موضوع: آیات

در جلسه قبل به بعض روایاتی که انما وجود داشت اشاره کردیم

اما آیات:

1- المائدة : 55 «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ »

مرحوم طبرسی در مجمع البیان در ذیل آیه شریفه می فرمایند:

مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‌3، ص: 326 «لفظة انما مخصصة بما اثبت بعده نافیة لما لم یثبت»

می فرمایند لفظ انما اثبات می کند آنچه را که بعدش آمده است و نفی می کند آنچه در جمله ذکر نشده است بعد مثالهایی را بیان می کنند مانند «انما لیت الیوم زیدا» که اثبات می کند لقاء زید را و نفی لقاء غیر زید را

آیه هم اثبات می کند ولایت مذکورین در آیه را و نفی می کند ولایت غیر مذکورین در آیه را

سپس می فرمایند:

مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‌3، ص: 326 «لم يجز حمل لفظة الولي على الموالاة في الدين و المحبة لأنه لا تخصيص في هذا المعنى لمؤمن دون مؤمن آخر و المؤمنون كلهم مشتركون في هذا المعنى»‌

در مورد کلمه ولی دو احتمال وجود دارد یک احمتال که اهل سنت قائلند باینکه ولی یعنی دوست از ماده موالات احتمال دوم که علماء شیعه می گویند اینکه ولی به معنای سرپرست باشد

مرحوم طبرسی می فرمایند اگر ولی به معنای محبت باشد حصر از آن فهمیده نمی شود ولی اگر به معنای سرپرست باشد حصر از آن فهمیده می شود پس خود کلمه انما دلالت می کند که کلمه ولی به معنای سرپرست می باشد چرا که اگر ولی به معنای دوست باشد اختصاص به بعضی از مومنین ندارد بلکه همه مومنین باید به یکدیگر محبت بورزند لذا انما معنا ندارد اما اگر ولی به معنای سرپرست باشد با کلمه انما سازگاری دارد که این افراد خاص فقط بر مومنین ولایت دارند

فخر رازی انکار کرده است که انما دلالت بر حصر داشته باشد

ایشان در ذیل همین آیه در تفسیر کبیر ج 12 ص 30 می گوید

« ولا نسلم أن كلمة ( إنما ) للحصر » بعد چند شاهد هم می آورند

مرحوم آقای خوئی در مصباح الاصول ج 1 ص 317 این بیان فخر رازی را نقل می کند و بعد حلاً و نقضاً جواب می دهند و شواهدی را که فخر رازی آورده است همه را رد می کنند

2- مائده آیه 28 «انما یتقبل الله من المتقین »

این آیه می گوید که فقط عمل متقین قبول می شود و از غیر متقین قبول نمی شود

مجمع الیبان ذیل این آیه حدیثی از امام باقر نقل می کند

مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‌3، ص: 283 «روي ذلك عن أبي جعفر الباقر (ع) و غيره من المفسرين و كان سبب قبول قربان أحدهما دون الآخر أن قابيل لم يكن زاكي القلب‌»

از امام حسین علیه السلام حدیثی در این زمینه نقل شده است:

تفسير نور الثقلين، ج‌5، ص: 355 «عن أحمد بن الحسن الميثمي عن رجل من أصحابه قال: قرأت جوابا من أبى عبد الله عليه السلام الى رجل من أصحابه: «اما بعد فانى أوصيك بتقوى الله، فان الله قد ضمن لمن اتقاه أن يحوله عما يكره الى ما يحب وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِب»‌

حضرت می فرمایند که من شما را به تقوای خداوند متعال توصیه می کنم چرا که خداوند متعال ضامن شده است که برای فرد با تقوای از آنچه موجب نگرانی اوست او را منتقل کند به آنچه دوست دارد و او را از جائی که گمان نمی کند روزی نماید

نتیجه اینکه به حکم ادبا و مفسرین و اهل لغت انما مفید حصر می باشد و مفهوم دارد بخاطر تبادر

به بیان دیگر گاهی انما استعمال می شود در قصر صفت بر موصوف در این صورت قهرا مفهوم دارد مانند وقتی که متکلم می خواهد صفتی را برای فردی منحصر کند با انما بیان می کند مثلا می گوید «انما الطبیب زید» یعنی فقط زید طبیب است

و گاهی انما استعمال می شود در قصر موصوف بر صفت در این صورت گفته شده است که مفهوم ندارد مانند «انما زید المصلح» در این صورت این کلام مبالغه می باشد چرا که اگر مفهوم داشته باشد یعنی زید فقط می تواند مصلح باشد و امر دیگری از او ساخته نیست