درس خارج اصول استاد رضازاده
93/07/19
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع:
حجیت ظن/خبر واحد/ادله حجیت خبر واحد/آیه نفر
مرحوم محقق اصفهانی و مرحوم میلانی برای اثبات حجیت خبر واحد از آیه نفر دو تقریب بیان کرده اند.
1-معنای لعل شک و احتمال می باشد پس لعل دلالت می کند ما بعدش محتمل است پس قهرا در آیه نفر مفاد لعل این است که این تحذر بعد از انذار محتمل است و این کاشف از این است که قول منذر باید حجت باشد تا تحذر بعد از قول او محتمل باشد چه اینکه اگر قول منذر حجت نباشد بعد از قول منذر خوفی از عقاب نیست و احتمال تخذر نخواهد بود زیرا در مقدمه اول که در جلسه قبل ذکر شد معلوم شود که عقاب در صورت عدم بیان از طرف مولی، مقطوع العدم می باشد بخاطر قبح عقاب بلا بیان، حال اگر در وقت عدم بیان، عقاب مقطوع العدم است پس با احتمال عقاب نمی سازد لامحالة قول منذر باید حجت باشد تا این قول بیانی از طرف شارع باشد و عقاب مقطوع العدم نباشد و چون احتمال می دهیم منذر اشتباه کرده باشد احتمال عقاب خواهیم داد این همان معنای لعل می باشد.
خلاصه اینکه باید بگوییم قول منذر حجت است تا با احتمال عقاب و معنای لعل سازگاری داشته باشد[1].
2-از ایجاب انذار فهمیده می شود که قول منذر حجت است زیرا قبلا بیان کردیم که انذار بدون تخویف محقق نمی شود (بخلاف تبلیغ که بدون تخویف بود) و تخویف در هنگام انذار متصور نیست مگر اینکه قول منذر حجت باشد زیرا اگر قول منذر حجت نباشد کلامش موجب تخویف نخواهد بود پس چاره ای نداریم مگر اینکه بگوییم قول منذر حجت است تا تخویف محقق شود( زیرا فرض این شد که انذار واجب است و باید انذر محقق شود و انذار فقط با حصول تحویف محقق می شود) [2].
این دو وجه را منتقی[3] ذکر می کنند و می فرمایند این دو وجه مبنتی بر این است که حذر، حذر از عقاب باشد نه حذر از خوف فوت مصلحت زیرا حذر به معنای خوف فوت مصلحت، صحیح نیست زیرا مسلمانهای صدر اسلام توجه به مصالح نداشته اند بلکه حذرشان فقط در خصوص عقاب بوده است چرا که اصلا اطلاع نداشته اند که احکام دارای مصلحت می باشند و این مطلب را صاحب منتقی می پذیرند.
و می فرمایند ما قبول داریم که معنای لعل شک و احتمال می باشد و بعد می فرمایند محقق عراقی نیز قبول دارند که لعل به معنای شک و احتمال می باشد.
ایشان بعد از قبول این دو مطلب در مقام اشکال بر کلام مرحوم اصفهانی می فرمایند اینکه معنای لعل شک و احتمال می باشد در صورتی که است که در کلام خداوند نباشد اما در کلام خداوند لعل دلالت بر محبوبیت مابعدش می کند و محبوبیت حذر عقلا و شرعا ملازمه با وجوب حذر دارد کما عن صاحب الکفایة.
تقرير عربي:
فنقول تقریب الممحققین لدلالة الآیة علی حجیة خبر الواحد، بوجهین:
احدهما: ان معنی کلمة «لعل» هو الشک و الاحتمال کما ذکر آنفا فی مقدمة الثالثه فتفید «لعل» ان ما بعده یکون محتملا ففی الآیة یفید «لعل» ان محقق الحذر محتمل عند حصول الانذار من المنذر، و نفی هذا الاحتمال کاشف عن حجیة قول المنذر، اذ مع عدم حجیة قول المنذر لایکون خوف من العقاب لعدم بیان له، و مع عدمه لایکون احتمال لحذر، لما ذکر آنفا فی المقدمه الاولی من ان العقاب عند عدم بیان و حجة، مقطوع العدم، و القطع بالعدم لایجمع مع احتمال العقاب و الخوف منه.[4]
و ثانیها: ان المستفاد من ایجاب الانذار هو حجیة قول المنذر.
بیان ذلک: انه تقدم آنفا فی مقدمة الثانیة ان الانذار لایتحقق الا مع التخویف و التخویف عند الابلاغ لایتصور الا مع حجیة قول المبلغ و المنذر فلابد من حجیة قول المنذر حتی یتصور فیه التخویف و لابد من الخویف حتی یصدق الانذار، فیکون وجوب الانذار کاشفا عن حجیة قولهم.[5]
و اورد صاحب المنتقی[6] بعد ما بین ان هذین الوجهین یبتنیان علی کون الحذر هو الحذر من من خصوص العقاب، لا منه و من فوت المصلحة کما افاده صاحب الکفایة، و استظهره ایضا لعدم التفات اذهان العامة فی الصور الاول الی المصالح.
و بعد ما قیل هذا المعنی لعل بقوله: «و هذه الدعوی (کون لعل بمعنی الشک و الاحتمال) لا بأس بالالتزام بها وقد اشار إليها المحقق العراقي ايضا».[7]
مرحوم محقق اصفهانی و مرحوم میلانی برای اثبات حجیت خبر واحد از آیه نفر دو تقریب بیان کرده اند.
1-معنای لعل شک و احتمال می باشد پس لعل دلالت می کند ما بعدش محتمل است پس قهرا در آیه نفر مفاد لعل این است که این تحذر بعد از انذار محتمل است و این کاشف از این است که قول منذر باید حجت باشد تا تحذر بعد از قول او محتمل باشد چه اینکه اگر قول منذر حجت نباشد بعد از قول منذر خوفی از عقاب نیست و احتمال تخذر نخواهد بود زیرا در مقدمه اول که در جلسه قبل ذکر شد معلوم شود که عقاب در صورت عدم بیان از طرف مولی، مقطوع العدم می باشد بخاطر قبح عقاب بلا بیان، حال اگر در وقت عدم بیان، عقاب مقطوع العدم است پس با احتمال عقاب نمی سازد لامحالة قول منذر باید حجت باشد تا این قول بیانی از طرف شارع باشد و عقاب مقطوع العدم نباشد و چون احتمال می دهیم منذر اشتباه کرده باشد احتمال عقاب خواهیم داد این همان معنای لعل می باشد.
خلاصه اینکه باید بگوییم قول منذر حجت است تا با احتمال عقاب و معنای لعل سازگاری داشته باشد[1].
2-از ایجاب انذار فهمیده می شود که قول منذر حجت است زیرا قبلا بیان کردیم که انذار بدون تخویف محقق نمی شود (بخلاف تبلیغ که بدون تخویف بود) و تخویف در هنگام انذار متصور نیست مگر اینکه قول منذر حجت باشد زیرا اگر قول منذر حجت نباشد کلامش موجب تخویف نخواهد بود پس چاره ای نداریم مگر اینکه بگوییم قول منذر حجت است تا تخویف محقق شود( زیرا فرض این شد که انذار واجب است و باید انذر محقق شود و انذار فقط با حصول تحویف محقق می شود) [2].
این دو وجه را منتقی[3] ذکر می کنند و می فرمایند این دو وجه مبنتی بر این است که حذر، حذر از عقاب باشد نه حذر از خوف فوت مصلحت زیرا حذر به معنای خوف فوت مصلحت، صحیح نیست زیرا مسلمانهای صدر اسلام توجه به مصالح نداشته اند بلکه حذرشان فقط در خصوص عقاب بوده است چرا که اصلا اطلاع نداشته اند که احکام دارای مصلحت می باشند و این مطلب را صاحب منتقی می پذیرند.
و می فرمایند ما قبول داریم که معنای لعل شک و احتمال می باشد و بعد می فرمایند محقق عراقی نیز قبول دارند که لعل به معنای شک و احتمال می باشد.
ایشان بعد از قبول این دو مطلب در مقام اشکال بر کلام مرحوم اصفهانی می فرمایند اینکه معنای لعل شک و احتمال می باشد در صورتی که است که در کلام خداوند نباشد اما در کلام خداوند لعل دلالت بر محبوبیت مابعدش می کند و محبوبیت حذر عقلا و شرعا ملازمه با وجوب حذر دارد کما عن صاحب الکفایة.
تقرير عربي:
فنقول تقریب الممحققین لدلالة الآیة علی حجیة خبر الواحد، بوجهین:
احدهما: ان معنی کلمة «لعل» هو الشک و الاحتمال کما ذکر آنفا فی مقدمة الثالثه فتفید «لعل» ان ما بعده یکون محتملا ففی الآیة یفید «لعل» ان محقق الحذر محتمل عند حصول الانذار من المنذر، و نفی هذا الاحتمال کاشف عن حجیة قول المنذر، اذ مع عدم حجیة قول المنذر لایکون خوف من العقاب لعدم بیان له، و مع عدمه لایکون احتمال لحذر، لما ذکر آنفا فی المقدمه الاولی من ان العقاب عند عدم بیان و حجة، مقطوع العدم، و القطع بالعدم لایجمع مع احتمال العقاب و الخوف منه.[4]
و ثانیها: ان المستفاد من ایجاب الانذار هو حجیة قول المنذر.
بیان ذلک: انه تقدم آنفا فی مقدمة الثانیة ان الانذار لایتحقق الا مع التخویف و التخویف عند الابلاغ لایتصور الا مع حجیة قول المبلغ و المنذر فلابد من حجیة قول المنذر حتی یتصور فیه التخویف و لابد من الخویف حتی یصدق الانذار، فیکون وجوب الانذار کاشفا عن حجیة قولهم.[5]
و اورد صاحب المنتقی[6] بعد ما بین ان هذین الوجهین یبتنیان علی کون الحذر هو الحذر من من خصوص العقاب، لا منه و من فوت المصلحة کما افاده صاحب الکفایة، و استظهره ایضا لعدم التفات اذهان العامة فی الصور الاول الی المصالح.
و بعد ما قیل هذا المعنی لعل بقوله: «و هذه الدعوی (کون لعل بمعنی الشک و الاحتمال) لا بأس بالالتزام بها وقد اشار إليها المحقق العراقي ايضا».[7]
