مختلفي را استفاده كرده و تذكر دادهاند كه فهرستوار ذكر ميكنيم. در ابتدا يك بحث اصولي مطرح كردهاند و آن اين كه صيغه فانكحوا كه صيغه امر است آيا در اينجا دال بر وجوب است يا استحباب و يا اباحه؟ دال بر وجوب نيست چون اجماع داريم كه نكاح واجب نيست. اين ظهور در اباحه و در نهايت تسليم ظهور در استحباب خواهد داشتچون مردم تصور ميكردند كه دو زن گرفتن حرام است همانطور كه براي زن جايز نيست دو شوهر گرفتن. و اين آيه آمده است كه توهم حظر و منع را بردارد. تعدد زوجات به قصد شهوت راني نيست بلكه گاهي فلسفه آن سرپرستي گرفتن زنان بيسرپرست و به فساد نكشاندن زن است.

 نكته دوم اين است كه صدر آيه شريفه (إن خفتم) ممكن است مخاطب آن حكماء باشد و ممكن است مخاطب مردان باشد و ممكن است مراد هر دو باشد.

 نكته سوم خبري است كه از جامعه جاهليت آن زمان ميدهد كه دو گروه بودند عدهاي كه طمع داشتند با دختران يتيم ازدواج كنند چون اموالي از پدرانشان به آنها ميرسيد و قصد بالاكشيدن آن اموال را داشتند كه خطاب رسيد بايد در مورد اينها به عدالترفتار كنيد. احتمال دوم اين است كه چون خداوند در چند مورد و چند آيه نسبت به يتيمان تذكر داد لذا عدهاي از مسلمانان پرهيز داشتند از ازدواج با ايتام، به خاطر ترس از اين كه نتوانند حق يتيم را ادا كنند كه خداوند ميفرمايد خودتان بسنجيد كه اگر ميتوانيد ازدواج كنيد با آنان، اگر نميتوانيد با غير ايتام ازدواج كنيد.

 نكته چهارم، اعداد عدول غير منصرف است به دليل دو علت (علم، عدول) كه مراد از عدول، عدول حقيقي است و حال از ما طاب واقع شدهاند. كه مجوز چهار زن گرفتن را به مردان داده است و واو در بين اين اعداد براي جمع نيست بلكه واو به معناي أو ميباشد. تمام فقهاء از اين آيه استفاده كردهاند (شيعه و سني) كه حداكثر 4 زن بگيرد و بيشتر جايز نيست. مرحوم شيخ طوسي در تبيان ذيل آيه فرمودند ازدواج با بيش از يك زن كراهت دارد چون كانه ميفرمايد وظيفه اوليه شما انتخاب يك زن است كه اگر خوف دارد كه از يتيمان نتوانيد احقاق حق كنيد از غير ايتام بگيريد، كه هيچ روايتي اين نظر شيخ را تأييد نميكند. مرحوم علامه طباطبايي ميفرمايد كسي از هشام بن حكم سئوال كرد چگونه بين اين دو آيه جمع ميكنيد كه يكي ميگويد اگر ميتوانيد به عدالت رفتار كنيد جايز است. و آيه ديگري داريم كه صراحتاً اعلام ميدارد كه شما نميتوانيد به عدالت رفتار كنيد. هشام در جواب آن ماند گفت من يك هفته ديگر جواب آن را ميآورم و شتر را سوار شد و با شتاب از بصره به مدينه آمد و سئوال را از امام صادق(ع) پرسيد حضرت فرمود: مراد از آن آيه كه نميتوانيد به عدالت رفتار كنيد مراد عدالت قلبي است كه نميشود. اما در اين آيه مراد عدالت ظاهري و خارجي است كه اگر ميتوانيد ازدواج را تجديد كنيد. و در روايات مكرر آمده است كه نكوهش كرده است مجرد زندگي كردن را (شراركم عذّابكم).

 نكته پنجم، اگر توانايي ازدواج با زن حره را نداريد برويد از كنيزان براي خودتان انتخاب كنيد.

 نكته ششم، در ذيل آيه شريفه (آتوا النساء صدقاتهن) يكي از وظايف مهمي كه زن بر عهده مرد دارد مهر است و تمام فقهاي اماميه معتقدند كه مهر به صرف عقد واجب ميشود. اين آيه در باب دادن آن بحث ميكند كه واجب است مهر آن را بپردازيد و لذا زن ميتواند تا قبل از گرفتن تمكين نكند (و زن، به مجرد عقد مالك مهر ميشود). (فإن طِبن...) اگر زن با رضايت خودش از مهر گذشت و بخشيد شما ميتوانيد آن را استفاده كنيد و گوارايتان باد و مهر زن را با حيله و مكر تصاحب نكنيد. و ميشود يك قانون كلي از آن استفاده كرد: هر كسي كه خواسته باشد اموال ديگران را استفاده كند بايد با طيب نفس مالك و رضايت مالك باشد.