درس خارج اصول استاد رضازاده
94/02/07
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: حجیت ظن/خبر واحد/ادله حجیت
خبر واحد/ حجیت خبر واحد در امور اعتقادی
از مطالب گذشته معلوم شد که در بعضی از امور اعتقادیه علم و معرفت لازم است و باید انسان کاری کند که عن علم و عن معرفة عقد قلب پیدا کند حال اگر کسی علم و معرفت ندارد و تحصیل علم هم برای او ممکن نیست و فرض هم این است که در این قسم از اعتقادات به ظن هم نمی توان عمل کرد چون علم و معرفت به عنوان صفتیت در این اعتقادات اخذ شده است و ظن جای این علم و معرفت را نمی تواند بگیرد در این فرض آیا شخص، مکلف به تحصیل معرفت می باشد یا نه؟ آیا این شخص مستحق عقاب می باشد یا نه؟
اما نسبت تکلیف به معرفت؛
مصباح[1] می فرمایند این شخص مکلف به تحصیل معرفت نیست زیرا عقل مستقل است بر اینکه این تکلیف، تکلیف غیر مقدور است چه عاجز بودنش از تحصیل معرفت عن قصور باشد یا عن تقصیر در هر دو صورت فرض این است که تحصیل معرفت في الحال برایش ممکن نیست و تکلیف به غیر مقدور صحیح نیست اگر چه خودش كاري كرده است كه الان قادر به تحصيل علم نيست و در اين زمينه مقصر است.
اما به نسبه با عقاب:
اگر در تحصیل معرفت مقصر بوده است مستحق عقاب است زیرا قاعده کلی این است که الامتناع بالاختیار لاینافی الاختیار[2]
و اما اگر قاصر باشد و کوتاهی نکرده است از سه بُعد باید تامل شود.
1-اساسا ممکن است که کسی را در تحصیل اعتقادات قاصر فرض شود.
صاحب کفایه[3] می فرمایند قاصر در اعتقادات ممکن است مانند بسیاری از افراد بی سواد و زنها كه نمی توانند به معرفت دست پیدا کنند.
اما مصباح می فرمایند قاصر در امور اعتقادی نسبت به اصل وجود باری تعالی وجود ندارد اما نسبت به نبوت خاصه و امور معاد قاصر داریم.
نصه: «وبالجملةالجاهل القاصر بالنسبة إلى وجود الصانع وتوحيده جل ذكره نادر أو غير موجود. نعم الجاهل القاصر بالنسبة إلى النبوة الخاصة والإمامة والمعاد الجسماني في غاية الكثرة، فان كثيرا من نسوان اليهود والنصارى قاصرات عن تحصيل مقدمات التصديق والجزم بالنبوة الخاصة، وكذا نسوان المخالفين بالنسبة إلى الإمامة، وكذا بعض من الرجال بالنسبة إلى المعاد الجسماني».[4]
2-آیا احکامی که در دنیا برای کافر وجود دارد -مثل نجاست بدن کافر یا عدم جواز دفن کافر در قبرستان مسلمانها- برای جاهل قاصر ثابت است یا نه؟
مصباح[5] می فرمایند صحیح این است که این احکام بر او جاری می شود ولو اینکه قاصر باشد.
3-قاصر مستحق عقاب است یا نه؟
مصباح می فرمایند مستحق عقاب نیست زیرا قصوری از او صورت نگرفته است، عقل مستقل است به قبح عقاب بر امر غیر مقدور و یکی از مصادیق ظلم، عقاب بر غیر مقدور می باشد البته بشرطی که معاند نباشد و الا اگر معاند باشد مستحق عقاب است.
نصه: «فالمعروف بينهم ان الجاهل القاصر غير مستحق للعقاب وهو الصحيح، إذ العقل مستقل بقبح العقاب على امر غير مقدور، وانه من أوضح مصاديق الظلم».[6]
صاحب کفایه[7] هم همین مطلب را قبول دارند.
لکن از حاشیه ای که مرحوم آخوند بر کفایه دارند معلوم می شود که ایشان می فرمایند جاهل قاصر هم مستحق عقاب است.
مصباح[8] می فرمایند اینکه مرحوم آخوند در حاشیه فرموده است جاهل قاصر مستحق عقاب است بخاطر مبنایی است که ایشان در مبحث طلب و اراده دارند و در مبحث قطع هم اشاره شد ایشان در این مبحث، عقاب را از لوازم و تبعات بُعد از ذات خداوند متعال می دانند و منشا این بعد خبس ذاتی این شخص می باشد ذاتا خبس داشته است كه باعث شده است معصیت کند و مستحق عقاب شود.
پس عقاب شخص قاصر بخاطر ذات خودش می باشد و الذاتی لایعلل نه اینکه عقاب از خارج بر او جاری شده باشد تا ظلم لازم آید.
نتيجه بحث: ظن مطلق در امور تکوینیه و در امور اعتقادی قابل اعتماد نیست.
التقرير العربي:
خاتمة: يذكر فيها جهات من الكلام
الجهة الاولي ظهر مما تقدم انه يجب تحصيل المعرفة و العلم في بعض الامور الاعتقادية فلابد من تحصيله مع الامكان و اما لو عجز عنه، و الفرض عدم جواز اكتفائه بالظن.
فهل یکون مکلفا بتحصیل العلم و المعرفة ام لا المستفاد من المصباح[9] هو لا لاستقلال العقل بقبح التکلیف بغیر مقدور مطلقا کان عجزه عن تقصیر او عن قصور.
و اما استحقاق العقاب فلوکان مقصرا یستحقه لان الامتناع بالاختیار لاینافی الاختیار[10] بالنسبة الی استحقاق العقاب و ان کان ینافیه بالنسبة الی التکلیف.
و لو کان قاصرا فالکلام فیه یقع فی مقامین:
احدها فی اصل وجود القاصر المستفاد من الکفایة[11] هو وجود القاصر فی الاعتقادیات مثل کثیر من النساء بل الرجال لغموضة المطلب مع قلة استعدادهم.
و المستفاد من المصباح ان القاصر بالنسبة الی وجود الصانع غیر موجود، نصه: «وبالجملةالجاهل القاصر بالنسبة إلى وجود الصانع وتوحيده جل ذكره نادر أو غير موجود. نعم الجاهل القاصر بالنسبة إلى النبوة الخاصة والإمامة والمعاد الجسماني في غاية الكثرة، فان كثيرا من نسوان اليهود والنصارى قاصرات عن تحصيل مقدمات التصديق والجزم بالنبوة الخاصة، وكذا نسوان المخالفين بالنسبة إلى الإمامة، وكذا بعض من الرجال بالنسبة إلى المعاد الجسماني».[12]
و ثانیها: هل یجری فی الجاهل احکام الکافر فی الدنیا مثل نجاسته و امثالها ام لا.
مصباح[13]: الصحیح جریانها علیه و لو کان قاصرا و استدل علیه باطلاقات الدالة علی هذه الاحکام.
و ثالثها: هل يستحق القاصر للعقاب ام لا.
مصباح: هو عدم الاستحقاق نصه: «فالمعروف بينهم ان الجاهل القاصر غير مستحق للعقاب وهو الصحيح، إذ العقل مستقل بقبح العقاب على امر غير مقدور، وانه من أوضح مصاديق الظلم».[14]
و مثله افاد صاحب الكفاية.[15]
و المنقول عن حاشية صاحب الكفاية علي الكفاية انه مستحق للعقاب.
افاد مصباح[16] ان حكمه باستحقاقه العقاب مبني علي ما ذكره في مبحث الطلب و الارادة و في مبحث القطع من ان العقاب انما هو من تبعات بُعده من المولي الناشي من الخباثة الذاتية فينتهي العقاب الي ذاته لا الي معاقب خارجي حتي يكون العقاب عليه قبيحا و الذاتي لايعلل.
