موضوع: متباینین/ اصالت الاشتغال/ اصول عمليه

خلاصه مطالبی که بیان شد:

16. بحث در دوران بین متباینین در چهار مقام مطرح می شود:

مقام اول: آیا علم اجمالی با علم تفصیلی دو سنخ هستند و بین آنها فرق هست یا خیر؟

مقام دوم: آیا ثبوتا جعل حکم ظاهری در همه اطراف علم اجمالی، یا در بعض اطراف، ممکن است یا خیر؟

مقام سوم: در مقام اثبات، آیا ادله حکم ظاهری، شامل اطراف علم اجمالی بعضا یا کلا می شود یا خیر؟

مقام چهارم: انحلال علم اجمالی تکوینا و یا حکما.[1]

17. در مقام اول که علم اجمالی با علم تفصیلی دو حقیقت هستند یا خیر، مرحوم آقای میلانی و همچنین منتقی، ج 5 فرمودند بین این دو علم در خودشان فرقی نیست و بین دو معلوم هم از نظر وجود خارجی، فرقی نیست به اینکه معلوم هر دو در خارج معین است و فرق در نزد خود عالم است، به اینکه در علم تفصیلی معلوم همانگونه که در خارج معین است، نزد عالم هم معین است اما در علم اجمالی، معلوم در خارج مشخص است اما نزد عالم مردد است. [2]

18. مقام دوم این است که ثبوتا در اطراف علم اجمالی، آیا جعل حکم ظاهری صحیح است یا خیر؟

در اینجا گفته می شود یا بحث جاری شدن اصل در همه اطراف علم اجمالی است و یا بحث در جاری شدن اصل در بعضی از اطراف علم اجمالی است. [3]

19. بیان شد آنچه ثبوتا ممکن است مانع از اجرای حکم ظاهری در همه اطراف باشد، دو چیز است: یکی مناقضه بین حکم ظاهری با علم اجمالی؛ و دیگری قبح عقلی به این معنا که تکلیف با علم اجمالی منجز می شود، یعنی مولا این تکلیف را از من خواسته و همین مولا اگر بگوید اصل جاری کن و چیزی بر گردن تو نیست، مخالفت با تکلیف منجز است و می شود ترخیص در معصیت که عقل می گوید قبیح است. [4]

20. مرحوم آقای میلانی می فرمودند بین دو محذور (قبح عقلی و تناقض) فرق است، به اینکه قبح عقلی در زمانی است که حکم، حکم الزامی باشد و مناقضه چه حکم الزامی باشد یا نباشد، وجود دارد[5]

21. مرحوم آقای میلانی فرمودند مرحوم نائینی قائل شده اند اصل تنزیلی نظیر استصحاب مثل امارات است در اینکه در همه جا جاری نیست، بعضی گفته اند منظور ایشان این است همانگونه که لوازم امارات حجت نیست، لوازم اصل تنزیلی هم حجت نیست و بعد بر ایشان اشکال کردند.

بعد آقای میلانی فرمودند مقصود مرحوم نائینی این است که با اصل تنزیلی مثل اماره، واقع ثابت می شود و با اصل غیر تنزیلی مثل برائت، واقع ثابت نمی شود و وقتی که واقع با اصل تنزیلی ثابت شد، اگر اصل در همه اطراف جاری شود، در همه، استصحاب جاری می کنیم و به عدد هر استصحاب یک واقع ثابت می شود و نتیجه آن می شود واقع های متعدد در حالی که واقع علم اجمالی یک واقع است، که نتیجه آن التزام به وحدت واقع علم اجمالی با تعدد واقع اصل تنزیلی می شود و این ممکن نیست و غرض ایشان این است. [6]

22. از کلمات خود مرحوم نائینی استفاده می شود آنچه که مرحوم آقای میلانی از فرمایش ایشان فهمیده اند اظهر است از آنچه دیگران فرموده اند. ایشان در فوائد الاصول در تتمه جلد 2 می گویند اصل تنزیلی از حیث اثبات واقع مثل اماره است نه از حیث لوازم[7]

23. بیان شد که از مصباح و دراسات استفاده می شود که مثبتات، در خصوص اخبار حجت است و در غیر آن حجت نیست و دلیل آن سیره عقلاء است که وقتی ثقه، خبری نقل می کند، عقلاء هم به مدلول مطابقی و هم به مدلول التزامی آن عمل می کنند و ادله خبر واحد هم امضائی است، در نتیجه باید گفت در خبر واحد، هم مدلول مطابقی و هم مدلول التزامی، هر دو حجت است. [8]

24. مرحوم آقای خویی می فرمایند امارات و اصول در همه اطراف علم اجمالی، ثبوتا جاری نمی شود به شرط اینکه در مقام عمل، اصول یا امارات مخالف با علم اجمالی باشند و الا اگر در مقام عمل مخالف نبود، هم اماره و هم اصل جای می شود اگرچه مخالفت التزامی پیدا شود.