< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد رضازاده

93/10/30

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: حجیت ظن/خبر واحد/ادله حجیت خبر واحد/ سیره عقلاء
بحث در سیره عقلائیه بود.
6- شمین مطلبی که صاحب کفایه فرموده است اشکال بر تمسک به سیره بوسیله دور می باشد در تقریر دور فرمودند: «لا يقال: على هذا لا يكون اعتبارٍ خبر الثقة بالسيرة أيضاً، إلّا على وجه دائر، فإنّ اعتباره بها فعلاً يتوقف على عدم الردع بها عنها، وهو يتوقف على تخصيصها بها، وهو يتوقف على عدم الردع بها عنها».[1]
می فرمایند سیره مبتلا به دور می باشد لذا نمی شود به سیره تمسک کرد به این بیان که حجیت قول ثقه با سیره زمانی درست است که سیره از طرف شارع ردع نشده باشد و در فرض ما این آیات ناهیه این سیره را ردع می کند چون آیات عمل به هر ظنی را منع می کند و سیره هم مفید ظن است پس حجیت خبر بوسیله سیره توقف دارد بر عدم ردع آیات ناهیه از سیره و این عدم ردع آیات توقف دارد بر تخصیص آیات بوسیله سیره و الا اگر تخصیص نخورد آیات اطلاق دارند و از عمل به سیره نهی می کنند نتیجه اینکه رادع نبودن آیات متوقف بر این است که سیره مخصص باشد و مخصص بودن متوقف بر این دارد که آیات رادع سیره نباشد فهو دور.
(بیان آخر للدور: اگر آيات ناهيه بخواهند رادع سيره عقلا- در مورد حجّيّت خبر ثقه- باشند متوقّف بر اين است كه عموم يا اطلاق آيات بوسيله سيره عقلا تخصيص و تقييد نخورده باشند. پس رادعيّت توقّف بر عدم تخصيص و تقييد آيات دارد و عدم تخصيص و عدم تقييد آيات مشروط بر اين است كه اين آيات نسبت به سيره عقلا رادعيّت داشته باشند. اگر آيات نسبت به سيره رادعيّت نداشته باشند سيره عقلا، خبر ثقه- ظنّ و عدم العلم- را از عموم و اطلاق آيات تخصيص و تقييد مى‌زند و در نتيجه خبر واحد حجّيّت پيدا مى‌كند.
پس رادعيّت آيات متوقّف بر وجود عموم و اطلاق در آيات است و بقاء عموم و اطلاق آيات هم متوقّف بر رادعيّت آيات است لذا رادعيّت متوقّف بر رادعيّت است و اين همان دور و باطل است.
پس رادعيّت آيات ناهيه نسبت به سيره عقلا باطل و حجّيّت سيره عقلا نسبت به اعتبار خبر واحد ثابت است)
7- آخرین مطلبی که کفایه در این رابطه بیان کرده است جواب از این دور می باشد حیث قال: «فإنّه يقال : إنّما يكفي في حجيته بها عدم ثبوت الردع عنها، لعدم نهوض ما يصلح لردعها، كما يكفي في تخصيصها لها ذلك، كما لا يخفى».[2]
می فرمایند جواب رد دور مربوط به مقدمه اخیری است که در لایقال بیان شد آن مقدمه این بود که «و هو یتوقف علی عدم الردع بها»یعنی مخصص بودن سیره از آیات ناهیه توقف دارد بر عدم ردع بوسیله آیات از این سیره یعنی باید آیات در واقع رادع سیره نباشد. در جواب مرحوم آخوند می فرمایند مخصص بودن سیره توقف دارد بر اینکه در ظاهر، آیات رادع سیره نباشد نه اینکه در واقع رادع نباشد. کما اینکه در تخصیص آیات بوسیله سیره همین که رادع بودن ثابت نشد کافی است که سیره مخصص آیات شود بخلاف رادعیت آیات به نسبه با سیره که واقع دخالت دارد یعنی وقتی آیات رادع هستند که آیات در واقع بوسیله سیره تخصیص نخوده باشند.
مرحوم آخوند به دو دور اشاره کردند و فرمودند اگر آیات رادع باشد دورش صحیح است اما اگر سیره مخصص باشد دروش صحیح نیست.(استاد دور دوم را اشاره نکردند این دو را مرحوم آخوند در لایقال به آن اشاره کرده است توضیح دور دوم: اين سيره‌اى كه شما براى حجّيّت خبر واحد به آن تمسّك مى‌كنيد بايد خودش حجّيّت داشته باشد و الا سيره‌اى كه خودش حجّيّت ندارد نمى‌تواند دليل بر حجّيّت خبر واحد باشد.
اكنون ببينيم اين سيره حجّيّت دارد يا ندارد. در ما نحن فيه حجّيّت سيره عقلا متوقّف بر اين است كه آيات ناهيه رادع سيره عقلا نباشند و اگر آيات ناهيه بخواهند نسبت به سيره عقلا رادعيّت نداشته باشند، متوقّف بر اين است كه آيات تخصيص خورده باشند و الا اگر عمومات و اطلاقات آيات محفوظ باشد حجّت تمام مخالفين را از بين مى‌برد (پس بايد عموم آيات تخصيص خورده باشد تا اينكه آيات، رادع سيره نباشد) و آيات در صورتى تخصيص برمى‌دارند كه سيره عقلا حجّت باشد چون اگر در ما نحن فيه سيره حجّيّت نداشته باشد تخصيصى نمى‌تواند به آيات وارد نمايد پس حجّيّت سيره متوقّف بر عدم رادعيّت آيات است و عدم رادعيّت آيات متوقّف بر تخصيص آيات است. تخصيص آيات هم متوقّف بر حجّيّت سيره است بنابراين حجّيّت سيره متوقّف بر حجّيّت سيره است و اين مطلب دور مى‌باشد. و دور محال است لذا مى‌گوئيم اصلا سيره عقلا حجّيّتى براى اعتبار خبر واحد ندارد.)