از مطالب گذشته معلوم شد که در بعضی از امور اعتقادیه علم و معرفت لازم است و باید انسان کاری کند که عن علم و عن معرفة عقد قلب پیدا کند حال اگر کسی علم و معرفت ندارد و تحصیل علم هم برای او ممکن نیست و فرض هم این است که در این قسم از اعتقادات به ظن هم نمی توان عمل کرد چون علم و معرفت به عنوان صفتیت در این اعتقادات اخذ شده است و ظن جای این علم و معرفت را نمی تواند بگیرد در این فرض آیا شخص، مکلف به تحصیل معرفت می باشد یا نه؟ آیا این شخص مستحق عقاب می باشد یا نه؟
اما نسبت تکلیف به معرفت؛
مصباح[1] می فرمایند این شخص مکلف به تحصیل معرفت نیست زیرا عقل مستقل است بر اینکه این تکلیف، تکلیف غیر مقدور است چه عاجز بودنش از تحصیل معرفت عن قصور باشد یا عن تقصیر در هر دو صورت فرض این است که تحصیل معرفت في الحال برایش ممکن نیست و تکلیف به غیر مقدور صحیح نیست اگر چه خودش كاري كرده است كه الان قادر به تحصيل علم نيست و در اين زمينه مقصر است.
اما به نسبه با عقاب:
اگر در تحصیل معرفت مقصر بوده است مستحق عقاب است زیرا قاعده کلی این است که الامتناع بالاختیار لاینافی الاختیار[2]
و اما اگر قاصر باشد و کوتاهی نکرده است از سه بُعد باید تامل شود.
1-اساسا ممکن است که کسی را در تحصیل اعتقادات قاصر فرض شود.
صاحب کفایه[3] می فرمایند قاصر در اعتقادات ممکن است مانند بسیاری از افراد بی سواد و زنها كه نمی توانند به معرفت دست پیدا کنند.
اما مصباح می فرمایند قاصر در امور اعتقادی نسبت به اصل وجود باری تعالی وجود ندارد اما نسبت به نبوت خاصه و امور معاد قاصر داریم.
نصه: «وبالجملةالجاهل القاصر بالنسبة إلى وجود الصانع وتوحيده جل ذكره نادر أو غير موجود. نعم الجاهل القاصر بالنسبة إلى النبوة الخاصة والإمامة والمعاد الجسماني في غاية الكثرة، فان كثيرا من نسوان اليهود والنصارى قاصرات عن تحصيل مقدمات التصديق والجزم بالنبوة الخاصة، وكذا نسوان المخالفين بالنسبة إلى الإمامة، وكذا بعض من الرجال بالنسبة إلى المعاد الجسماني».[4]
2-آیا احکامی که در دنیا برای کافر وجود دارد -مثل نجاست بدن کافر یا عدم جواز دفن کافر در قبرستان مسلمانها- برای جاهل قاصر ثابت است یا نه؟
مصباح[5] می فرمایند صحیح این است که این احکام بر او جاری می شود ولو اینکه قاصر باشد.
3-قاصر مستحق عقاب است یا نه؟
مصباح می فرمایند مستحق عقاب نیست زیرا قصوری از او صورت نگرفته است، عقل مستقل است به قبح عقاب بر امر غیر مقدور و یکی از مصادیق ظلم، عقاب بر غیر مقدور می باشد البته بشرطی که معاند نباشد و الا اگر معاند باشد مستحق عقاب است.
نصه: «فالمعروف بينهم ان الجاهل القاصر غير مستحق للعقاب وهو الصحيح، إذ العقل مستقل بقبح العقاب على امر غير مقدور، وانه من أوضح مصاديق الظلم».[6]
صاحب کفایه[7] هم همین مطلب را قبول دارند.
