درس خارج اصول استاد رضازاده
93/01/17
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع:
حجیت ظن/خبر واحد/ خلاصه ادله مانعین حجیت خبر واحد
خلاصه حجیت خبر واحد و ادله مانعین:
1-محقق نائینی فرمودند: برای خبر واحد دو اصطلاح وجود دارد:
الف: خبری كه در برابر خبر متواتر و یا در مقابل خبر واحد محفوف به قرینه قطعیه قرار بگیرد.
ب: خبر ضعیف.
و مركز بحث ما در بحث حجیت خبر واحد، بنا بر اصطلاح اول است و ایشان با بیان دو اصطلاح، بین تمام منكرین و مثبتین حجیت خبر واحد جمع نمودند. در نتیجه در حجیت خبر واحد عادل اختلافی نیست. به عبارت دیگر كسانی كه می گویند خبر واحد حجت است، مراد اصطلاح اول است و كسانی كه می گویند خبر واحد حجت نیست، مراد اصطلاح دوم است. 6/12/92
2-محل بحث ما حجیت خبر واحد، اصل صدور خبر است و در صدد این هستیم كه اثبات كنیم، آیا خبر واحد از امام صادر شده است یا خیر. اما از جهت اینكه صدور خبر از باب تقیه بوده و یا اینكه ظهور این خبر حجت است یا خیر، محل بحث ما نیست. 6/12/92
3-بحث حجیت خبر واحد، بدون شك از مسائل مهم اصول است. 7/12/92
4-مدلول مطابقی ملاك تعیین این است که کدام مساله زیر مجموعه کدام علم است، نه مدلول التزامی. 10/12/92
5-گفتیم بحث ما در حجیت خبر واحد در دو مقام است: الف: ادله مانعین حجیت خبر واحد؛ ب: ادله قائلین به حجیت خبر واحد. 11/12/92
6-مانعین برای عدم حجیت خبر واحد به چند ادله اربعه تمسك كرده بودند: اجماع؛ عقل؛ آیات و روایات. 11/12/92
7-اجماع مانعین، به چند دلیل رد شد:
الف: این اجماع با ادعای اجماع مثبتین معارض است.
ب: اجماع مدركی است.
ج: لازمه حجیت خبر واحد، عدم حجیت اجماع است. چون اجماع ضعیف ترین خبر واحد است به این دلیل كه اجماع، اخبار از حدس است و خبر واحد، اخبار از حس است و نمی شود با اخبار از حدس، اخبار از حس را ثابت كرد. 11/12/92
8-دلیل عقلی بر عدم حجیت خبر واحد، كلام ابن قبه است كه فرموده است: حجیت ظن مستلزم تحلیل حرام و تحریم حلال است كه در اوایل بحث ظن جواب این كلام داده شده است. 12/12/92
9-آیاتی كه برای عدم حجیت خبر واحد استدلال شده است، امثال این آیه است كه آنچه علم به آن ندارید پیروی نكنید و خبر واحد هم علم آور نیست و آیه نهی از متابعت آن می كند. و گفتیم كه استدلال به این آیات متوقف بر دو چیز است:
الف: نهی مولوی باشد و ارشادی نباشد؛
ب: این آیات شامل فروع باشد و تخصیص هم نخورده باشد، و الا نمی توان به آن استدلال كرد. 12/12/92
10-بعضی از آیاتی كه به آنها برای عدم حجیت خبر استدلال شد، شامل فروع هم می باشند، به این شاهد كه آیات قبل آنها دال بر این است و همچنین در بعضی امام برای حرمت استماع غنا كه از فروع دین است، به همین آیه استشهاد كرده است. 12/12/92
11-مختار ما این است كه استدلال به این آیات برای عدم حجیت خبر واحد تمام نیست. چون یا این آیات ارشاد به حكم عقل هستند، به اینكه عقل می گوید در هنگام اطاعت، تحصیل ایمنی از عقاب لازم است و این آیات ارشاد به همین مطلب است كه اگر علم نداشتی، ایمن از عقاب نیستی.
و یا اینكه ادله حجیت خبر واحد موجب تخصیص این آیات می شوند و بر آنها مقدم خواهند بود.
و یا اینكه تنافی بین این آیات و ادله حجیت خبر نیست و اینها ناظر به دو جهت هستند، چون آیات در مقام نفی حجیت ذاتی ظن است، نه اینكه در مقام عدم اقتضاء حجیت برای ظن باشد و ادله حجیت خبر دال بر این است كه خبر واحد به دلیل خارجی حجت است. 14/12/92
12-روایاتی كه برای عدم حجیت خبر واحد استدلال شده است، دو طائفه است:
الف: روایاتی كه دال بر این است كه خبر مخالف با قرآن را باید طرح كرد؛
ب: روایاتی كه دال بر این است كه اگر خبری از كتاب و سنت شاهدی نداشت، باید طرح كرد. 14/12/92
13-دسته اول روایات که می گوید خبر مخالف با قرآن حجیت نیست، این مخالف به سه صورت است:
الف: مخالفت به نحو تباین کلی؛
ب: مخالفت به نحو عموم من وجه؛
ج: مخالفت به نحو عموم مطلق. 14/12/92
14-مختار ما این است که مراد از مخالفت در روایات دسته اول، مخالفتی است که جمع آن با قرآن ممکن نباشد، پس مخالفت تباین کلی و عموم من وجه را شامل می شود. اما مخالفت به نحو عموم مطلق تحت این روایات نیست، چون ما یقین داریم بسیاری از روایات نسبتشان به قرآن، عام و خاص مطلق است، در نتیجه مخالفت با قرآن و روایات دسته اول شامل این مخالفت نمی شود. 15/12/92
15-مختار ما این شد که استدلال به روایات برای عدم حجیت خبر واحد، مثل سایر ادله نا تمام است. در نتیجه دلیلی برای عدم حجیت خبر واحد نداریم. 19/12/92
التقریر العربی
ما ذکر بی مبحث حجیة خبر الواحد الی ههنا من الامور المهمة عبارة عن:
1-محقق النائینی: للخبر الواحد اصطلاحان:
الف: ما قبال المتواتر و المحفوف بالقرینة القطعیة، و هو محل النزاع فی تلک المبحث؛
ب: الخبر الضعیف، و بهذا جمع بین کلام منکر حجیة خبر الواحد و مثبته، فلاخلاف فی حجیة خبر العادل. 6/12/92
2-محل البحث ههنا، هو اصل صدور الخبر، لا جهة الصدور، و لا کون ظهوره مرادا ام لا. 6/12/92
3-هذه المسئلة من مسائل اصول الفقه بلاریب و من اهمها. 7/12/92
4-ملاک کون المسئلة من مسائل العلم، هو المبحوث عنه فیها و مدلول مطابقیها، لا ما کان لازم المبحوث عنه. 10/12/92
5-کان البحث فی مقامین:
الف: ادلة المانعین عن الحجیة؛
ب: ادلة القائلین بها. 11/12/92
6-استدلل المانیعن بادلة اربعة: الف: اجماع؛ ب: دلیل العقلی؛ ج: آیات؛ د: روایات. 11/12/92
7-و رد الاجماع:
الف: معارض؛
ب: منقول و محتمل المدرک؛
ج: لازم عدم حجیة الخبر کما هو المدعی لکم عدم حجیته لکون من اخس افارده لان الاخبار عن حدس. 11/12/92
8-و دلیل العقلی هو کلام ابن قبة من استلزام حجیة الظن تحلیل الحرام و بالعکس، و تقدم جوابه. 12/12/92
9-و الآیات مثل «لا تقف ما لیس لک به علم» و الاستدلال بها کان متفرعا علی کونها مولویا، شاملا للفروع و غیر مخصص. 12/12/92
10-بعض هذه الآیات، تشمل الفروع یشهد علیه آیات قبلها و استشهاد الامام بها علی حرمة استماع الغناء. 12/12/92
11-المختار هو عدم تمامیة الآیات ایضا:
اما لکونها ارشادا الی حکم العقل بتحصیل المؤمّن عن العقاب؛
و اما لتقدیم ادلة حجیة الخبر علیها؛
و اما لعدم التنافی بینها و بین ادلة حجیة الخبر لانها فی مقام نفی ذات الظن للحجیة، لا فی مقام عدم اقتضاء الحجیة للظن، و ادلة حجیة الخبر تدل علی حجیة خارجا، کما عن محقق العراقی. 14/12/92
12-و الروایات المستدلة بها طائفتان:
الف: ما دل علی ردّ المخالف للقرآن؛
ب: ردّ ما لم یکن شاهد منه. 14/12/92
13-و المخالفة: اما بالتباین الکلی و اما عموم من وجه و اما عموم مطلق. 14/12/92
14-المختار، هو ان المراد بالمخالفة هو ما لم یمکن الجمع بینها دون عموم مطلق، للعلم بصدور المخالف بالمطلق عنهم قطعا. 17/12/92
15-المختار عدم تمامیة الاستدلال بالروایات علی عدم الحجیة مثل الاجماع، دلیل العقلی و الآیات. 19/12/92
خلاصه حجیت خبر واحد و ادله مانعین:
1-محقق نائینی فرمودند: برای خبر واحد دو اصطلاح وجود دارد:
الف: خبری كه در برابر خبر متواتر و یا در مقابل خبر واحد محفوف به قرینه قطعیه قرار بگیرد.
ب: خبر ضعیف.
و مركز بحث ما در بحث حجیت خبر واحد، بنا بر اصطلاح اول است و ایشان با بیان دو اصطلاح، بین تمام منكرین و مثبتین حجیت خبر واحد جمع نمودند. در نتیجه در حجیت خبر واحد عادل اختلافی نیست. به عبارت دیگر كسانی كه می گویند خبر واحد حجت است، مراد اصطلاح اول است و كسانی كه می گویند خبر واحد حجت نیست، مراد اصطلاح دوم است. 6/12/92
2-محل بحث ما حجیت خبر واحد، اصل صدور خبر است و در صدد این هستیم كه اثبات كنیم، آیا خبر واحد از امام صادر شده است یا خیر. اما از جهت اینكه صدور خبر از باب تقیه بوده و یا اینكه ظهور این خبر حجت است یا خیر، محل بحث ما نیست. 6/12/92
3-بحث حجیت خبر واحد، بدون شك از مسائل مهم اصول است. 7/12/92
4-مدلول مطابقی ملاك تعیین این است که کدام مساله زیر مجموعه کدام علم است، نه مدلول التزامی. 10/12/92
5-گفتیم بحث ما در حجیت خبر واحد در دو مقام است: الف: ادله مانعین حجیت خبر واحد؛ ب: ادله قائلین به حجیت خبر واحد. 11/12/92
6-مانعین برای عدم حجیت خبر واحد به چند ادله اربعه تمسك كرده بودند: اجماع؛ عقل؛ آیات و روایات. 11/12/92
7-اجماع مانعین، به چند دلیل رد شد:
الف: این اجماع با ادعای اجماع مثبتین معارض است.
ب: اجماع مدركی است.
ج: لازمه حجیت خبر واحد، عدم حجیت اجماع است. چون اجماع ضعیف ترین خبر واحد است به این دلیل كه اجماع، اخبار از حدس است و خبر واحد، اخبار از حس است و نمی شود با اخبار از حدس، اخبار از حس را ثابت كرد. 11/12/92
8-دلیل عقلی بر عدم حجیت خبر واحد، كلام ابن قبه است كه فرموده است: حجیت ظن مستلزم تحلیل حرام و تحریم حلال است كه در اوایل بحث ظن جواب این كلام داده شده است. 12/12/92
9-آیاتی كه برای عدم حجیت خبر واحد استدلال شده است، امثال این آیه است كه آنچه علم به آن ندارید پیروی نكنید و خبر واحد هم علم آور نیست و آیه نهی از متابعت آن می كند. و گفتیم كه استدلال به این آیات متوقف بر دو چیز است:
الف: نهی مولوی باشد و ارشادی نباشد؛
ب: این آیات شامل فروع باشد و تخصیص هم نخورده باشد، و الا نمی توان به آن استدلال كرد. 12/12/92
10-بعضی از آیاتی كه به آنها برای عدم حجیت خبر استدلال شد، شامل فروع هم می باشند، به این شاهد كه آیات قبل آنها دال بر این است و همچنین در بعضی امام برای حرمت استماع غنا كه از فروع دین است، به همین آیه استشهاد كرده است. 12/12/92
11-مختار ما این است كه استدلال به این آیات برای عدم حجیت خبر واحد تمام نیست. چون یا این آیات ارشاد به حكم عقل هستند، به اینكه عقل می گوید در هنگام اطاعت، تحصیل ایمنی از عقاب لازم است و این آیات ارشاد به همین مطلب است كه اگر علم نداشتی، ایمن از عقاب نیستی.
و یا اینكه ادله حجیت خبر واحد موجب تخصیص این آیات می شوند و بر آنها مقدم خواهند بود.
و یا اینكه تنافی بین این آیات و ادله حجیت خبر نیست و اینها ناظر به دو جهت هستند، چون آیات در مقام نفی حجیت ذاتی ظن است، نه اینكه در مقام عدم اقتضاء حجیت برای ظن باشد و ادله حجیت خبر دال بر این است كه خبر واحد به دلیل خارجی حجت است. 14/12/92
12-روایاتی كه برای عدم حجیت خبر واحد استدلال شده است، دو طائفه است:
الف: روایاتی كه دال بر این است كه خبر مخالف با قرآن را باید طرح كرد؛
ب: روایاتی كه دال بر این است كه اگر خبری از كتاب و سنت شاهدی نداشت، باید طرح كرد. 14/12/92
13-دسته اول روایات که می گوید خبر مخالف با قرآن حجیت نیست، این مخالف به سه صورت است:
الف: مخالفت به نحو تباین کلی؛
ب: مخالفت به نحو عموم من وجه؛
ج: مخالفت به نحو عموم مطلق. 14/12/92
14-مختار ما این است که مراد از مخالفت در روایات دسته اول، مخالفتی است که جمع آن با قرآن ممکن نباشد، پس مخالفت تباین کلی و عموم من وجه را شامل می شود. اما مخالفت به نحو عموم مطلق تحت این روایات نیست، چون ما یقین داریم بسیاری از روایات نسبتشان به قرآن، عام و خاص مطلق است، در نتیجه مخالفت با قرآن و روایات دسته اول شامل این مخالفت نمی شود. 15/12/92
15-مختار ما این شد که استدلال به روایات برای عدم حجیت خبر واحد، مثل سایر ادله نا تمام است. در نتیجه دلیلی برای عدم حجیت خبر واحد نداریم. 19/12/92
التقریر العربی
ما ذکر بی مبحث حجیة خبر الواحد الی ههنا من الامور المهمة عبارة عن:
1-محقق النائینی: للخبر الواحد اصطلاحان:
الف: ما قبال المتواتر و المحفوف بالقرینة القطعیة، و هو محل النزاع فی تلک المبحث؛
ب: الخبر الضعیف، و بهذا جمع بین کلام منکر حجیة خبر الواحد و مثبته، فلاخلاف فی حجیة خبر العادل. 6/12/92
2-محل البحث ههنا، هو اصل صدور الخبر، لا جهة الصدور، و لا کون ظهوره مرادا ام لا. 6/12/92
3-هذه المسئلة من مسائل اصول الفقه بلاریب و من اهمها. 7/12/92
4-ملاک کون المسئلة من مسائل العلم، هو المبحوث عنه فیها و مدلول مطابقیها، لا ما کان لازم المبحوث عنه. 10/12/92
5-کان البحث فی مقامین:
الف: ادلة المانعین عن الحجیة؛
ب: ادلة القائلین بها. 11/12/92
6-استدلل المانیعن بادلة اربعة: الف: اجماع؛ ب: دلیل العقلی؛ ج: آیات؛ د: روایات. 11/12/92
7-و رد الاجماع:
الف: معارض؛
ب: منقول و محتمل المدرک؛
ج: لازم عدم حجیة الخبر کما هو المدعی لکم عدم حجیته لکون من اخس افارده لان الاخبار عن حدس. 11/12/92
8-و دلیل العقلی هو کلام ابن قبة من استلزام حجیة الظن تحلیل الحرام و بالعکس، و تقدم جوابه. 12/12/92
9-و الآیات مثل «لا تقف ما لیس لک به علم» و الاستدلال بها کان متفرعا علی کونها مولویا، شاملا للفروع و غیر مخصص. 12/12/92
10-بعض هذه الآیات، تشمل الفروع یشهد علیه آیات قبلها و استشهاد الامام بها علی حرمة استماع الغناء. 12/12/92
11-المختار هو عدم تمامیة الآیات ایضا:
اما لکونها ارشادا الی حکم العقل بتحصیل المؤمّن عن العقاب؛
و اما لتقدیم ادلة حجیة الخبر علیها؛
و اما لعدم التنافی بینها و بین ادلة حجیة الخبر لانها فی مقام نفی ذات الظن للحجیة، لا فی مقام عدم اقتضاء الحجیة للظن، و ادلة حجیة الخبر تدل علی حجیة خارجا، کما عن محقق العراقی. 14/12/92
12-و الروایات المستدلة بها طائفتان:
الف: ما دل علی ردّ المخالف للقرآن؛
ب: ردّ ما لم یکن شاهد منه. 14/12/92
13-و المخالفة: اما بالتباین الکلی و اما عموم من وجه و اما عموم مطلق. 14/12/92
14-المختار، هو ان المراد بالمخالفة هو ما لم یمکن الجمع بینها دون عموم مطلق، للعلم بصدور المخالف بالمطلق عنهم قطعا. 17/12/92
15-المختار عدم تمامیة الاستدلال بالروایات علی عدم الحجیة مثل الاجماع، دلیل العقلی و الآیات. 19/12/92
