موضوع: تفسیر سوره مبارکه حمد:

موانع ضلالت چیست؟ چه چیزهایی مانع می‌شود که انسان راه خدا را گم نکند؟ پاسخ به این سؤال یک کلمه و جمله است و آن پیروی کردن از عقل است؛ پاسخی که قرآن و اهل بیت(ع) به این سؤال پاسخ می‌دهند که چه کنیم راه درست زندگی را گم نکنیم؟ این است که اگر می‌خواهی راه خدا را گم نکنی گوش به حرف عقلت بده؛ سایر رهنمودهای قرآن و اهل بیت(ع) ریشه در همین پاسخ دارد و مصادیق این پاسخ هستند.

دومین مانع گمراهی: پیروی از علم است، یکی از مصادیق روشن و برتر رهنمود عقل این است که اگر می‌خواهی گمراه نشوی و راه خدا را گم نکنی تا نسبت به چیزی یقین پیدا نکردی انجام نده. حتماً وقتی می‌خواهی کاری انجام بدهی ببین علم چه می‌گوید؟ آیا علم و یقین داری که این درست است؟ آیات قرآن مکرر روی این نکته تأکید کرده است که یکی از علل اساسی گمراهی مردم این است که دنبال حدس و گمان می‌روند و سعی نمی‌کنند نسبت به چیزی یقین پیدا کنند، ﴿وَإِنَّ کَثِیرًا لَّیُضِلُّونَ بِأَهْوَائِهِم بِغَیْرِ عِلْمٍ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِینَ﴾[1] ، بسیاری از مردم با هوس‌های خودشان گمراه می‌کنند بدون اینکه بدانند آن کاری که می‌کنند درست است.

آیه ۲۹ سوره روم، ﴿بَلِ اتَّبَعَ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَهْوَاءهُم بِغَیْرِ عِلْمٍ فَمَن یَهْدِی مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ وَمَا لَهُم مِّن نَّاصِرِین﴾[2] : کسانی که ظالم هستند دنبال هوسشان می‌روند بدون اینکه بدانند آن چیزی که دلشان می‌خواهد درست است یا درست نیست؟ این فرد دچار ضلالت کیفری می‌شود؛ حتی حاضر است هزینه کند برای کارهای لغو و بیهوده که مایل است انجام بدهد تا مردم را منحرف کند، ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ﴾[3] ، بعضی از مردم هستند که سخنان بیهوده را می‌خرند و برای آن خرج می‌کنند؛ هرکس که برای آن چیزی که دلش می‌خواهد خرج می‌کند تا مردم را از راه خدا منحرف کند می‌تواند مصداق این آیه باشد، آیات الهی را که حق است را نیز مسخره می‌کند.

﴿وَإِن تُطِعْ أَکْثَرَ مَن فِی الأَرْضِ یُضِلُّوکَ عَن سَبِیلِ اللّهِ إِن یَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ یَخْرُصُونَ﴾[4] نکته جالبی را مطرح می‌کند و درباره علت گمراهی اکثر مردم است، اگر دنبال اکثر کسانی که در زمین زندگی می‌کنند بروی از راه خدا گمراه می‌شوی چون بیشتر مردم دنبال یقین نیستند، دنبال این هستند که گمانشان چه می‌گوید، اینها تخمین می‌زنند و گزافه‌گویی می‌کنند.

این رهنمود قرآن است که انسان پیروی علم و یقین کند و تا چیزی را باور نکرده از آن پیروی نکند و این مطلب اینقدر اهمیت دارد که از نظر قرآن همه مجاری ادراکی انسان، در برابر این مطلب مسئول است، ﴿وَلاَ تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ کُلُّ أُولئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْؤُولًا﴾[5] .تولیت آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) عنوان کرد: کفر معانی مختلفی دارد؛ یکی از معنانی آن کفر انکاری دارد، یا جهلی است یا علمی، اگر انسان از حقیقتی اطلاع ندارد توقف کند و اظهار نظر نکند، گمراه نمی‌شود، بنابر این اظهار نظر نکردن مانع از گمراهی می‌شود.

سومین چیزی که مانع گمراهی انسان می‌شود پیروی از حق است،‌موارد دیگری هم که مطرح شد شاخه‌های پیروی از حق است، امام علی (ع) می‌فرماید: حق را باید با حق شناخت نه با اشخاص، آیه ۳۲ سوره یونس ﴿فَمَاذَا بَعْدَ الْحَقِّ إِلاَّ الضَّلاَلُ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ﴾[6] ، رهنمود قرآن است، اگر انسان از حق عبور کرد گمراه است، سومی ندارد انسان یا دنبال حق است و یا گمراه است، تمام رهنمودها را خداوند در همین کلمه «حق» خلاصه کرده است.

چهارمین عامل پیشگیری از گمراهی، اطاعت از خداوند متعال است :﴿قَالَ رَبِّ بِمَآ أَغْوَیْتَنِی لأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الأَرْضِ وَلأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ﴾[7] ﴿إِلاَّ عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ﴾[8] ﴿قَالَ هَذَا صِرَاطٌ عَلَیَّ مُسْتَقِیمٌ﴾[9] ﴿إِنَّ عِبَادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطَانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغَاوِینَ﴾[10] ، وقتی شیطان گمراه شد گفت خدایا من را گمراه کردی من هم کاری می‌کنم که بنده‌هایت گمراه شوند، کارهای بد را در دید آن‌ها زینت می‌دهم و همه‌شان را گمراه می‌کنم، فقط انسان‌های با اخلاص و مخلَص را زورم بهشان نمی‌رسد؛ خدا فرمود آن‌هایی بنده من هستند و به حرف من گوش می‌دهند تو نمی‌توانی گمراه کنی؛ اطاعت از خدا مانع می‌شود که وسوسه‌های شیطان در انسان اثر کند.

در کنار این چهار عاملی که گفته شد، پنجمین عامل دعاست، خدایا دستم را بگیر که گمراه نشوم، ﴿وَلاَ الضَّالِّینَ﴾ راهر روز تکرار کن، نه یک بار چند بار تکرار کن. آیت‌الله بهجت می‌فرمود: قطره قطره هدایت خداوند باید به انسان برسد تا انسان بداند چه بگوید و چه بکند. هر لحظه‌ای که خدا انسان را رها کند در همان لحظه انسان گمراه می‌شود.