درس خارج فقه استاد رضازاده
کتاب النکاح
91/07/15
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: تعریف تعلیم
بحث در این بود که حد استقلال در تلاوت به چه مقدار می باشد.
در این بحث می گوییم اگر این استقلال در حدی بود که برای این زن ملکه شد بلا اشکال ذمه مرد بریء می شود و صدق می کند که مرد مهر این زن را داده است و اگر در حد ملکه نباشد مثل اینکه اگر یک آیه که یاد گرفته است به آیه دوم که می رسد آیه اول را فراموش می کند آیا در این صورت تعلیم صادق است یا نه؟
دو قول می باشد.
یک قول این است که تعلیم صدق می کند زیرا تمامی آیات را به زن تعلیم داده است و فراموشی ارتباطی به زوج ندارد مثل اینکه مهر پول باشد و به زن بدهد و زن آن را گم کند.
قول دوم این است که مهر تسلیم نشده است زیرا اگر چه مرد آیه به آیه این سوره را به زن تعلیم داده است ولی چون فراموش کرده است عرفا به این تعلیم گفته نمی شود و ذمه مرد بریء نمی شود.
جامع المقاصد در ص 347 می فرمایند: «والذی یقتضیه النظر اتباع العرف فی ذلک فان کان هناک معنی معلوم واحد وجب العمل علیه و ان اضطرف العرف او لم یکن هناک معنی واحد اشترط التعیین»
یعنی بهتر است در مثل فرض دوم که دو وجه بود به نظر عرف مراجعه شود زیرا تعلیم، امر عرفی است اگر برای تعلیم معنای واحدی است اگر طبق این معنا تعلیم داده است کافی است و الا نه اما اگر در معنای تعلیم در نظر عرف اصظراب است یا چند معنا وجود دارد باید تعیین کند که به چه نحوی به او تعلیم دهد و معنای تعلیم را مشخص کند.
ظاهرا کلام صاحب جامع المقاصد کلام خوبی است زیرا تعلیم یک امر عرفی است لذا باید حدود تعلیم را هم به عرف مراجعه داد.
خلاصه آنچه در این امر بیان شد.
- اگر مهر سوره ای از قرآن باشد باید تعیین شود و اگر تعیین نکنند مهر تبدیل به مهر المثل می شود.
- اگر مهر تعلیم سوره قرآن باشد آیا تعیین قرائت لازم است یا اکتفاء به قرائت جایز می شود دو قول بود 1- تعیین لازم است 2- اکتفاء به قرائت جایز می شود.
- تعلیم امری است عرفی و حدش استقلال تلاوت سوره ای است که مهر قرار داده شده است.
- بحث ما در این مساله در سه مقام بود 1- تعیین سوره بخاطر اختلاف سوره ها 2- تعیین قرائت قراء 3- تعیین تعریف تعلیم.
- مراد از سبعة احرف دو احتمال می باشد 1- مراد قرائت قراء سبعه می باشد 2- مراد هفت ترکیب و مضمون می باشد.
- مختار ما این است که تعیین سوره لازم است اما تعیین قرائت لازم نیست و مرد می تواند هر قرائتی را که جایز است به زن تعلیم دهد و انتخاب به دست مرد می باشد.
- محل نزاع در حد و تعریف تعلیم جائی بود که مهر آیات متعددی باشد اما اگر یک آیه یا دو آیه باشد بلااشکال با تعلیم این یک آیه یا دو آیه می گوییم ذمه مرد بریء می شود.
- استقلال در تلاوت که معنای عرفی تلاوت بود اگر ملکه زن شود صادق است که مرد مهر زن را تسلیم کرده است اما اگر ملکه نشد دو قول می باشد.
- جامع المقاصد ص 347 فرمودند اگر برای تعلیم معنای واحدی باشد طبق این معنا باید تعلیم دهد اما اگر معانی مضطرب یا مختلف بود باید در هنگام اجرای صیغه عقد حد تعلیم تعیین شود.
- ظاهر این است که آنچه جامع المقاصد در حد تعلیم فرمودند صحیح می باشد.
العنوان: حد التعلیم
فان علمها آیه فقط ففی تحقق الاقباض بذلک وجهان احدهما نعم و الثانی لا...
و اما الثانی فلاریب ان الاستقلال بالتلاوة اذا صار ملکة صدق الاقباض و تحقق البرائة.
و ان کان بحیث اذا استقل بتعلیم الآیة الثانیة مثلا نسیت الاولی ففی تحقق الاقباض به وجهان:
احدهما: نعم لان النسیان الطاری بتفریطها فلا یخل بالتعلیم
و الثانی: العدم لان ما لاثبات له لا یعد تعلیما....ثم زاد جامع المقاصد ص 347 «و الذی یقتضی النظر اتباع العرف فی ذلک فان کان هناک معنی معلوم واحد وجب العمل علیه و ان ضطراب العرف او لم یکن هناک معنی واحد اشترط التعیین»
اقول: و الظاهر صحة ما افاده الجامع المقاصد بقوله:«و الذی یقتضیه النظر....»لما تقدم من ان التعلیم امر عرفی و من الواضح ان الامر العرفی حدوده و جوانبه بید العرف.
خلاصة ما ذکر فی جعل المهر تعلیم سورة من سور القرآن
- لابد من تعیین السورة حتی ترفع الجهالة و الا صار المهر، مهر المثل
- و فی تعیین القراءة بحث یکون التعلیم علی حسبها او الاکتفاء بالقراءة الجائزة قولان.
- و التعلیم امر عرفی حده الاستقلال بتلاوة ما جعل مهرا.
- و البحث هنا فی مقامات ثلاث: 1: تعیین السورة لاختلاف السور 2- تعیین قراءة من القرائات 3- تعریف التعلیم.
- سبعة احرف التی نزل علیها القرآن، هل المراد بها قراءت القرّاء او الترکیب السبع الثابت فی القرآن مثل الامر و النهی...قولان.
- المختار تبعا للاصحاب لزوم تعیین السورة و عدم لزوم تعیین القراءة و التخییر فتعیین القراءت مع الزوج.
- محل النزاع فی تعریف التعلیم وحده ما اذا کان المهر المعقود علیه آیات اما لو کان آیة او آیتین یکتفی بتعلیمها جزما.
- الاستقلال بالتلاوة الذی هو معنی التعلیم عرفا لو صار ملکة لها یصدق اقباض المهر لها و برء ذمة الزوج عن المهر و الا ففیه قولان.
- جامع المقاصد ج 13 ص 347 لو کان هناک معنی واحد لدی العرف یعمل به و الا فلا بد من تعیین کیفیة التعلیم.
- الظاهر صحة ما افاده جامع المقاصد لما ذکر ان التعلیم امر عرفی و حده بیده