در بیان فرق این دو دور می فرمایند:
«ضرورة ان ما جرت علیه السیرة المستمرة في مقام الإطاعة والمعصية... يكون عقلاً في الشرع متّبعاً ما لم ينهض دليل على المنع عن اتباعه في الشرعيات، فافهم وتأملّ».[3]
فرق این دو دور این است که نسبت به سیره آنچه سیره بر آن جاری است -که مثلا سیره می گوید خبر ثقه حجیت است - عقلا این سیره در امور شرعیه نیز باید تبعیت شود یعنی باید در دائره شریعت هم خبر ثقه را بحکم سیره حجت بدانیم تا زمانی که دلیلی بر منع از اتباع سیره در شرعیات نداشته باشیم پس همینکه دلیلی در ظاهر بر ردع نرسید باشد سیره در شرعیات حجت است بخلاف رادعیت آیات به نسبه با سیره که واقع دخالت دارد یعنی وقتی آیات رادع هستند که آیات در واقع بوسیله سیره تخصیص نخوده باشند.
محقق اصفهانی کلامی دارند که کلام صاحب کفایه را واضح می کند، ایشان می فرمایند:
«بان الشارع رئیس العقلاء فهو بما هو عاقل متحد المسلک مع العقلاء حتی یثبت ان له بما هو شارع مسلک آخر» ثم اضاف «هذا هو الصحیح».
شارع مقدس رئیس العقلاء می باشد و چون رئیس العقلاء است لذا در کاری که همه عقلاء متحد می باشند و سیره آنها بر مطلبی است حتما شارع هم با آنهاست زیرا عقلاء بخاطر عقلشان بر این سیره اتفاق دارد اما در دائره شریعت اگر شارع نظر خاصی داشته باشد چون عقلاء نمی توانند در خصوص شرعیات نظر بدهند باید شارع بما هو شارع نظر خودش را اعلام کند یعنی شارع دارای دو بعد است یکی بما هو عاقل که همه جا با عقلاء موافق است و دیگری بما هو شارع در این بعد ممکن است نظر شارع مخالف عقلاء باشد که البته باید نظر مخالف خودش را بیان کند لذا اگر در ظاهر دلیلی به ما نرسید می گوییم شارع هم موافق است.

التقرير العربي:
6. اشکال الدور علی اعتبار خبر الثقة بالسیرة بقوله: «لا يقال : على هذا لا يكون اعتبارٍ خبر الثقة بالسيرة أيضاً، إلّا على وجه دائر، فإنّ اعتباره بها فعلاً يتوقف على عدم الردع بها عنها، وهو يتوقف على تخصيصها بها، وهو يتوقف على عدم الردع بها عنها».
7. الجواب عن لایقال بقوله: «فإنّه يقال : إنّما يكفي في حجيته بها عدم ثبوت الردع عنها، لعدم نهوض ما يصلح لردعها، كما يكفي في تخصيصها لها ذلك، كما لا يخفى».
حاصله ان فی حجیة الخبر بالسیرة، و ایضا فی تخصیص العمومات بالسیرة، یکفی عدم ثبوت الردع و عدم وصوله الینا، بخلاف رادعیة الآیات للسیرة، فانها یتوقف علی ثبوت عدم تخصیصها بالسیرة و عدم تخصیصها بها واقعا.
و استدل علی الفرق بقوله: «ضرورة ان ما جرت علیه السیرة المستمرة في مقام الإطاعة والمعصية... يكون عقلاً في الشرع متّبعاً ما لم ينهض دليل على المنع عن اتباعه في الشرعيات، فافهم وتأملّ».[4]
و اوضحه محقق الاصفهانی «بان الشارع رئیس العقلاء فهو بما هو عاقل متحد المسلک مع العقلاء حتی یثبت ان له بما هو شارع مسلک آخر» ثم اضاف «هذا هو الصحیح». لکن رده دراسات.[5]

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo