< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد رضازاده

92/11/15

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: حجیت ظن/حجیت اجماع/خلاصه
16- مختار ما در حجیت اجماع منقول تفصیل می باشد یعنی حجیت اجماعی که موجب وثوق به رای امام علیه السلام شود و گفتیم بقیه تفاصیل هم به این تفصیل بر می گردد.
17- مختار الرافد این شد که خبر موثوق به حجت است و برای آن مقدمات تکوینه می باشد مانند وثاقت راوی یا شهرت و یا اجماع منقول.
18- محقق عراقی فرمودند ادله لفظیه بر حجیت خبر واحد تاسیسیه نیست بلکه امضاء حکم عقلاست.
19- بحث در اجماع منقول از دو ناحیه صورت می گیرد 1- نقل مسبب 2- نقل سبب و اقوالی که در باب حجیت اجماع منقول بیان شد ناظر به نقل مسبب می باشند.
20- مختار صاحب کفایه و جمعی از بزرگان حجیت اجماع منقول بود به نسبه ی نقل سبب چه این اقوال در نظر منقول الیه تمام السبب باشد و چه جزء السبب.
21- تعارض دو اجماع ممکن است نسبت به مسبب هم محقق شود ولی نه در همه جا بلکه در جائی که ملازمه عادیه بین سبب و بین مسبب و قول امام علیه السلام وجود داشته باشد.
22- وقتی که دو اجماع منقول تعارض کنند برای منقول الیه نقل این اقوال هیچ اثری ندارد نه سبب تام است و نه جزء السبب.
23- آنچه در اجماع منقول ذکر شد که مرکب از سبب و مسبب است و حجتش یا ناظر به سبب است یا مسبب، در نقل خبر متواتر نیز جاری می شود، خبر متواتر هم سببی دارد که قول مخبرین باشد و مسببی دارد که مضمون خبر باشد.
24-غزالی در مستصفی فرمودند برای اجماع سه امر داریم 1- ارکان اجماع 2- حکم اجماع 3- دلیل بر حجیت اجماع.
25- بر حجیت اجماع در نزد عامه به ادله ثلاثه استدلال شد 1- دلیل عقلی یا معنوی 2- بعضی از آیات قرآن 3- روایات
26- عزالی تصریح فرمودند که استدلال برای حجیت اجماع منقول به دلیل عقلی و به آیات ناتمام است و عمده همان روایات می باشد.
27-عزالی آیه من یشاقق الله را که به آن استدلال شده بود رد کردند باینکه مفاد این آیه عدم نصرت پیامبر در جنگها می باشد نه در مقام بیان حکم فرعی. و صاحب قوانین اشکال کردند که سبیلی که در آیه آمده است ایمان می باشد و همچنین قوانین فرمودندمفهوم آیه تهدید بر پیروی غیر مومنین می باشد نه وجوب اتباع مومنین و اجماع آنها.
28- غزالی فرمودند روایات اقوی ادله بر حجیت اجماع منقول می باشند و اگر چه الفاظ مختلف بود اما مفاد همه این بود که لاتجتمع امتی علی الخطا و این دلیل بر حجیت اجماع منقول می باشد و ایشان فرمودند مراد از امت موجودین و بالغین می باشند نه امت تا روز قیامت و نه غیر مکلفین و اموات.
29- صاحب قوانین بر استدلال اهل سنت به این روایات برای حجیت اجماع منقول هم سندا و هم دلالة اشکال کردند.
30- اشکالاتی را هم خود ما به اسدلال به این روایات بیان کردیم منها: بر فرض اینکه استدلال به این روایات تمام باشد مقصود عامه با این روایات ثابت نمی شود زیرا مقصود آنها این است که بیعت ابی بکر مشروع است ولی این روایات بر فرض غمض عین از ضعف سند و دلالت این مدعی را ثابت نمی کند زیرا شما گفتید لاتجتمع امتی علی الخطا شامل موجودین و مکلفین در یک زمان می باشد در حالیکه بعضی از موجدین مانند سعد بن عبادة بیعت نکردند تا زمانی که از دنیا رفتند پس مشروعیت بیعت با ابی بکر نه با دلیل عقلی ثابت شد نه با آیات و نه با روایات.
30-منتقی فرمودند وثوق به خبر راوی که وثاقت آن راوی بالوجدان ثابت نشده باشد بلکه از طریق علماء رجال و توثیق موثِّق ثابت شده چه بسا آسان نیست زیرا رجالی معصوم نیست و ممکن است اشتباه کرده باشد.
31- غزالی که فرمود امت اگر چه تمام مسلمانها را تا روز قیامت شامل می شود اما لا تجتمع امتی شامل همه نیست به قرینه لاتجمع این حرف را زده است زیرا از این کلمه دو مطلب فهمیده می شود 1- اهل اجتماع باشند 2- در یک زمان باشند مثل زمانی که می گوییم لاتضرب احدا، احد اگر چه شامل همه می شود اما لاتضرب قرینه بر این است که مراد زنده ها می باشند.

مختار ما در باب اجماع
گفتم اجماع بر دو نوع است:
1-اجماع محصل: اجماعی که خود فقیه همه اقوال فقهاء را به اندازه ای تتبع کند که رای معصوم را از آن کشف کند اما عن حس(اجماع تشرفی و دخولی) و اما عن حدس(ملازمه عقلی و عادی و اتفاقی) و ملاک حجیت اجماع محصل کشف از رای معصوم می باشد.
2-اجماع منقول: مناط حجیت اجماع منقول، تمامیت حجیت اجماع محصل و حجیت خبر واحد می باشد زیرا دلیل خاصی بر حجیت اجماع منقول نداریم و بحث در اجماع منقول گفتیم از دو ناحیه است یکی اینکه ناقل مسبب را نقل می کند و دیگری سبب را نقل می کند.
و اقوالی در اجماع منقول وجود دارد که از حیث مسبب سه تا می باشد 1- مطلقا حجیت است 2- مطلقا حجت نیست 3- تفصیلهای چهار گانه و مختار ما هم تفصیل بود که اجماعی که موجب وثوق به مسبب باشد حجیت است و این اجماع کشفش غالبا از باب ملازمه عادیه می باشد یعنی اجماعتی که ناقل بوسیله ملازمه عادیه قول معصوم را کشف کرده است غالبا موجوب وثوق به رای معصوم باشد و حجت است.
و از حیث سبب مختار ما تبعا لصاحب کفایه این است که اجماع منقول مطلقا حجیت است چه سبب تمام السبب باشد و چه جزء السبب و فایده حجیت اجماع منقول از حیث سبب این است که گویا خود ما این اقوال را بدست آورده ایم و با فصل آنها را تحصیل کرده ایم.
و در باب نقل تواتر گفتیم سببی دارد و مسببی و مختار ما از حیث سبب و مسبب در تواتر مثل حجیت اجماع می باشد و نزاع در تواتر که آیا مسبب ثابت می شود یا نه از این حیث است که مخبر به بدون هیچ واسطه ای ثابت می شود یا نه و اگر بخواهیم بوسیله وسائط آن را ثابت کنیم مانند خبر واحد خواهد بود و باید ثقه بودن وسائط هم ثابت شود.

التقریر العربی
16- المختار في حجية الاجماع المنقول، هو التفصيل و حجية اجماع الذي يوجب الوثوق براي الامام و اليه يرجع سائر التفاصيل. 6/11/92
17- مختار الرائد هو الوثوق في باب حجية الخبر و له مقدمات تكوينية مثل وثاقة الراوي، شهرة، اجماع المنقول. 6/11/92
18- ادلة اللفظية في حجية الخبر امضائية لبناء العقلاء، لا تاسيسية، عند محقق العراقي آقاضياء. 6/11/92
29- البحث في اجماع المنقول، من ناحيتين:
الف: نقل المسبب؛
ب: نقل السبب و الاقوال المتقدم مربوط بالاول. 8/11/92
20- مختار صاحب الكفاية و جمع من الاكابر، هو حجية بالنسبة الي نقل السبب كان تمام السبب او جزئه. 8/11/92
21- تعارض الاجماعين يمكن ان يكون بحسبب السبب ايضا مثل الملازمة العادية علي المختار. 9/11/92
22- عند تعارض الاجماعين المنقولين، لايمكن ان يكون نقل الفتاوي، للمنقول اليه سببا تاما و لا جزء السبب. 9/11/92
23- ما ذكر في اجماع المنقول، سبب و مسببا، يجري في نقل التواتر. 12/11/92
24- افاد الغزالي في المستصفي: ان للاجماع مباحث ثلاثه: 1-اركانه؛ 2- حكمه؛ 3- دليل علي حجيته. 13/11/92
25- و استدل علي حجيته بادلة ثلاثة: 1- العقلي؛ 2- آيات 3-، روايات. 13/11/92
26- تصريح الغزالي بعدم تمامية الاستدلال بالعقلي و بالآيات التي اقواهما «ومن يشاقق...» 13/11/92
27- رد الغزالي آية «من يشاقق» بان المراد هو به نصرة النبي، و صاحب القوانين: 1- بان السبيل فيها هو الايمان؛ 2- الفهوم منها التهديد علي اتباع غير المومنين، لا لزوم اتباع المومنين و اجماعهم. 13/11/92
28- تصريح الغزالي بان الروايات هي اقوي الادلة في المقام و مفادها «لا تجتمع امتي علي الخطاء» و ان المراد بالامة هو قوم الموجودات و البالغين الذي يتصور منهم الاختلاف و الاجتماع، لا الاعم منهم و من المعدومين. 13/11/92
29- اورد صاحب القوانين علي الاستدلال بالروايات سنندا و دلالة. 14/11/92
30- ايرادات التي اوردناها عليها، منها انه علي تقدير تمامية الاستدلال بها، لاتثبت مقصود العامة اي المشروعية بيعت ابابكر، لعدم بيعت بعض الاكابرين من الصحابه حتي مات مثل سعد بن عباده. 14/11/92
31- منتقي: حصول الوثوق بخبر راوي الذي نتعبد بوثاقته بتوثيق الموثق لا بالوجدان، ربما لايكون علي تسهيل/6/1192
32- الغزالي: ان الرواية «لا تجتمع امتي علي الخطاء» غير شاملة للاموات و الاطفال و المعدومين بقرينة «لا تجمتع» لعدم تصور الاجتماع منهم. 13/11/92

حاصل ما اخترناه في مبحث الاجماع:
ان الاجماع محصل و منقول، و المحصل ان يحصل الفقيه في كل عصر من اقوال العلماء مقدارا يستكشف منه راي المعصوم اما من حس او عن حدس و مناط حجية الاجماع المحصل عند الشيعه، هو راي المعصوم و مناط حجيت اجماع المنقول، تمامية حجية اجماع المحصل، و حجية خبر الواحد، لعدم دليل خاص علي حجيته، والبحث في اجماع المنقول من ناحيتين:
1-نقلية نقل الناقل المسبب اي راي المعصوم عليه السلام؛
2- نقله السبب اي الاقوال العلماء و الاقوال في حجيته من حيث المسبب ثلاثة: حجيته مطلقا، عدم الحجية مطلقا، تفصيلات اربعة،
و المختار التفصيل بمعني حجيت اجماع الذي يوجب الوثوق بالمسبب و هو غالبا ما كان كشفه عن الملازمة العادية و اليه يول سائر التفصيلات فمدعي الاجماع و ناقله لو كان مناط كشفه راي المعصوم عليه السلام الملازمة العادية يكون اجماعه حجة لنا للوثوق به.
و حيث السبب، المختار تبعا لصاحب الكفاية و غيره هو حجيته مطلقا، كان المنقول تمام السبب او جزئه و فائدة حجيته لنا بثوبته لنا بلاتحمل مشقة تحصيله و هي فائدة عظيمة.
و المختار في نقل التواتر سببا و مسببا هو المختار في نقل الاجماع كذلك و النزاع في مسببه من حيث كونه مخبرا بلاواسطة، حتي لا يلاحظ الوسائط و الا يكون مثل خبر الواحد من حيث وجدان الوسائط بشرائط قبول خبره حتي كون حجة.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo