< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد رضازاده

92/07/28

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: حجیت ظن/حجیت ظواهر/ قول چهارم/ ادله اخباریین بر عدم حجیت ظاهر قرآن و رد آن
 ان قلت:
 اگر چنانچه ظاهر قرآن برای همه حجت است چرا باید در روایات امام علیه السلام هم عالم بصره-قتاده- و هم ابی حنیفه را بخاطر تفسیر قرآن توبیخ کرده اند.
 روایت نهی امام در مورد قتاده قبلا گذشت اما روایت نهی امام در مورد ابی حنیفه
 «أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لِأَبِي حَنِيفَةَ- أَنْتَ فَقِيهُ الْعِرَاقِ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَبِمَ تُفْتِيهِمْ قَالَ بِكِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِيِّهِ ص- قَالَ يَا أَبَا حَنِيفَةَ تَعْرِف‌ كِتَابَ اللَّهِ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ وَ تَعْرِفُ‌ النَّاسِخَ‌ وَ الْمَنْسُوخَ‌ قَالَ نَعَمْ قَالَ يَا أَبَا حَنِيفَةَ لَقَدِ ادَّعَيْتَ عِلْماً وَيْلَكَ مَا جَعَلَ اللَّهُ ذَلِكَ إِلَّا عِنْدَ أَهْلِ الْكِتَابِ- الَّذِينَ أُنْزِلَ عَلَيْهِمْ وَيْلَكَ وَ لَا هُوَ إِلَّا عِنْدَ الْخَاصِّ مِنْ ذُرِّيَّةِ نَبِيِّنَا مُحَمَّدٍ ص- وَ مَا وَرَّثَكَ اللَّهُ مِنْ كِتَابِهِ حَرْفا...». [1]
 حضرت به ابی حنیفه فرمودند آیا تو فقیه اهل عراق هستی گفت بله حضرت فرمودند مبنای فتوای تو چیست؟ گفت مدرک فتوای من کتاب و سنت است حضرت فرمودند آیا کتاب خدا را آنطور که لازم است می شناسی، آیات ناسخ و منسوخ را می دانی گفت بله حضرت فرمودند مدعی علم شدی! وای بر تو شناخت قرآن بتمامه و شناخت ناسخ و منسوخ مخصوص اهل کتاب است و آنها کسانی هستند که قرآن بر آنها نازل شده است و این افراد، افراد خاص و معدودی می باشند و تو یک حرف از قرآن را هم نمی فهمی.
 قلت:
 علت رد و توبیخ امام به این خاطر بود که این افراد بر طبق ظاهر قرآن فتوی می دادند و به روایات مراجعه نمی کردند کما اینکه روش اهل سنت همین است که به روایات اعتنایی ندارند تا جائی که عمر گفت حسبنا کتاب الله.
 جواب دوم:
 توبیخ قتاده بخاطر این بود که وی قرآن را تفسیر می کرد نه اینکه وی به ظاهر قرآن عمل می کرده است و بخاطر عمل به ظاهر، امام وی را توبیخ کنند.
 و توبیخ ابی حنیفه بخاطر ادعای ابو حنیفه بر شناخت قرآن به نحو کامل و حق معرفت قرآن بود در حالیکه روایات زیادی داریم که شناخت قرآن حق معرفته مخصوص ائمه علیهم السلام می باشد.
 منها: عن جابر عن ابی جعفر: «أَنَّهُ قَالَ: مَا يَسْتَطِيعُ‌ أَحَدٌ أَنْ‌ يَدَّعِيَ‌ أَنَّ عِنْدَهُ جَمِيعَ الْقُرْآنِ كُلِّهِ ظَاهِرِهِ وَ بَاطِنِهِ غَيْرُ الْأَوْصِيَاءِ.» [2]
 منها: عن ابی عبدالله: «قَالَ: قالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ‌ أَنَا آتِيكَ‌ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ‌ قَالَ فَفَرَّجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع بَيْنَ أَصَابِعِهِ فَوَضَعَهَا فِي صَدْرِهِ ثُمَّ قَالَ وَ عِنْدَنَا وَ اللَّهِ‌ عِلْمُ‌ الْكِتَابِ‌ كُلُّه‌». [3]
 امام باقر علیه السلام فرمودند: «الذی عنده علم من الکتاب» گفت قبل از چشم بهم زدن تخت بلقیس را حاضر می کنم این شخص با این قدرت فقط مقداری از علم کتاب را داشت بعد حضرت انگشتهایشان را باز نمودند و کف دستشان را روی سینه مبارکشان گذاشتند و فرمودند به خدا قسم همه علم کتاب نزد ما می باشد.
 منها: عن عبد الاعلی مولی آل سام: «قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ‌ وَ اللَّهِ‌ إِنِّي‌ لَأَعْلَمُ‌ كِتَابَ‌ اللَّهِ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَى آخِرِهِ كَأَنَّهُ فِي كَفِّي فِيهِ خَبَرُ السَّمَاءِ وَ خَبَرُ الْأَرْضِ وَ خَبَرُ مَا كَانَ وَ خَبَرُ مَا هُوَ كَائِنٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ تِبْيَانُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ.» [4]
 عبد الاعلی می گوید از امام صادق علیه السلام شنیدم که حضرت فرمودند به خدا قسم من کتاب خدا را از اول تا آخرش می دانم گویا تمام آن در کف دستم می باشد قرآنی که همه چیز در آن می باشد اخبار آسمان و زمین و اخبار گذشته و آینده. در خود قرآن خداوند متعال فرموده است:«فیه تبیان کل شیء» بیان و علم هر چیزی در قرآن می باشد.
 مرحوم آقای خوئی می فرمایند:
 «ان ما ورد فی ردع ابی حنیفه شاهد لما تقدم من الجواب الثانی» [5] .
 شاهد جواب دوم همین روایتی است که امام در رد ابی حنیفه فرمودند.
 خلاصه بر فرض اینکه این روایات ناهیه از حیث سند صحیح باشد از حیث دلالت ادعای اخباریین را ثابت نمی کند بلکه آیات قرآن برای غیر معصومین هم ظهور دارد و غیر معصومین هم این ظاهر را می فهمند و آنچه به ائمه علیهم السلام اختصاص دارد فهم کل قرآن و ظاهر و باطن قرآن می باشد.
 و اینکه آیات قرآن برای غیر معصومین هم ظهور دارد به این معنا نیست که می توان بدون مراجعه به روایات به آیات عمل کرد کما هو شان اهل السنة زیرا ممکن است در روایات قرینه ای وجود داشته باشد که در آیه ذکر نشده است یا آیه عام و مطلق باشد و مخصص و مقید آن در روایات ذکر شده باشد.
 التقریر العربی
 ان قلت: لو کان الامر کما ذکر من حجیة ظواهرها لغیر المعصوم، فما وجه ردع الامام القتاده، و ابی حنیفه؟
 اما ردع القتاده فقد مر آنفا عند نقل الحدیث.
 و اما ابی حنیفه رواه الوسائل: «أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لِأَبِي حَنِيفَةَ- أَنْتَ فَقِيهُ الْعِرَاقِ قَالَ نَعَمْ قَالَ فَبِمَ تُفْتِيهِمْ قَالَ بِكِتَابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِيِّهِ ص- قَالَ يَا أَبَا حَنِيفَةَ تَعْرِف‌ كِتَابَ اللَّهِ حَقَّ مَعْرِفَتِهِ وَ تَعْرِفُ‌ النَّاسِخَ‌ وَ الْمَنْسُوخَ‌ قَالَ نَعَمْ قَالَ يَا أَبَا حَنِيفَةَ لَقَدِ ادَّعَيْتَ عِلْماً وَيْلَكَ مَا جَعَلَ اللَّهُ ذَلِكَ إِلَّا عِنْدَ أَهْلِ الْكِتَابِ- الَّذِينَ أُنْزِلَ عَلَيْهِمْ وَيْلَكَ وَ لَا هُوَ إِلَّا عِنْدَ الْخَاصِّ مِنْ ذُرِّيَّةِ نَبِيِّنَا مُحَمَّدٍ ص- وَ مَا وَرَّثَكَ اللَّهُ مِنْ كِتَابِهِ حَرْفا...». [6]
 قلت:
 اولا: کان ردعهما، لاجل الاستقلال فی الفتوی بالرجوع الیه من دون مراجعة اهله، کما هو داب العامة و قد قال الرجل: «حسبنا کتاب الله» لا لاصل المراجعة الی ظواهر الآیات بعد الفحص عن الروایات. [7]
 و ثانیا: کان ردع قتادة عن تفسیر القرآن، کما هو الظاهر من فقرات من روایة قتادة المتقدمة مثل «بلغنی انک تفسّر القرآن، فقال قتادة: نعم».
 و کان ردع ابی حنیفه عن ادعائه عرفان القرآن حق المعرفة، کما تشهد علیه قوله: «تعرف کتاب الله حق معرفته» لا عن العمل بظواهر القرآن و معلوم معرفة القرآن حق المعرفة لایمکن لغیرالمعصوم کما تدل روایات نقلها الکلینی:
 منها: ما عن جابر عن ابی جعفر: «أَنَّهُ قَالَ: مَا يَسْتَطِيعُ‌ أَحَدٌ أَنْ‌ يَدَّعِيَ‌ أَنَّ عِنْدَهُ جَمِيعَ الْقُرْآنِ كُلِّهِ ظَاهِرِهِ وَ بَاطِنِهِ غَيْرُ الْأَوْصِيَاءِ.» [8]
 و فی حدیث آخر عن ابی عبدالله: «قَالَ: قالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتابِ‌ أَنَا آتِيكَ‌ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ‌ قَالَ فَفَرَّجَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع بَيْنَ أَصَابِعِهِ فَوَضَعَهَا فِي صَدْرِهِ ثُمَّ قَالَ وَ عِنْدَنَا وَ اللَّهِ‌ عِلْمُ‌ الْكِتَابِ‌ كُلُّه‌». [9]
 و فی حدیث آخر، عن عبد الاعلی مولی آل سام: «قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ‌ وَ اللَّهِ‌ إِنِّي‌ لَأَعْلَمُ‌ كِتَابَ‌ اللَّهِ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَى آخِرِهِ كَأَنَّهُ فِي كَفِّي فِيهِ خَبَرُ السَّمَاءِ وَ خَبَرُ الْأَرْضِ وَ خَبَرُ مَا كَانَ وَ خَبَرُ مَا هُوَ كَائِنٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ تِبْيَانُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ.» [10]
 و افاد محقق الخویی علی ما فی مبانی: «ان ما ورد فی ردع ابی حنیفه شاهد لما تقدم من الجواب الثانی» [11] .
 فتلخص: ان ما تدل علی اختصاص فهم القرآن -بمن خوطب به- علی فرض صحته سندا لایتم دلالة علی مدعی الاخباری من عدم ظهور آیات القرآن لغیر المعصومین بل تکون له ظواهر بالنسبة الی غیر المعصومین و یفهمون معنی الظاهر منها.
 و لیعلم ان اثبات الظهور بعض آیات القرآن لغیرالمعصوم، لا یکون مجوزا للرجوع بهذه الظهورات مستقلا، کما داب العامة علی ما تقدم، بل لابد قبل لاخذ بظهورها، من مراجعة الاخبار فان لایوجد فی الاخبار ما تدل علی عدم ارادة ظهور هذه الآیة مثلا، یعلم بظهور الآیة و الا فلایعمل، کما هو داب الخاصة فی الاخذ بالقرآن.


[1] وسائل الشیعه، حرعاملی، ج27، ص47، ابواب القضاء، ح27، ط آل البیت
[2] الکافی، شیخ کلینی، ج1، ص566، ح2، ط دارالحدیث
[3] الکافی، شیخ کلینی، ص569، ح5، ط دارالحدیث
[4] الکافی، شیخ کلینی، ج1، ص569، ح4، ط دارالحدیث
[5] مبانی الاستنباط، محقق خویی، ج1، ص232
[6] وسائل الشیعه، حرعاملی، ج27، ص47، ابواب القضاء، ح27، ط آل البیت
[7] کفایة الاصول، آخوند خراسانی، ج1، ص283
[8] الکافی، شیخ کلینی، ج1، ص566، ح2، ط دارالحدیث
[9] الکافی، شیخ کلینی، ص569، ح5، ط دارالحدیث
[10] الکافی، شیخ کلینی، ج1، ص569، ح4، ط دارالحدیث
[11] مبانی الاستنباط، محقق خویی، ج1، ص232

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo