موضوع: خلاصه/ موونه/ متعلقات خمس/ خمس

ادامه خلاصه آنچه بیان شد:

59. اگر چنانچه طلاق خلعی واقع شد و زن با بخشیدن مهریه یا دادن مقداری پول، طلاق گرفت، یا عوضی که در برابر طلاق، مرد گرفته، خمس دارد یا خیر؟ مثلا مرد 10 میلیون می گیرد تا زن را طلاق دهد، آیا این ده میلیون خمس دارد یا خیر؟ می فرمایند در اینجا خمسی وجود ندارد. چون این قسم طلاق بین مسلمانان متداول بوده و در زمان ائمه هم این گونه طلاقها واقع می شده و در ادله نیامده که این پول خمس دارد. واینکه بعضی می گویند ممکن است خمس داشته باشد، بخاطر صدق اکتساب، یعنی با جدایی زن، پولی کسب کرده است و باید خمس آن بدهد، صحیح نیست. چون با اینکه در زمان ائمه این کار بوده، اشاره ای به خمس داشتن آن نشده اگرچه اکتساب بر آن صادق باشد.[1]

60. نسبت به وصیت که آیا کسی که وصیت برای او شده، باید خمس آن را بدهد یا خیر؟ اگر وصیت، تملیکیه باشد و مشروط به شرطی نشده باشد، خمس ندارد. چون پولی که به دست موصی له رسید، مجانی بوده و اکتساب بر آن صادق نیست. اما اگر مشروط به شرطی شده باشد مثلا اگر شخص فلان عمل را انجام داد، این پول برای او باشد، در این صورت محتمل این است که خمس دارد. چون اگر موصی له این کار را انجام نمی داد، این مال به او نمی رسید و با اتیان این فعل، پول به دست او رسیده و مصداق اکتساب است، در نتیجه باید خمس آن را بدهد.[2]

61. آیا وقف خمس دارد یا خیر؟ اگر وقف، تملیکی باشد یا تملیکی به نحو حبس باشد، در نماء آن خمس نیست و فرق ندارد وقف خاص باشد یا وقف عام. چون این نماء ملک است و کاری برای آن نکرده است تا اکتساب بر آن صادق باشد. اما اگر وقف، مصرف است نه تملیک، موصی له در صورتی که بخواهد مالک آن شود، باید قبول کند تا مالک شود، اما باز هم خمس ندارد. چون بر قبول اکتساب صدق نمی کند اما اگر گفتیم موضوع خمس، مطلق فائده است یا گفته شود که قبول نوعی اکتساب است، خمس دارد.[3]

62. موونه سال، یکی از پنج موردی بود که بر فاضل از آن خمس است. موونه در لغت یعنی چیزی که انسان آن را خرج کند و موونه در این مبحث، آیا معنای لغوی است یا اعم است (یعنی چه مصرف کند و چه مصرف نکند)؟ اگر گفته شود که اعم از معنای لغوی است، آیا شامل چیزی که از حیز انتفاع خارج شده می شود یا خیر؟ مثلا لباسی موونه بوده و استفاده کرده اما الان مورد استفاده نیست، آیا خمس دارد یا خیر؟[4]

63. بیان شد که بحث در موونه در چهار جهت است:

جهت اول: اقسام موونه؛

جهت دوم: مراد به موونه، چیزی است که انسان خرج می کند یا مقدار موونه مراد است؟ مثلا در یک سال 10 میلیون خرج زندگی است، آیا بعد از خرج شدن موونه نامیده می شود یا اگر کنار هم گذاشته شود هم موونه بر آن صادق است؟

جهت سوم: متعلق وجوب، آیا مطلق ربح و سود است و موونه با دلیل از تحت آن خارج شده است یا خیر از اول متعلق خمس، خصوص زیادی بعد از موونه است؟

جهت چهارم: مراد به سال، سال اکتساب است یا سال ربح؟ اگر مراد، سال اکتساب باشد، از روزی که شروع به کار کرد، سال شروع می شود و اگر مراد، سال ربح باشد، در هر روزی که سود ببرد، سال آن شروع می شود و اگر مراد سال سود باشد، آیا برای هر ربحی یک سال مخصوص است یا برای مجموع سودها یک سال دارد؟[5]

64. بیان شد که در هر عامی، دو حیثیت وجود دارد، یکی تخصیص و یکی تقیید. تخصیص از حیث افراد است که بعضی از این افراد خارج می شود و تقیید از حیث احوال است که بعضی از افراد بخاطر حالتی که دارند خارج می شوند. حال اگر دلیل دیگری آمد و به افراد برخورد کرد، تخصیص نام دارد و اگر به احوال برخورد کرد، تقیید نام دارد. در ما نحن فیه عامی داریم که در هر فائده خمس دارد و از تحت آن موونه خارج شده، حال آیا خروج موونه مربوط به تخصیص است که موونه از افراد عام است و خارج شده و یا تقیید است که گفته می شود موونه در این حالت خمس ندارد؟ گفته شده که خروج موونه از باب تخصیص است. چون قاعده کلی این است که هرچه مقسم و منوع باشد، تخصیص است و اینجا هم موونه، مقسم و منوع است و خروج آن از باب تخصیص است.[6] [7]