< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد رضازاده

90/12/22

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: تجری در احکام ظاهریه
 نکتة: اینکه موافقت عملیه قطع واجب است اختلافی وجود ندارد اما آیا موافقت التزامیه قطع هم لازم است یا نه؟ این مطلب را صاحب کفایه درامر پنجم ذکر کرده اند اما ما جزء اقسام قطع ذکر نکردیم.
 جهت دوم:
 جهت دوم در مبحث تجری این است که آیا تجری اختصاص به حکم واقعی دارد یا در حکم ظاهری هم جاری است؟
 ربما یقال که تجری در حکم ظاهری جاری نیست در نتیجه بحث تجری شامل طرق و امارات و اصول عملیه که مفادشان حکم ظاهری است، جاری نخواهد بود.
 در ردّ این قول چند مقدمه بیان می شود:
  1. کشف خلافی که در تجری وجود دارد باعث می شود که علم پیدا کنیم که این حکم از اول نبوده است وقتی می فهمیم این مایع خمر نبوده است علم پیدا می کنیم که حرمت از اول نبوده است کما فی الدراسات
  2. حکم ظاهری در ظرف جهل به حکم واقعی وجود پیدا می کند لذا می گوییم جهل به حکم واقعی در موضوع حکم ظاهری اخذ شده است یعنی عملی که حکم واقعی اش مجهول است متعلق حکم ظاهری قرار می گیرد.
  3. شخص عاصی مستحق عقاب است کما اینکه متجری هم مستحق عقاب است اما عقاب عاصی غیر عقاب متجری است زیرا عاصی حکم الله واقعی را مخالفت کرده است اما متجری حکم واقعی را مخالفت نکرده است لذا عقاب عاصی بر ترک حکم واقعی است و عقاب متجری بر مخالفت حکم ظاهری اگر چه بین عقاب این دو جامع - که طیغان بر مولی و ابراز مخالفت با مولی است- وجود دارد.
  4. در مخالفت حکم طریقی که شیخ در رسائل قائل به حکم طریقی شده اند مطلقا عقاب وجود ندارد بلکه عقاب زمانی است که حکم طریقی موافق با واقع باشد اما اگر مخالف واقع باشد عقاب ندارد کما فی الدراسات ص 11
 بعد از این مقدمات فنقول(ظاهر حضرت استاد در آنچه خواهد آمد در مقام اثبات کلام ربما یقال می باشند نه رد بر آن بکله رد بر آن در بیان مرحوم آقای خوئی خواهد آمد)
 عقابی که در مخالفت حکم ظاهری وجود دارد همان عقاب عاصی است بخاطر ثبوت حکم در ظرف مخالفت، وقتی حکم ظاهری مخالفت می شود در واقع این حکم وجود دارد و من مخالفت حکم شرعی را کرده ام نهایت این حکم ،حکم ظاهری شرعی است و کشف خلاف نظیر انقلاب موضوع است مثل اینکه خمر به سرکه منقلب شود یعنی حکم تا زمانی که خمر است حرمت می باشد وقتی که تبدیل به سرکه شد حکم تبدیل به حلیت می شود.
 نظیر نسخ که تا ناسخ نیامده است حکم ناسخ وجود دارد و با آمدن ناسخ حکم از بین می رود حکم ظاهری هم اینگونه است که تا کشف خلاف نشده است حکم وجود دارد و بعد از کشف خلاف موضوع عوض می شود و دیگر ظرف شک نخواهد بود تا حکم ظاهری وجود داشته باشد.
 در یکی از مقدمات اشاره کردیم وقتی که کشف خلاف می شود معلوم می شود که از اول حرمتی نبوده است اما حکم ظاهری اگر مخالفت شد از بعد از کشف حکم نیست اما قبل آن بوده است و عصیان شده است نه تجری زیرا مخالفت با حکم شرعی ظاهری شده است در نتیجه حق با ربما یقال می باشد که تجری در حکم ظاهری جاری نیست چرا که در احکام ظاهریه چه موافق با واقع باشند و چه مخالف با واقعی باشند اگر مخالفت شوند عصیان صورت گرفته است نه تجری.
 مرحوم آقای خوئی از این بیان چند جواب داده اند:
 اولا: مستفاد از ادله حجیت در باب طرق و امارات، جعل حکم ظاهری نیست بلکه معنای حجیت تمیم کشف می باشد به این بیان که قطع چون کاشف تام است حجت است اما ظن کاشف است ما کاشفیت ناقصه دارد لذا عقل حکم به حجیت ظن نمی کند حال اگر شارع ظن را حجت کرد یعنی نقص آن را جبران کرده است و کاشفیت ناقصه آن را به منزله کاشفیت تامه قرار داده است به عبارت دیگر شارع بعد از حجیت خبر ثقه کاری کرده است که ما دو قطع پیدا می کنیم یک قطع واقعی و یک قطع تعبدی که همان ظنی است که برای ما حاصل می شود و شارع آن را حجت کرده است نهایت در قطع واقعی تکوینا احتمال خلاف وجود ندارد اما در قطع تعبدی تکوینا احتمال خلاف وجود دارد اما شارعی تعبدا نفی احتمال خلاف کرده است.
 و ثانیا: بر تقدیر اینکه طبق مفاد امارات شارع حکمی جعل کرده باشد باز هم این حکم ظاهری نیست زیرا این حکم ظاهری مبنی بر اساس باطل یا محال است که تصویب باشد بلکه حکمی که بر طبق ظنون حجت جعل می شود حکم طریقی می باشد نه حکم ظاهری حال اگر حکم طریقی باشد در مقدمات اشاره شد که در مخالفت حکم طریق مطلقا عقاب نیست مگر اینکه موافق با حکم واقعی باشد در حالیکه در تجری می گوییم عقاب است.
 و ثالثا: تجری در خود اماره و اصل قابل تصویر است چرا شما گفتید در نفس اماره و اصل تجری متصور نیست به این بیان اگر اماره قائم شد که این مایع خمر است و آشامیده شد بعد مشخص شد که خود اماره شرائط حجیت را نداشته است یا مثلا استصحاب در احکام جاری شد و بعد معلو م شد که استصحاب در احکام جاری نیست و شخص هم مخالفت کرده است تجری در نفس اماره متصور خواهد بود.
 نتیجه اینکه تجری در حکم ظاهری جاری نیست و قهرا عقاب مخالفت حکم ظاهری عقاب عصیان می باشد نه عقاب تجری.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo