درس خارج اصول استاد رضازاده
93/02/09
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع:
حجیت ظن/خبر واحد/ادله حجیت خبر واحد/آیه نبا
اشکال شد اگر آیه نبا مفهوم داشته باشد مفهومش این است که خبر غیر فاسق حجت است و خبر غیر فاسق شامل خبر صبی و مجنون و کسی که اول بلوغش می باشد نیز می شود و این صحیح نیست.
و فیه:
اولا: گفتیم نسبت به مورد سوم بعضی فرموده اند که واسطه ای بین فسق و عدالت وجود ندارد.
و ثانیا: عدم حجیت خبر افراد مذکور بخاطر دلیل خاص می باشد یعنی مفهوم آیه حجیت خبر غیر فاسق می باشد و شامل خبر مجنون و صبی و ...می شود لکن این اطلاقِ مفهوم تقیید خورده است و موارد مذکور از داخل آن خارج شده است.
ثالثا: صبی و مجنون اصلا داخل در مفهوم نیستند و تخصصا از حوزه مفهوم خارج می باشند زیرا آیه نبا ردع می کند عمل بدون تبین را نسبت به اخباری که مورد عمل عقلاء می باشند و مورد ابتلای عقلاء می باشند اما خبر صبی و مجنون اصلا مورد عمل عقلاء نیست در نتیجه خروج این دو از مفهوم آیه، تخصصا می باشد نه تخصیصا.
و فیه:
شما عمل عقلاء را بردید بر خبر غیر مجنون و صبی و حال آنکه قبلا گفتیم از آیه نبا و بسیاری از ادله دیگر استفاده می شود که خبر موثوق به حجت است چه مخبر فاسق باشد چه صبی باشد و چه مجنون، از هر خبری که وثوق حاصل شود به آن عمل می شود پس خبر مجنون و صبی هم داخل در محدوده عمل عقلاء می باشد و اگر از قول مجنون وثوق حاصل شود به آن عمل می کنند
اشکال چهارم
مرحوم محقق اصفهانی در نهایة الداریه می فرمایند:
«مضافا إلى أن قبليّة الذاتي على العرضي قبليّة ذاتيّة طبعيّة، لا قبليّة زمانيّة وجوديّة حتى لا ينتهي النوبة في التأثير إلى العرضي المتأخر»[1]
می فرمایند اینکه مرحوم شیخ فرمودند که علت تبین فاسق بودن راوی خبر می باشد نه واحد بودن خبر و چون ذاتی مقدم بر عرضی می باشد اگر تبین مربوط به ذاتی بود باید به آن نسبت داده می شد نه به عرضی، در جواب می گوییم ما قبول داریم ذاتی قبل از عرضی است اما این قبلیت، قبلیت زمانی و وجودی نیست بلکه قبلیت ذاتی نسبت به عرضی، تبعی است یعنی زمانشان یکی است.
توضیح ذلک
در گوهر مراد مرحوم ملاصدرا می فرمایند اقسام تقدم و تاخر پنج تا می باشد:
1-تقدم بالعلیة؛ یعنی تقدم علت تامه بر معلوم خودش و این تقدم علّی است نه زمانی زیرا انفکاک علت از معلوم زمانا محال است.
2-تقدم بالطبع؛ یعنی تقدم علت ناقصه بر معلول و بر این قسم تقدم بالذات اطلاق می شود.
3-تقدم بالزمان؛ مثل تقدم پدر بر فرزند.
4-تقدم بالمکان؛ که تقدم رتبی هم گفته می شود.
5-تقدم بالشرف؛ مثل تقدم فاضل بر مفضول.
می فرمایند همه حکماء و متکلمین قبول دارند که پنج قسم تقدم و تاخر داریم[2].
حال اشکال مرحوم شیخ که فرمودند اگر واحد بودن خبر علت تبین بود چون بعد ذاتی دارد و ذاتی بر عرضی مقدم است لذا باید تبین به ذاتی نست داده شود که مقدم است نه به فاسق که عرضی است، این مطلب در زمانی است که تقدم ذاتی بر عرضی، تقدم زمانی باشد درحالیکه این دو در یک زمان می باشند فقط رتبه آنها دوتا می باشد لذا با آمدن جهت ذاتی، جهت عرضی لغو نخواهد بود چرا که زمان عرضی و ذاتی یکی است.
اقول:
یمکن ان یقال باینکه آنچه مرحوم اصفهانی فرمودند که قبلیت، قبلیت ذاتیه و قبلیه می باشد صحیح نیست زیرا این در ذاتی باب کلیات خمس می باشد نه ذاتی باب برهان.
بیان مطلب:
قبلا بیان شد که ذاتی در باب برهان مثل عرضی است هر دو خارج از ماهیت می باشند مانند امکان و عالم که هر دو خارج از ذات ماهیت انسان می باشند لکن فرقشان این است که امکان بدون ملاحظه امر دیگری، ذاتی انسان است اما عالم با ملاحظه علم بر انسان عارض می شود و ذاتی انسان می باشد به عبارت دیگر انتزاع امکان بدون ملاحظه امر دیگری است اما انتزاع عالم از انسان به ملاحظه علم می باشد لکن هر دو ذاتی باب برهان می باشند و شیخ فرمودند که ذاتیت واحد بون خبر، از باب کلیات خمس نیست.
التقریر العربی
و ثانیا: ان عدم حجیة خبر الواسطة و کذلک خبر المجنون والصبی مع اطلاق المفهوم و شموله لهم انما هو لوجود ادلة خاصة موجبة لتقیید اطلاق المفهوم و موارد اطلاق المفهوم و تقییده بادلة خاصة کثیرة فی الفقه.
و ثالثا: بالنسبة الی الصبی والمجنون نقول انهما خارجان من الآیة تخصصا، اذ آیة النباء فی مقام الردع عن العمل بغیر تبیّن بالنسبة الی ما کان مورد عمل العقلاء، کخبر الفاسق، واما خبر الصبی و المجنون لایکونان مورد عمل العقلاء، فیکون خروجها من مفهوم الآیة تخصصا لا تخصیصا.[3]
اقول: یمکن ان یرد علی ما افاده السید الخوئی من الخروج تخصصا، ان الملاک فی عمل العقلاء بالخبر الواحد، انما هو وثوقهم بصدق المخبر مطلقا، کان المخبر عادلا او فاسقا، صبیا او بالغا، و لذا اشرنا ان الاظهر هو حجیة خبر الموثوق به.
و رابعها: ما افاده محقق الاصفهانی علی ما فی نهایة الدرایة[4] علیک نصه: «مضافا إلى أن قبليّة الذاتي على العرضي قبليّة ذاتيّة طبعيّة، لا قبليّة زمانيّة وجوديّة حتى لا ينتهي النوبة في التأثير إلى العرضي المتأخر».
توضیح کلامه: ان المذکور فی محله ان للتقدم و التاخر اقسام خمسة:
1-التقدم بالعلیة، و هو عبارة عن تقدم علة التامة مع معلولها؛
2-التقدم بالطبع و هو عبارة عن تقدم علة الناقصة علی المعلول، تقدم الواحد علی الاثنین و یطلقون علیها ایضا التقدم بالذات؛
3-التقدم بالزمان مثل تقدم الاب علی ابنه و تقدم آدم علی نوح؛
4-التقدم بالمکان و یقال بالمرتبة ایضا؛
5-التقدم بالشرف مثل تقدم الفاضل علی المفضول.
و هذه الاقسام مورد اتفاق بین الحکماء و المتکمین.[5]
و معلوم ان وحدة زمان وصفی الذاتی و العرضی لاخبار الفاسق الذی هو مورد کلام الشیخ واضح.
اقول: یمکن ان یقال: ان ما ذکره محقق الاصفهانی من ان القبلیة، قبلیة ذاتیة طبعیة، انما هو فی الذاتی باب کلیات الخمس، لا ذاتی باب البرهان، لما تقدم فی المقدمة قبلا من ان الذاتی فی باب البرهان مثل العرضی کلاهما خارجان عن الماهیة مثل الامکان و العالم بالنسبة الی الانسان و انما الفرق بینهما فی ملاحظة شیء آخر و عدمها حیث ان امکان ینتزع و یحمل علی الانسان بدون ملاحظة شیء آخر بخلاف عالم فان انتزاعه و حمله علیه، بملاحظة العلم و کلاهما منتزعان عنه و ذاتیة خبر الواحد قطعا لایکون من باب کلیات الخمس.
اشکال شد اگر آیه نبا مفهوم داشته باشد مفهومش این است که خبر غیر فاسق حجت است و خبر غیر فاسق شامل خبر صبی و مجنون و کسی که اول بلوغش می باشد نیز می شود و این صحیح نیست.
و فیه:
اولا: گفتیم نسبت به مورد سوم بعضی فرموده اند که واسطه ای بین فسق و عدالت وجود ندارد.
و ثانیا: عدم حجیت خبر افراد مذکور بخاطر دلیل خاص می باشد یعنی مفهوم آیه حجیت خبر غیر فاسق می باشد و شامل خبر مجنون و صبی و ...می شود لکن این اطلاقِ مفهوم تقیید خورده است و موارد مذکور از داخل آن خارج شده است.
ثالثا: صبی و مجنون اصلا داخل در مفهوم نیستند و تخصصا از حوزه مفهوم خارج می باشند زیرا آیه نبا ردع می کند عمل بدون تبین را نسبت به اخباری که مورد عمل عقلاء می باشند و مورد ابتلای عقلاء می باشند اما خبر صبی و مجنون اصلا مورد عمل عقلاء نیست در نتیجه خروج این دو از مفهوم آیه، تخصصا می باشد نه تخصیصا.
و فیه:
شما عمل عقلاء را بردید بر خبر غیر مجنون و صبی و حال آنکه قبلا گفتیم از آیه نبا و بسیاری از ادله دیگر استفاده می شود که خبر موثوق به حجت است چه مخبر فاسق باشد چه صبی باشد و چه مجنون، از هر خبری که وثوق حاصل شود به آن عمل می شود پس خبر مجنون و صبی هم داخل در محدوده عمل عقلاء می باشد و اگر از قول مجنون وثوق حاصل شود به آن عمل می کنند
اشکال چهارم
مرحوم محقق اصفهانی در نهایة الداریه می فرمایند:
«مضافا إلى أن قبليّة الذاتي على العرضي قبليّة ذاتيّة طبعيّة، لا قبليّة زمانيّة وجوديّة حتى لا ينتهي النوبة في التأثير إلى العرضي المتأخر»[1]
می فرمایند اینکه مرحوم شیخ فرمودند که علت تبین فاسق بودن راوی خبر می باشد نه واحد بودن خبر و چون ذاتی مقدم بر عرضی می باشد اگر تبین مربوط به ذاتی بود باید به آن نسبت داده می شد نه به عرضی، در جواب می گوییم ما قبول داریم ذاتی قبل از عرضی است اما این قبلیت، قبلیت زمانی و وجودی نیست بلکه قبلیت ذاتی نسبت به عرضی، تبعی است یعنی زمانشان یکی است.
توضیح ذلک
در گوهر مراد مرحوم ملاصدرا می فرمایند اقسام تقدم و تاخر پنج تا می باشد:
1-تقدم بالعلیة؛ یعنی تقدم علت تامه بر معلوم خودش و این تقدم علّی است نه زمانی زیرا انفکاک علت از معلوم زمانا محال است.
2-تقدم بالطبع؛ یعنی تقدم علت ناقصه بر معلول و بر این قسم تقدم بالذات اطلاق می شود.
3-تقدم بالزمان؛ مثل تقدم پدر بر فرزند.
4-تقدم بالمکان؛ که تقدم رتبی هم گفته می شود.
5-تقدم بالشرف؛ مثل تقدم فاضل بر مفضول.
می فرمایند همه حکماء و متکلمین قبول دارند که پنج قسم تقدم و تاخر داریم[2].
حال اشکال مرحوم شیخ که فرمودند اگر واحد بودن خبر علت تبین بود چون بعد ذاتی دارد و ذاتی بر عرضی مقدم است لذا باید تبین به ذاتی نست داده شود که مقدم است نه به فاسق که عرضی است، این مطلب در زمانی است که تقدم ذاتی بر عرضی، تقدم زمانی باشد درحالیکه این دو در یک زمان می باشند فقط رتبه آنها دوتا می باشد لذا با آمدن جهت ذاتی، جهت عرضی لغو نخواهد بود چرا که زمان عرضی و ذاتی یکی است.
اقول:
یمکن ان یقال باینکه آنچه مرحوم اصفهانی فرمودند که قبلیت، قبلیت ذاتیه و قبلیه می باشد صحیح نیست زیرا این در ذاتی باب کلیات خمس می باشد نه ذاتی باب برهان.
بیان مطلب:
قبلا بیان شد که ذاتی در باب برهان مثل عرضی است هر دو خارج از ماهیت می باشند مانند امکان و عالم که هر دو خارج از ذات ماهیت انسان می باشند لکن فرقشان این است که امکان بدون ملاحظه امر دیگری، ذاتی انسان است اما عالم با ملاحظه علم بر انسان عارض می شود و ذاتی انسان می باشد به عبارت دیگر انتزاع امکان بدون ملاحظه امر دیگری است اما انتزاع عالم از انسان به ملاحظه علم می باشد لکن هر دو ذاتی باب برهان می باشند و شیخ فرمودند که ذاتیت واحد بون خبر، از باب کلیات خمس نیست.
التقریر العربی
و ثانیا: ان عدم حجیة خبر الواسطة و کذلک خبر المجنون والصبی مع اطلاق المفهوم و شموله لهم انما هو لوجود ادلة خاصة موجبة لتقیید اطلاق المفهوم و موارد اطلاق المفهوم و تقییده بادلة خاصة کثیرة فی الفقه.
و ثالثا: بالنسبة الی الصبی والمجنون نقول انهما خارجان من الآیة تخصصا، اذ آیة النباء فی مقام الردع عن العمل بغیر تبیّن بالنسبة الی ما کان مورد عمل العقلاء، کخبر الفاسق، واما خبر الصبی و المجنون لایکونان مورد عمل العقلاء، فیکون خروجها من مفهوم الآیة تخصصا لا تخصیصا.[3]
اقول: یمکن ان یرد علی ما افاده السید الخوئی من الخروج تخصصا، ان الملاک فی عمل العقلاء بالخبر الواحد، انما هو وثوقهم بصدق المخبر مطلقا، کان المخبر عادلا او فاسقا، صبیا او بالغا، و لذا اشرنا ان الاظهر هو حجیة خبر الموثوق به.
و رابعها: ما افاده محقق الاصفهانی علی ما فی نهایة الدرایة[4] علیک نصه: «مضافا إلى أن قبليّة الذاتي على العرضي قبليّة ذاتيّة طبعيّة، لا قبليّة زمانيّة وجوديّة حتى لا ينتهي النوبة في التأثير إلى العرضي المتأخر».
توضیح کلامه: ان المذکور فی محله ان للتقدم و التاخر اقسام خمسة:
1-التقدم بالعلیة، و هو عبارة عن تقدم علة التامة مع معلولها؛
2-التقدم بالطبع و هو عبارة عن تقدم علة الناقصة علی المعلول، تقدم الواحد علی الاثنین و یطلقون علیها ایضا التقدم بالذات؛
3-التقدم بالزمان مثل تقدم الاب علی ابنه و تقدم آدم علی نوح؛
4-التقدم بالمکان و یقال بالمرتبة ایضا؛
5-التقدم بالشرف مثل تقدم الفاضل علی المفضول.
و هذه الاقسام مورد اتفاق بین الحکماء و المتکمین.[5]
و معلوم ان وحدة زمان وصفی الذاتی و العرضی لاخبار الفاسق الذی هو مورد کلام الشیخ واضح.
اقول: یمکن ان یقال: ان ما ذکره محقق الاصفهانی من ان القبلیة، قبلیة ذاتیة طبعیة، انما هو فی الذاتی باب کلیات الخمس، لا ذاتی باب البرهان، لما تقدم فی المقدمة قبلا من ان الذاتی فی باب البرهان مثل العرضی کلاهما خارجان عن الماهیة مثل الامکان و العالم بالنسبة الی الانسان و انما الفرق بینهما فی ملاحظة شیء آخر و عدمها حیث ان امکان ینتزع و یحمل علی الانسان بدون ملاحظة شیء آخر بخلاف عالم فان انتزاعه و حمله علیه، بملاحظة العلم و کلاهما منتزعان عنه و ذاتیة خبر الواحد قطعا لایکون من باب کلیات الخمس.