لکن از حاشیه ای که مرحوم آخوند بر کفایه دارند معلوم می شود که ایشان می فرمایند جاهل قاصر هم مستحق عقاب است.
مصباح[8] می فرمایند اینکه مرحوم آخوند در حاشیه فرموده است جاهل قاصر مستحق عقاب است بخاطر مبنایی است که ایشان در مبحث طلب و اراده دارند و در مبحث قطع هم اشاره شد ایشان در این مبحث، عقاب را از لوازم و تبعات بُعد از ذات خداوند متعال می دانند و منشا این بعد خبس ذاتی این شخص می باشد ذاتا خبس داشته است كه باعث شده است معصیت کند و مستحق عقاب شود.
پس عقاب شخص قاصر بخاطر ذات خودش می باشد و الذاتی لایعلل نه اینکه عقاب از خارج بر او جاری شده باشد تا ظلم لازم آید.
نتيجه بحث: ظن مطلق در امور تکوینیه و در امور اعتقادی قابل اعتماد نیست.
التقرير العربي:
خاتمة: يذكر فيها جهات من الكلام
الجهة الاولي ظهر مما تقدم انه يجب تحصيل المعرفة و العلم في بعض الامور الاعتقادية فلابد من تحصيله مع الامكان و اما لو عجز عنه، و الفرض عدم جواز اكتفائه بالظن.
فهل یکون مکلفا بتحصیل العلم و المعرفة ام لا المستفاد من المصباح[9] هو لا لاستقلال العقل بقبح التکلیف بغیر مقدور مطلقا کان عجزه عن تقصیر او عن قصور.
و اما استحقاق العقاب فلوکان مقصرا یستحقه لان الامتناع بالاختیار لاینافی الاختیار[10] بالنسبة الی استحقاق العقاب و ان کان ینافیه بالنسبة الی التکلیف.
و لو کان قاصرا فالکلام فیه یقع فی مقامین:
احدها فی اصل وجود القاصر المستفاد من الکفایة[11] هو وجود القاصر فی الاعتقادیات مثل کثیر من النساء بل الرجال لغموضة المطلب مع قلة استعدادهم.
و المستفاد من المصباح ان القاصر بالنسبة الی وجود الصانع غیر موجود، نصه: «وبالجملةالجاهل القاصر بالنسبة إلى وجود الصانع وتوحيده جل ذكره نادر أو غير موجود. نعم الجاهل القاصر بالنسبة إلى النبوة الخاصة والإمامة والمعاد الجسماني في غاية الكثرة، فان كثيرا من نسوان اليهود والنصارى قاصرات عن تحصيل مقدمات التصديق والجزم بالنبوة الخاصة، وكذا نسوان المخالفين بالنسبة إلى الإمامة، وكذا بعض من الرجال بالنسبة إلى المعاد الجسماني».[12]
و ثانیها: هل یجری فی الجاهل احکام الکافر فی الدنیا مثل نجاسته و امثالها ام لا.
مصباح[13]: الصحیح جریانها علیه و لو کان قاصرا و استدل علیه باطلاقات الدالة علی هذه الاحکام.
و ثالثها: هل يستحق القاصر للعقاب ام لا.
مصباح: هو عدم الاستحقاق نصه: «فالمعروف بينهم ان الجاهل القاصر غير مستحق للعقاب وهو الصحيح، إذ العقل مستقل بقبح العقاب على امر غير مقدور، وانه من أوضح مصاديق الظلم».[14]
و مثله افاد صاحب الكفاية.[15]
و المنقول عن حاشية صاحب الكفاية علي الكفاية انه مستحق للعقاب.
افاد مصباح[16] ان حكمه باستحقاقه العقاب مبني علي ما ذكره في مبحث الطلب و الارادة و في مبحث القطع من ان العقاب انما هو من تبعات بُعده من المولي الناشي من الخباثة الذاتية فينتهي العقاب الي ذاته لا الي معاقب خارجي حتي يكون العقاب عليه قبيحا و الذاتي لايعلل.
