درس خارج اصول استاد رضازاده
94/08/20
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: معنای
کلمه خصال/حدیث رفع/برائت/اصول عملیه
بحث در روایاتی بود که کلمه خصال آمده است
یک روایت در جلسه قبل اشاره شد که در آخر روایت آمده است که اگر کسی دارای این صفات باشد آقای و سید زمان خود خواهد شد.
حدیث دوم که در آن کلمه خصاص آمده است:
در وصیت پیامبر صلی الله علی و آله و سلم به حضرت علی علیه السلام آمده است:«فِي وَصِيَّةِ النَّبِيِّ ص لِعَلِيٍّ ع قَالَ: يَا عَلِيُ أَنْهَاكَ عَنْ ثَلَاثِ خِصَالٍ الْحَسَدِ وَ الْحِرْصِ وَ الْكِبْرِ».[1]
«محمد بن یعقوب... عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص رُفِعَ عَنْ أُمَّتِي أَرْبَعُ خِصَالٍ خَطَؤُهَا وَ نِسْيَانُهَا وَ مَا أُكْرِهُوا عَلَيْهِ وَ مَا لَمْ يُطِيقُوا وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ[2]- وَ قَوْلُهُ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمان[3]».[4]
امام صادق علیه السلام فرمودند رسول اکرم فرمودند که چهار خصلت از امتم برداشته شده است خطا و نسیان و اکراه و آنچه از توان آنها خارج است بعد حضرت فرمودند که این چهار خصلت از آیه قرآن استفاده می شود که آیه می فرماید اگر خطا یا نسیان کردیم ما را مواخذه نکن و سنگینی که بر اقوام گذشته بار کردی بر ما بار نکن خدایا آنچه توانش را نداریم برما بار نکن و آیه دیگری که می فرماید الا کسی مکره شده باشد ولی قلبش مطمئن به ایمان است.
«عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص وُضِعَ عَنْ أُمَّتِي تِسْعُ خِصَالٍ الْخَطَأُ وَ النِّسْيَانُ وَ مَا لَا يَعْلَمُونَ وَ مَا لَا يُطِيقُونَ وَ مَا اضْطُرُّوا إِلَيْهِ وَ مَا اسْتُكْرِهُوا عَلَيْهِ وَ الطِّيَرَةُ وَ الْوَسْوَسَةُ فِي التَّفَكُّرِ فِي الْخَلْقِ وَ الْحَسَدُ مَا لَمْ يَظْهَرْ بِلِسَانٍ أَوْ يَدٍ».[5]
و اما خصلت در لغت
مجمع البحرین در ذیل کلمه خصل می فرمایند:
«(خصل) في الحديث" وضع عن أمتي تسع خصال: الخطأ... الخصال جمع خصلة، و المراد من الوضع: عدم المؤاخذة على الاتصاف بها. و في حديث علي ع" خير خصال الرجال شر خصال النساء" كالشجاعة و الكرم...».[6]
می فرمایند مراد به وضع این است که بر اتصاف به این صفات امت مواخذه نمی شوند و از حضرت علی علیه السلام نقل شده است بهترین صفات مرد بدترین صفات زن است.
المنجد هم می گوید:
«الخصلة، جمع خصال: الخلة فضيلة كانت، او رذيلة و قد غلبت عن الفضيلة».[7]
الخصلت جمعش خصال است هم به صفات خوب گفته می شود و هم به صفات زشت ولی غالبا به صفات خوب گفته می شود.
لسان العرب هم می گوید:
«الخَصْلة: الفَضِيلة و الرَّذيلة تكون في الإِنسان، و قد غلب على الفضيلة، و جمعها خِصَال. و الخَصْلة: الخَلَّة. الليث: الخَصْلة حالات الأُمور، تقول: في فلان خَصْلة حَسَنة و خَصْلة قبيحة، و خِصال و خَصَلات كريمة. و في الحديث: من كانت فيه خَصْلة من النفاق أَي شُعْبة من شُعَب النفاق و جزء منه».[8]
خصلت هم به معنای فضیلت است و هم به معنای رذیلت است و از صفات انسان است ولی غالبا به صفات خوب خصلت گفته می شود... و در حدیث آمده است که به یک حالت از نفاق خصلت گفته می شود.
حاصل مطلب این است که مستفاد از روایات و کتب لغت این است که خصلت صفت نفسانی است چه فضیلت باشد مانند تواضع و شجاعت و چه رذیله باشد مانند شر و کفر و حسد و کبر لذا مجمع البحرین فرمودند که مراد از وضع در حدیث وضع عن امتی تسعة خصال عدم مواخذه بر اتصاف به این صفات است، از این مطلب هم مشخص می شود که خصلت به صفتی که زشت است و برای آن انسان استحقاق مواخذه را دارد نیز اطلاق می شود.
