درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: اعتبار قصد در صدق زیادی جزء

مرحوم شیخ فرمودند شرط اینکه احکام زیادی بر چیزی که زیاد شده است، مترتب بشود، این است که آنچه که انسان زیاد می کند، با قصد باشد، یعنی به قصد اینکه از اجزاء این مرکب است، اتیان بشود که در این صورت احکام زیادی بر آن بار می شود و الا اگر به قصد زیادی نباشد، ولی صورة مثل زیادی باشد، زیادی حساب نمی شود و به تبع احکام زیادی بر آن بار نمی شود و بعد فرمودند در بعضی از روایات، نسبت به بعضی از چیزهایی که شبیه به جزء نماز است اگرچه به قصد زیادی انجام نشود، زیادی اطلاق شده است، مثل سجده در بین نماز بخاطر شنیدن آیه قرآن.

وفصل المصباح[1] بین الموارد المنصوصة مثل ما ذكره الشیخ آنفا فی باب سجدة العزیمة فیقول بعدم دخالة القصد فی عنوان الزیادة بل بالتعبد الشرعي یجري فیه حكم الزیادة وان لم یكن حقیقة من الزیادة وبین غیر موارد المنصوصة فیقال فیه باعتبار القصد في تحقق عنوان الزیادة والوجه فیه ان المركب الاعتباري كالصلوة مثلا مركب من امور متباینة مختلفة وجودا ومهمة والوحدة بینهما متقومه بالقصد والاعتبار فلو اتی بشی بقصد ذلك المركب كان جزء له والا فلا.

مصباح برای ترتیب احکام زیادی، در آنچه که زیاد می شود، تفصیل قائل شدند بین چیزی که در روایات تعبیر به زیادی شده، مثل سجده واجب بخاطر آیه سجده دار در وسط نماز و بین زیادی که در روایات تعبیر به زیادی نشده است، مثل سوره اضافی بعد از سوره اول.

بعد می فرمایند: چیزی که در روایات از آن تعبیر به زیادی نشده است، صدق زیادی بر آن و ترتیب احکام زیادی بر آن، توقف بر این دارد که به قصد جزئیت مرکب اتیان بشود و الا اگر بدون قصد باشد، زیادی بر آن صادق نیست.

در نتیجه ما دو قسم زیادی داریم، یک زیادی که حقیقتا به آن زیادی اطلاق می شود مثل سوره دوم و سجده سوم در نماز و یک زیادی که در روایات تعبیر به زیادی شده مثل سجده برای آیه سجده دارد و حکم زیادی بر هر دو مترتب می شود و در آنچه که در روایات از آن تعبیر به زیادی شده، ترتب حکم زیادی بر آن، توقف بر قصد زیادی ندارد، چه این قصد باشد و چه نباشد، حکم زیادی بر آن بار می شود.

بله از حیث صدق زیادی یک فرقی بین این دو است و آن این است چیزی که به قصد جزئیت اتیان شود، حقیقتا زیادی نام دارد و چیزی که در روایات از آن تعبیر به زیادی شده است، به آن حقیقتا زیادی گفته نمی شود، مثل سجده قرآن، نهایتا تعبدا، احکام زیادی بر آن بار می شود.

و اینکه در قسم اول اگر می خواهد حقیقتا زیادی بر آن اطلاق شود، متوقف بر قصد است، بخاطر این است که عمل ما که مرکب از اجزاء و شرائطی است، یک مرکب خارجی نیست که از وسائل متعدد خارجی بنا شده باشد و نیاز به قصد نداشته باشد، بلکه این عمل عبادی، یک مرکب اعتباری است که شارع مقدس امور متباین را که از مقولات مختلف است، یک مرکب فرض کرده است، و در مرکب اعتباری، بدون قصد، چیزی جزء مرکب نخواهد شد اما در مرکب خارجی قصد نیاز نیست.

پس نتیجه این می شود که از نظر ترتب احکام زیادی، فرق نیست بین زیادی که با قصد زیادی شود (زیادی حقیقی) و بین آنکه در روایات به عنوان زیادی معرفی می شود و احکام بر هر دو بار می شود.

اقول:

لا یبعد صحة ما افاده المصباح ولعله المستفاد من عبارة الشیخ آنفا.

بعید نیست که فرمایش مرحوم خویی صحیح باشد و شاید نظر مرحوم شیخ هم همین تفصیل باشد که در زیادی حقیقی قصد لازم است، اما زیادی تعبدی، قصد لازم نیست.

اما در اینجا می توان این احتمال را داد که زیادی همانی است که با قصد انجام شود اما آنچه که در روایات تعبیر به زیادی شده، زیادی نماز به آن گفته نمی شود، مثلا در روایت آمده است که در عمل واجب یک سجده اضافه شده و نمی گوید این سجده، جزء عمل واجب است.