موضوع: برسی اقول

تا کنون در باب دخول غایت در مغیا پنج قول بیان شد چهار قول از این اقوال فرمودند ما در این زمینه یک ضابط کلی داریم و یک قول هم فرمود که ما ضابط کلی در این زمینه نداریم و باید به قرائن مراجعه کرد

از این چهار قول که دو قول،قول به تفصیل بود که در جلسه قبل رد شد

ولی دو قول دیگر باقی ماند یک قول این بود که مطلقا غایت داخل در مغیا نیست و قول دیگر این است که مطلقا غایت داخل در مغیا می باشد

مرحوم شیخ در مطارح و محقق اصفهانی در نهایة الدرایة می فرمایند به یک معنا ممکن است که ما قول اول را انخاب کنیم و بگوییم غایت داخل در مغیا نیست وبه یک معنا می توان قول دوم را انخاب کرد و قائل شد که غایت داخل در مغیا مطلقا داخل می باشد

خلاصه کلام این بزرگواران این است غایت یک معنای حقیقق دارد و یک معنای تسامحی و مجازی معنای حقیقی این است که غایت عبارت است از جزء اخیر شیء معنای مجاز غایت عبارت است از اولین جزء شیء دیگر که مجاور با مغیا می باشد و به تعبیری ملاصق با آن می باشد.

در یک قالی آخرین جزء قالی غایت حقیقی این قالی است و اولین جزء قالی که بعد از آن واقع شده است غایت مجازی این قالی می باشد.

حال اگر مراد از غایت معنای حقیقی و جزء اخیر آن باشد بلا اشکال غایت داخل در مغیا می باشد اما اگر مراد از غایت معنای مجازی آن باشد بلا اشکال غایت داخل در مغیا نمی باشد.

مرحوم شیخ می فرمایند که غایت به معنای حقیقی اش می باشد الا اینکه در معنای مجازی نیز بسیار استعمال می شود لذا ظهور در معنای مجازی خودش پیدا کرده است.

صاحب نهایة الدرایة هم فرمودند مبدا و منتهی تارة به معنای اول و آخر خود شیء می باشد و اخری مبدا به معنای آخرین جزء شیء ملاصق و منتهی به معنای اولین جزء شیء ملاصق به شیء مورد نظر می باشد معنای اول همان معنای حقیقی می باشد و معنای دوم معنای مجازی می باشد و اگر معنای حقیقی باشد غایت داخل در مغیا می باشد و اگر معنای دوم باشد غایت داخل در مغیا نمی باشد.

مرحوم شیخ می فرمایند:

مطارح‌الأنظار ص :186 «إذ من الواضح افتراق ما به ينتهي الشي‌ء و هو النهاية و ما ينتهي عنده الشي‌ء و هو الضد»

در ادامه می فرمایند ادات غایت برای همان آخر هر شیء وضع شده اند در نتیجه این معنای حقیقی غایت می باشد لذا اگر در شیء ملاصق استعمال شود به علاقه مجاورت این استعمال مجاز خواهد بود.

اینکه جناب شیخ فرمودند در بسیاری از موارد غایت استعمال در معنای مجازی می شود مرحوم اصفهانی نیز همین مطلب را بیان می کنند حیث قال:

نهايةالدراية ج 1 ص 628 «نعم أكثر الموارد و لعلّه الأظهر كون مدخولهما ما ينتهي عنده الشي‌ء دون آخره».

در ادامه مرحوم شیخ می فرمایند اگر غایت به معنای حقیقی باشد اصلا جای این بحث نیست که غایت داخل در این شی می باشد یا نه؟ زیرا آخر هر شیئی داخل در خود شیء می باشد بلکه آنچه می تواند محل بحث شود غایت به معنای مجازی آن می باشد.

بعد جناب شیخ می فرمایند خلاصه اینکه اگر غایت به معنای حقیقی باشد غایت داخل در مغیا می باشد و اگر به معنای مجازی باشد محل بحث است حال اگر ما شک کردیم که غایت در معنای حقیقی استعمال شده است یا در معنای مجازی از باب اصالة الحقیقة می گوییم که در معنای حقیقی استعمال شده است لذا غایت داخل در مغیا می باشد.

مصباح الاصول ج 1 ص 312 «النتیجه ان المقتضی ظهور العرفی و ارتکارز الذهنی عدم دخول الغایة فی المغیا»

مرحوم آقای خوئی فرمودند که غایت خارج از مغیا است به حکم ظهور عرفی

علتی که ایشان ذکر کرده اند شاید بتوان به همان جهتی ارجاع داد که جناب شیخ بیان کردند که چون غایت در معنای مجازی زیاد استعمال می شود لذا در همین معنای مجازی ظهور پیدا کرده است و گفته شد اگر مراد معنای مجازی باشد غایت داخل در مغیا نخواهد بود.

شاید دلیل اینکه مرحوم آقای خوئی به ظهور عرفی تمسک کرده اند این باشد که چون در بسیار از موارد غایت در معنای مجازی استعمال می شود لذا غایت ظهور در دخول مغیا ندارد

جهت دیگری که جناب شیخ فرموده اند این است که چون مراد از ابتدا هر شیئی جزء اول آن می باشد لذا انتهی و غایت هم که در مقابل ابتدا قرار دارد باید به معنای جزء آخر آن شیء باشد نه اولین جزء شیء ملاصق به آن.

سپس می فرمایند که ممکن است بگوییم نزاغ لفظی است زیرا همه قبول دارند اگر مراد از غایت معنای حقیقی آن باشد غایت داخل در مغیا می باشد و اگر مراد از غایت معنای مجازی آن باشد غایت داخل در مغیا نیست.

قول مختار: قول صحیح قول پنجم می باشد که غایت هیچ گونه ظهوری در دخول مغیا و عدم آن ندارد.