التقرير العربي:
منها: ما في وسائل: «فِي وَصِيَّةِ النَّبِيِّ ص لِعَلِيٍّ ع قَالَ: يَا عَلِيُ أَنْهَاكَ عَنْ ثَلَاثِ خِصَالٍ الْحَسَدِ وَ الْحِرْصِ وَ الْكِبْرِ».[9]
منها: ما في وسائل: «محمد بن یعقوب... عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص رُفِعَ عَنْ أُمَّتِي أَرْبَعُ خِصَالٍ خَطَؤُهَا وَ نِسْيَانُهَا وَ مَا أُكْرِهُوا عَلَيْهِ وَ مَا لَمْ يُطِيقُوا وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ[10]- وَ قَوْلُهُ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمان[11]».[12]
منها: ما في الوسائل: «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص وُضِعَ عَنْ أُمَّتِي تِسْعُ خِصَالٍ الْخَطَأُ وَ النِّسْيَانُ وَ مَا لَا يَعْلَمُونَ وَ مَا لَا يُطِيقُونَ وَ مَا اضْطُرُّوا إِلَيْهِ وَ مَا اسْتُكْرِهُوا عَلَيْهِ وَ الطِّيَرَةُ وَ الْوَسْوَسَةُ فِي التَّفَكُّرِ فِي الْخَلْقِ وَ الْحَسَدُ مَا لَمْ يَظْهَرْ بِلِسَانٍ أَوْ يَدٍ».[13]
اللغة:
مجمع البحرين: «(خصل) في الحديث" وضع عن أمتي تسع خصال: الخطأ... الخصال جمع خصلة، و المراد من الوضع: عدم المؤاخذة على الاتصاف بها. و في حديث علي ع" خير خصال الرجال شر خصال النساء" كالشجاعة و الكرم...».[14]
المنجد: «الخصلة، جمع خصال: الخلة فضيلة كانت، او رذيلة و قد غلبت عن الفضيلة».[15]
لسان العرب: «الخَصْلة: الفَضِيلة و الرَّذيلة تكون في الإِنسان، و قد غلب على الفضيلة، و جمعها خِصَال. و الخَصْلة: الخَلَّة. الليث: الخَصْلة حالات الأُمور، تقول: في فلان خَصْلة حَسَنة و خَصْلة قبيحة، و خِصال و خَصَلات كريمة. و في الحديث: من كانت فيه خَصْلة من النفاق أَي شُعْبة من شُعَب النفاق و جزء منه».[16]
و الحاصل ان المستفاد من الروايات و اللغة ان الخصلة هي صفة النفساني فضيلة كانت مثل التواضع و الشجاعة او رذيلة مثل الشر و الكفر و الحسد والكبر. و لذا صرح مجمع البحرين: «ان المراد من الوضع في حديث «وضع عن امتي تسع خصال» هو عدم المواخذة علي الاتصاف بها».
بحث در روایاتی بود که کلمه خصال آمده است
یک روایت در جلسه قبل اشاره شد که در آخر روایت آمده است که اگر کسی دارای این صفات باشد آقای و سید زمان خود خواهد شد.
حدیث دوم که در آن کلمه خصاص آمده است:
در وصیت پیامبر صلی الله علی و آله و سلم به حضرت علی علیه السلام آمده است:«فِي وَصِيَّةِ النَّبِيِّ ص لِعَلِيٍّ ع قَالَ: يَا عَلِيُ أَنْهَاكَ عَنْ ثَلَاثِ خِصَالٍ الْحَسَدِ وَ الْحِرْصِ وَ الْكِبْرِ».[1]
«محمد بن یعقوب... عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص رُفِعَ عَنْ أُمَّتِي أَرْبَعُ خِصَالٍ خَطَؤُهَا وَ نِسْيَانُهَا وَ مَا أُكْرِهُوا عَلَيْهِ وَ مَا لَمْ يُطِيقُوا وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ[2]- وَ قَوْلُهُ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمان[3]».[4]
امام صادق علیه السلام فرمودند رسول اکرم فرمودند که چهار خصلت از امتم برداشته شده است خطا و نسیان و اکراه و آنچه از توان آنها خارج است بعد حضرت فرمودند که این چهار خصلت از آیه قرآن استفاده می شود که آیه می فرماید اگر خطا یا نسیان کردیم ما را مواخذه نکن و سنگینی که بر اقوام گذشته بار کردی بر ما بار نکن خدایا آنچه توانش را نداریم برما بار نکن و آیه دیگری که می فرماید الا کسی مکره شده باشد ولی قلبش مطمئن به ایمان است.
«عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص وُضِعَ عَنْ أُمَّتِي تِسْعُ خِصَالٍ الْخَطَأُ وَ النِّسْيَانُ وَ مَا لَا يَعْلَمُونَ وَ مَا لَا يُطِيقُونَ وَ مَا اضْطُرُّوا إِلَيْهِ وَ مَا اسْتُكْرِهُوا عَلَيْهِ وَ الطِّيَرَةُ وَ الْوَسْوَسَةُ فِي التَّفَكُّرِ فِي الْخَلْقِ وَ الْحَسَدُ مَا لَمْ يَظْهَرْ بِلِسَانٍ أَوْ يَدٍ».[5]
و اما خصلت در لغت
مجمع البحرین در ذیل کلمه خصل می فرمایند:
«(خصل) في الحديث" وضع عن أمتي تسع خصال: الخطأ... الخصال جمع خصلة، و المراد من الوضع: عدم المؤاخذة على الاتصاف بها. و في حديث علي ع" خير خصال الرجال شر خصال النساء" كالشجاعة و الكرم...».[6]
می فرمایند مراد به وضع این است که بر اتصاف به این صفات امت مواخذه نمی شوند و از حضرت علی علیه السلام نقل شده است بهترین صفات مرد بدترین صفات زن است.
