حدیث روز :

 عن النبی صلی الله علیه و آله : ان ربی امرنی ان یکون نطقی ذکراً و صَمتی فکراً و نظری عبرة بحار الانوار ج 93 ص 165

 بعضی از فرازهای این روایت شریفه را توضیح دادیم امّا فراز سوم روایت می فرماید :

 نگاه کردن ، همراه با عبرت باشد . امیر المومنین می فرماید « المومن اذانظر اِعتَبر » مومن وقتی نگاه کند ، نگاهش بیهوده نیست و در روایت دیگر این خصوصیات در وصف عاقل آمده است « العاقل اذا سکت فکّر و اذا نطق ذکر و اذا نظر اعتبر » .

 در مقابل این روایات ، روایتی داریم که می فرماید : « کل نظر لیس فیه عبرةٌ فلهوٌ » عبرة یعنی پند و موعظه .

 روزی هارون الرشید از امام کاظم علیه السلام درخواست کرد که او را موعظه کند ، حضرت فرمود : « ما من شیءٍ تراه عینک الّا و فیه موعظه » . (( در هر چه چشمت می بیند ، پند و موعظه است )) حتی غذایی که می خورد می تواند انسان را موعظه کند . « فلینظر الانسان الی طعامه انا صببنا الماء صبا ..» .

 خداوند متعال به همه ما توفیق بدهد لااقل مراتبی از این کمالات را در خودمان ایجاد کنیم .

 

 بحث درباره حکم نماز جمعه بود که تا بحال پنج نظریه را مطرح کردیم و مورد بررسی قرار دادیم در این جلسه نظریه ششم که نظر آیت الله شهید سید محمد باقر صدر رحمة الله علیه می باشد را مورد بررسی قرار می دهیم .

 ایشان می فرمایند نماز جمعه سه حکم دارد :

 حکم اول : در دوران حاکم عادل ، اقامه نماز جمعه وجوب عینی تعیینی دارد .

 حکم دوم : در دوران حاکم غیر عادل ، اقامه نماز جمعه وجوب تخییری دارد امّا اقامه نماز جمعه افضل است .

 حکم سوم : در صورت انعقاد نماز جمعه ( چه در عصر حاکم عادل و چه در عصر حاکم غیر عادل) شرکت و حضور در نماز جمعه ، واجب تعیینی است .

 منظور ایشان از حاکم عادل کیست ؟

 در پاسخ به این سئوال ایشان می فرمایند :

  « و یراد بالسلطان العادل ، الشخص او الاشخاص الذین یُمارسون السلطة فعلاً بصورةٍ مشروعة و یقیمون العدل بین الرعیة »

 منظور از سلطان عادل ، شخص یا اشخاص (شورایی) است که حاکمیت مشروع فعلی دارند و درجامعه اقامه عدل می کنند .

 ایشان برای وجوب تعیینی نماز جمعه ، حکومت ولایت فقیه را شرط نمی دانند بلکه حکومت حاکم عادل را کافی می دانند و همچنین اقامه را بر فقیه لازم نمی دانند و در غیرحکومت عادل ، اگر پنج نفر جمع شدند یکی از آنها که شرایط امام جماعت را دارد خطبه بخواند و نماز را اقامه کند .

 چند سئوال درباره این نظریه مطرح است :

 اگر منظور عدالت عرفی باشد بسیاری از حکومت ها را در بر می گیرد مانند حکومت فعلی عراق و ..

 و اگر منظور عدالت شرعی باشد ، باید موازین شرعی در عدالت رعایت شود .

 ظاهر عبارت ایشان عدالت عرفی است . امّا آنچه که مسلم است این است که ایشان فقاهت را شرط حاکم عادل نمی دانند .

 2-آیا قبل از ایشان کسی تعبیر به سلطان عادل کرده یا خیر ؟

 اولین بار ، بحث سلطان و اذن از ناحیه سلطان در اقامه نماز جمعه از طرف ابوحنیفه مطرح شد و شافعی با او مخالفت کرد .

 صاحب کتاب بَدایع الصنایع [1] از ابوحنیفه نقل می کند :

 « واما السلطان فشرط اداء الجمعه عندنا و لا یجوز اقامتها بدون حضرته او حضرت نائبه و قال الشافعی السلطان لیس بشرط لانّ هذا صلاةٌ مکتوبة فلا یشترط لإقامتها السلطان کسائر الصلوات ... »

 امّا در روایات ما اصلاً از لفظ سلطان عادل استفاده نشده است بلکه در زمان مرحوم شیخ طوسی اعلی الله مقامه این تعبیر وارد فقه شیعه می شود . البته از لفظ سلطان به همراه قید عادل استفاده شد .

 ایشان در کتاب مبسوط ج 1 ص 143 می فرماید :

 « فاما الشروط الراجعه الی صحة الانعقاد فاربعة ، السلطان العادل او من یأمره السلطان ...»

 که قید عادل را به سلطان اضافه کردند .

 و سید مرتضی در ناصریات ص 264 می فرماید :

 « الذی یذهب اصحابنا فی صلاة العیدین انها فرض علی الاعیان و تکامل الشروط التی تلزم معها صلاة الجمعه من حضور السلطان العادل ... »

 که ایشان هم بحث سلطان عادل را مطرح می کنند .

 فقط دو نفر از قدمای امامیه تعبیر به امام اصل و یا امام معصوم کرده اند و سلطان عادل به کار نبرده اند ، یکی مرحوم ابن ادریس و دیگر مرحوم سلار رضوان الله علیها ، امّا باقی قدما تعبیر به سلطان عادل کرده اند امّا بین متاخرین علامه حلی رضوان الله علیه در کتاب منتهی می فرماید مقصود از سلطان عادل ، امام معصوم است.

 امّا دلیل ایشان بر این نظریه چیست ان شاءالله در جلسه آینده مطرح می شود .