درس خارج اصول استاد رضازاده
90/12/21
بسم الله الرحمن الرحیم
الموضوع: تجری
جهت پنجم: اقسام قطع
اقسام قطع عبارتند از:
- قطع یا موافق با واقع است و یا مخالف واقع است که در کفایه با عنوان مبحث تجری در امر دوم آمده است.
- قطع یا موضوع حکم شرعی است یا نه که در کفایه به عنوان قطع طریقی و قطع دخیل در حکم شرعی ذکر شده است و در امر سوم و چهارم بیان شده است.
- قطع یا از سبب متعارف حاصل شده است یا غیر متعارف که در کفایه با عنوان مبحث حجیت قطع قطاع در امر پنجم ذکر شده است.
- متعلق قطع یا معین است یا مشوب بر اجمال است که در کفایه به عنوان مبحث حجیت علم اجمالی در امر آخر مطرح شده است.
اما تقسیم اول مبحث تجری
در این مبحث از سه جهت بحث می شود:
- آیا تجری اختصاص به قطع دارد یا ظن و احتمال را هم شامل می شود؟
- آیا تجری اختصاص به حکم واقعی دارد یا حکم ظاهری را هم شامل است؟
- آیا مبحث تجری بحثی اصولی است یا فقهی است و یا کلام می باشد و اگر اصولی است آیا بحث تجری اختصاص به شبهه موضوعیه دارد یا شبهه حکمیه را هم شامل می شود؟
اما جهت اولی:
مقدمة:
قطع یا موافق با واقع است و یا مخالف با واقع می باشد و علی کل منهما یا قاطع بر طبق قطعش عمل می کند و یا با قطعش مخالفت می کند در نتیجه چهار صورت متصور است اگر قطع موافق با واقع باشد و به آن عمل کند می شود اطاعت و در همین فرض اگر مخالفت کند می شود معصیت واگر موافق واقع نباشد اگر موافقت کند می شود انقیاد و اگر در همین فرض مخالفت کند می شود تجری.
صاحب وقایة الاذهان ص 455 و 470 صور قطع مخالف واقع را پنج مورد شمرده اند نه دو صورت، این پنج صورت عبارتند از:
- اتیان غیر حرام را به اعتقاد حرام
- اتیان حرام به اعتقاد اینکه این حرام، حرام دیگری است مثلا گوشت خوک را می خورد به اعتقاد اینکه این گوست خرگوش می باشد.
- اتیان آنچه مصداق دو حرام است لکن این شخص قطع به یک حرام دارد مثل اینکه شرابی را که از شخص ذمی غصب شده، به قصد خمریت می آشامد در این صورت دو حرام وجود دارد یکی غصبیت و یکی خمریت و این فرد فقط علم به خمریت دارد.
- اتیان غیر ماموربه به عنوان ماموربه مانند اینکه روز آخر ماه شعبان را به اعتقاد روزه ماه مبارک روزه بگیرد.
- اتیان مامور به به اعتقاد اینکه این مامور به دیگری است مثلا نماز عصر را می خواند به اعتقاد به اینکه نماز ظهر است.
تجری متعارف و مشهور همان قسم اول می باشد یعنی اتیان به چیزی که در واقع حرام نیست ولی این شخص معتقد به حرمتش می باشد
بعد از این مقدمه فنقول:
مستفاد از کلمات بزرگان این است که مبحث تجری اختصاص به قطع تفصیلی ندارد بلکه در ظن و شک و احتمال هم جاری است.
به بیان دیگر در هر مخالفت با حجتی تجری ممکن است جاری باشد ولو آن حجت احتمال قبل از فحص باشد- کما اینکه بعدا در بحث برائت خواهد آمد که احتمال قبل از فحص هم حجت است و منجز است لذا اگر مخافت کرد تجری صورت گرفته است- حال که تجری در همه این موارد جاری است چرا فقط در مخالفت قطع، تجری مطرح شده است؟
می فرمایند این نه بخاطر این است که خصوصیتی در قطع است بلکه قطع مشهور شده است بخاطر اینکه اظهر افراد این حجج می باشد راجع الدراسات ص 11 و وقایة الاذهان ص 466 و حقایق الاصول ج 2 ص 10 و فوائد الاصول ج 2 ص 32
نتیجه اینکه تجری در هر حجتی قابل تصویر می باشد بلکه محقق نائینی در فوائد الاصول ج 2 ص 32 می فرمانید در طرق و اصول یعنی در غیر مورد علم و قطع- ممکن است تجری به دو وجه واقع شود:
1- تجری به نسبه‌ی واقع، مثل اینکه بیّنه گفته است این مایع خمر است و این شخص به قصد خمریت بخورد و خمر نباشد این تجری است.
2-تجری به نسبه‌ی خود طریق و تعبد به القاء خلاف، شارع که طریق را حجت کرده است یعنی فرموده است احتمال خلاف را اعتنا نکن مثل اینکه طریق می گوید این مایع خمر است ولی این فرد می گوید شاید طریق اشتباه کرده باشد و خمر نباشد و آن را می آشامد این تجری نسبت به خود طریق می باشد. درحالیکه در مبحث قطع و علم تجری به نحوه اول فقط قابل تصویر است.
نتیجه اینکه بحث تجری اختصاص به قطع ندارد بلکه به بیان مرحوم نائینی تجری در غیر قطع به دو وجه متصور است بخلاف تجری در باب قطع که یک وجه بیشتر ندارد.