المنجد هم می گوید:
«الخصلة، جمع خصال: الخلة فضيلة كانت، او رذيلة و قد غلبت عن الفضيلة».[7]
الخصلت جمعش خصال است هم به صفات خوب گفته می شود و هم به صفات زشت ولی غالبا به صفات خوب گفته می شود.
لسان العرب هم می گوید:
«الخَصْلة: الفَضِيلة و الرَّذيلة تكون في الإِنسان، و قد غلب على الفضيلة، و جمعها خِصَال. و الخَصْلة: الخَلَّة. الليث: الخَصْلة حالات الأُمور، تقول: في فلان خَصْلة حَسَنة و خَصْلة قبيحة، و خِصال و خَصَلات كريمة. و في الحديث: من كانت فيه خَصْلة من النفاق أَي شُعْبة من شُعَب النفاق و جزء منه».[8]
خصلت هم به معنای فضیلت است و هم به معنای رذیلت است و از صفات انسان است ولی غالبا به صفات خوب خصلت گفته می شود... و در حدیث آمده است که به یک حالت از نفاق خصلت گفته می شود.
حاصل مطلب این است که مستفاد از روایات و کتب لغت این است که خصلت صفت نفسانی است چه فضیلت باشد مانند تواضع و شجاعت و چه رذیله باشد مانند شر و کفر و حسد و کبر لذا مجمع البحرین فرمودند که مراد از وضع در حدیث وضع عن امتی تسعة خصال عدم مواخذه بر اتصاف به این صفات است، از این مطلب هم مشخص می شود که خصلت به صفتی که زشت است و برای آن انسان استحقاق مواخذه را دارد نیز اطلاق می شود.
التقرير العربي:
منها: ما في وسائل: «فِي وَصِيَّةِ النَّبِيِّ ص لِعَلِيٍّ ع قَالَ: يَا عَلِيُ أَنْهَاكَ عَنْ ثَلَاثِ خِصَالٍ الْحَسَدِ وَ الْحِرْصِ وَ الْكِبْرِ».[9]
منها: ما في وسائل: «محمد بن یعقوب... عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص رُفِعَ عَنْ أُمَّتِي أَرْبَعُ خِصَالٍ خَطَؤُهَا وَ نِسْيَانُهَا وَ مَا أُكْرِهُوا عَلَيْهِ وَ مَا لَمْ يُطِيقُوا وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ[10]- وَ قَوْلُهُ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمان[11]».[12]
منها: ما في الوسائل: «عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص وُضِعَ عَنْ أُمَّتِي تِسْعُ خِصَالٍ الْخَطَأُ وَ النِّسْيَانُ وَ مَا لَا يَعْلَمُونَ وَ مَا لَا يُطِيقُونَ وَ مَا اضْطُرُّوا إِلَيْهِ وَ مَا اسْتُكْرِهُوا عَلَيْهِ وَ الطِّيَرَةُ وَ الْوَسْوَسَةُ فِي التَّفَكُّرِ فِي الْخَلْقِ وَ الْحَسَدُ مَا لَمْ يَظْهَرْ بِلِسَانٍ أَوْ يَدٍ».[13]
اللغة:
مجمع البحرين: «(خصل) في الحديث" وضع عن أمتي تسع خصال: الخطأ... الخصال جمع خصلة، و المراد من الوضع: عدم المؤاخذة على الاتصاف بها. و في حديث علي ع" خير خصال الرجال شر خصال النساء" كالشجاعة و الكرم...».[14]
المنجد: «الخصلة، جمع خصال: الخلة فضيلة كانت، او رذيلة و قد غلبت عن الفضيلة».[15]
لسان العرب: «الخَصْلة: الفَضِيلة و الرَّذيلة تكون في الإِنسان، و قد غلب على الفضيلة، و جمعها خِصَال. و الخَصْلة: الخَلَّة. الليث: الخَصْلة حالات الأُمور، تقول: في فلان خَصْلة حَسَنة و خَصْلة قبيحة، و خِصال و خَصَلات كريمة. و في الحديث: من كانت فيه خَصْلة من النفاق أَي شُعْبة من شُعَب النفاق و جزء منه».[16]
و الحاصل ان المستفاد من الروايات و اللغة ان الخصلة هي صفة النفساني فضيلة كانت مثل التواضع و الشجاعة او رذيلة مثل الشر و الكفر و الحسد والكبر. و لذا صرح مجمع البحرين: «ان المراد من الوضع في حديث «وضع عن امتي تسع خصال» هو عدم المواخذة علي الاتصاف بها».
