موضوع: وجه اصولی بودن مبحث تجری

 گفتیم در تجری هم جهت فقهیه است هم اصولیه و هم کلامیه

 اما جهت اصولیه:

 برای جهت اصولی بودن مبحث تجری بعضی از علماء دو وجه بیان کرده اند.

 وجه اول:

 از ناحیه دلیل لفظی

 دلیل لفظی گاهی عام است مثل اینکه می گوییم صیغه امر ظهور در وجوب دارد و گاهی خاص است مثل اینکه گفته شود که این امر مخصوص، بخاطر شواهد و قرائن ظهور در وجوب دارد در تجری هم دلیل ممکن است عام باشد و ممکن است خاص باشد برای اثبات اصولی بودن مبحث تجری استدلال به دلیل مطلق و عام می باشد اما استدلال با دلیل خاص مثبت جهت فقهی تجری است که خواهد آمد.

 اما جهت اصولی اش این است که آیا ادله ای که احکام را برای عناوین اثبات می کند مانند «الخمر حرام» اختصاص به خمر واقعی دارد یا این ادله اطلاق دارد و خمر اعتقادی را هم شامل می شود قبلا گفتیم که این ادله اختصاص به خمر واقعی دارد در این صورت تجری را شامل نمی شود زیرا آنچه را متجری اعتقاد به خمریت آن دارد در واقع خمر نیست اما اگر بگوییم «الخمر حرام» اطلاق دارد هم خمر واقعی را شامل است و هم خمر اعتقادی را، این اطلاق ثابت می کند که تجری مبحث اصولی است اما اگر بگوییم اطلاق ندارد قهرا شامل تجری نخواهد بود.

 وجه دوم:

 از حکم عقل استفاده شده است که تجری مبحث اصولی است به این بیان که دلیل لفظی مانند الخمر حرام شامل خمر اعتقادی نیست ولی چون متجری معتقد است این آب خمر است عقل حکم می کند که این آب بخاطر این اعتقاد دارای مفسده می باشد و لذا اگر آن را بخورد مثل این است که خمر واقعی را خورده است به بیان دیگر عقل حکم می کند که این مایع اگر چه آب است آما قطع این شخص آن را تغییر می دهد و قبح و دارای مفسده می شود کما اینکه زدن یک بچه یتیم گاهی مصلحت دارد و گاهی مفسده دارد اگر بخاطر تشفی باشد حرام است و اگر برای تادیب باشد مصلحت دارد پس کما اینکه عنوان تشفی و تادیب یک فعل را از حیث مصلحت و مفسده تغییر می دهند اعتقاد هم یک فعل را از حیث مصلحت و مفسده تغییر می دهد.

 فرق بین این دو وجه:

 از نظر مفهوم فرقشان این است که اگر دلیل وجه اول باشد در واقع بحث از این ا ست که «الخمرم حرام»این فعل «متجّری به» را به عنوان اولیه شامل می باشد زیرا «الخمر حرام»اطلاق دارد پس به عنوان اوّلی حرام می شود اما اگر طریق دوم دلیل ما باشد شرب این مایع به عنوان ثانوی حرام می شود به عنوان طغیان علیه مولی و تمرّد از دستور مولی حرام می شود و الا این نفسا شرب الماء می باشد و این قصد شرب به عنوان خمریت، موجب حرمتش شد.

 و اما فرقشان از حیث مورد این است که بین این دو عام و خاص مطلق می باشند به این معنا که اگر دلیل برای اصولی بودن وجه اول باشد مبحث تجری به شبهه موضوعیه اختصاص پیدا می کند زیرا فرض این است که اطلاق باعث می شود که در حکم، شبهه ای وجود نداشته باشد حکم هر دو مورد را می دانیم که حرمت می باشد لذا اگر شبهه ای باشد موضوعیه است.

 اما اگر وجه دوم دلیل اصولی بودن بحث تجری باشد هم شبهه موضوعیه را شامل می شود و هم شبهه حکمیه زیرا در این دلیل اطلاقی وجود ندارد لذا هم ممکن است شبهه حکمیه باشد و هم شبهه موضوعیه باشد.

 البته اگر ثابت شود دلیل بر حرمت تجری وجه اول می باشد دیگر جائی برای بحث تجری نیست زیرا «الخمر حرام» هم خمر واقعی را شامل می شود و هم خمر اعتقادی را وقتی دلیل شامل خمر اعتقادی باشد معصیت خواهد بود نه تجری کما در خمر واقعی که چون دلیل شامل آن می باشد معصیت است نه تجری

 در نتیجه اصولی بودن بحث تجری منحصر به وجه دوم خواهد بود.