درس خارج اصول استاد محمدمهدی شب‌زنده‌دار

موضوع: اخبار من بلغ/تنبیهات /تنبیهات برائت /اصول عملیه

بحث در اخباری بود که دلالت بر مناقب و مصائب اهل بیت علیهم السلام می کرد مثلا می فرمود فلان امام فلان منقبت را دارد و یا اخباری که دلالت بر وجود مراقد اولیاء در مواردی که علم به آنها نداریم می کرد، حال آیا اگر چنین روایاتی سند نداشته باشند به استناد اخبار من بلغ -بنابر مبنایی که می گوید از اخبار من بلغ استحباب ثابت می شود- می توان گفت نقل این مناقب و مصائب و یا زیارت آن مراقد استحباب دارد و یا -بنابر اینکه اخبار من بلغ فقط ثواب را ثابت نمایند- می توان گفت نقل این اخبار ثواب دارد؟

مقام اول این بود که از آنجا که در ابتدا شمول اخبار من بلغ نسبت به این موارد غریب است چون موضوع اخبار من بلغ بلوغ ثواب است در حالیکه این روایاتی که فقط اخبار از یک امر خارجی می دهد ربطی به اخبار من بلغ ندارد به همین دلیل لازم است ابتدا ارتباط اخبار من بلغ با این اخبار تقریر شود.

غایت تقریری که به نقل از منتقی الاصول در جلسه قبل بیان شد این بود که کسی که این اخبار را نقل می کند نقل او به دلالت التزام دلالت بر احکام مترتب بر آن موضوع نیز می کند مثلا اگر کسی بگوید فلان مایع آب است به دلالت التزام می خواهد بگوید شرب آن جایز است، با توجه به این مساله می گوییم در روایات دیگر دلیل بر استحباب ذکر فضائل اهل بیت علیهم السلام وجود دارد و یا دلیل بر استحباب زیارت مراقد اولیاء ثابت است، پس اگر کسی خبر می دهد که امیرالمومنین علیه السلام در یک شب 1000 رکعت نماز خواند به دلالت التزام می خواهد بگوید نقل این خبر مستحب است حتی اگر سند این روایت ضعیف باشد و یا اگر خبر به وجود راس الحسین علیه السلام در شام می دهد به دلالت التزام می خواهد بگوید زیارت آن مکان مستحب است حال وقتی به دلالت التزام مستحب بودن نقل خبر یا زیارت ثابت شد در اینصورت به دلالت التزام دوم، ثواب نیز برای آن اعمال ثابت می شود در نتیجه مشمول اخبار من بلغ می شوند.

بنابراین اگر شهید ثانی و یا شیخ انصاری گفتند اخبار من بلغ شامل مناقب و مصائب و مراقد می شود با این بیان می توان آن را توجیه نمود.

0.0.0.1تفاوت تقریب فوق با بیان منتقی الاصول

اصل این تقریب در منتقی بود اگر چه در منتقی مقدمه ای ذکر شده بود که به نظر ما مستدرک است به همین دلیل ما آن مقدمه را ذکر نکردیم.

مقدمه ای که ایشان ذکر می کند این است که عمل به هر چیزی به حسب آن چیز است مثلا عمل مناسب با خبری که می گوید اینجا مرقد یکی از اولیاست زیارت آن مکان است و یا عمل مناسب با خبری که مشتمل بر ثواب است نشر آن خبر می باشد، پس «عمله» مذکور در روایت نسبت به هر چیزی فرق می کند اگر نسبت به نماز بود «عمله» یعنی نماز بخواند و اگر نسبت به خبر بود یعنی آن خبر را نشر دهد و اگر ثواب بر مرقد رسیده بود معنای «عمله» این است که آن مرقد را زیارت کند، پس کسی که خبر دال بر مناقب را منتشر می کند برای او ثواب ثابت می شود چون عمل مناسب با خبر نشر آن می باشد، در نتیجه مشمول اخبار من بلغ می شود؛

«و تقريب الشمول: هو ان العمل بكل شي‌ء على حسب ذلك الشي‌ء فالعمل بالخبر القائم على الفضيلة نشرها، و العمل بالخبر القائم على ان هذا المكان مرقد الإمام عليه السلام هو الحضور عنده، فيكون الاخبار بالموضوع إخبارا بالملازمة عن استحباب العمل المتعلق به من فعل أو قول، فتشمله أخبار من بلغ بلحاظ المدلول الالتزامي من استحباب النقل أو الحضور عنده أو غيرهما، و إلا فنفس الموضوع المخبر به لا معنى لأن يكون مما بلغ فيه الثواب، إذ الثواب على العمل لا على الموضوع»[1] .

0.0.0.1.1اشکال بیان منتقی الاصول: عدم نیاز به مقدمه مذکور در تقریب منتقی

همانطور که بیان شد این مقدمه مستدرک است و نیازی به آن نیست، چون اگر در اخبار من بلغ اینگونه آمده بود که: «من بلغه ثواب علی شیئ» می گفتیم لازم است ثواب بر خبر وارد شده باشد در اینصورت به مقدمه ایشان نیاز بود به اینکه گفته شود «فعمله» یعنی در هر چیزی عمل به تناسب آن چیز باید باشد اما اینگونه نیست بلکه باید گفت چون در شریعت ادله ای وجود دارد که دلالت بر ثواب زیارت مراقد و یا نشر فضائل اهل بیت علیهم السلام می کند در اینصورت همین مقدار کفایت می کند و اصلا نیاز نیست که مناسبت عمل با آن چیز در نظر گرفته شود بلکه چنین مقدمه ای اشتباه است، چون آنچه موضوع اخبار من بلغ قرار گرفته ثواب بر عمل است در اینصورت برای شمول باید ثواب بر عمل تصور شود با این بیان که کسی که می گوید امیرالمومنین علیه السلام شبی 1000 رکعت نماز می خواند به دلالت التزامی می خواهد بگوید ذکر این منقبت مستحب است پس ذکر منقبت ذوثواب می شود به همین دلیل مشمول اخبار من بلغ می گردد به همین دلیل وجهی برای ذکر آن مقدمه وجود ندارد.

پس کسی که اخبار مشتمل بر مناقب و مصائب را نقل کند به او ثواب داده می شود.

0.0.0.2مقام دوم: بررسی شمول و عدم شمول اخبار من بلغ نسبت به اخبار دال بر منقبت

مقام دوم در مورد شمول اخبار من بلغ نسبت به این موارد است، طبق مطالبی که قبلا بیان شد باید گفت این تقریب برای شمول تمام نیست؛

0.0.0.2.1ادله عدم شمول

0.0.0.2.2دلیل اول: عدم صدق بلوغ بر مدالیل التزامی

همانطور که بیان شد در موارد دلالت التزام یا بلوغ صادق نیست و یا صدق بلوغ مشکوک است چون مخبر بیش از دلالت مطابقی چیزی نمی گوید اما چون اطلاع داریم که نقل فضائل و مناقب اهل بیت مستحب است بین نقل این خبر و استحباب ملازمه می بینیم، پس چون بر مدالیل التزامی کلام، بلوغ صادق نیست به همین دلیل این موارد مشمول اخبار من بلغ که موضوع آنها بلوغ ثواب است نمی شود.

0.0.0.2.3دلیل دوم: ظهور اخبار من بلغ در ثواب خاص

دلیل دوم بر عدم شمول این موارد نسبت به اخبار من بلغ این است که مدلول اخبار من بلغ ثواب خاص است نه مطلق ثواب، در حالیکه اخبار دال بر مناقب نهایتا دلالت بر مطلق ثواب دارند نه ثواب خاص.

0.0.0.2.4دلیل سوم: عدم شمول اخبار من بلغ نسبت به محرمات و قبائح

اگر از دو مبنای فوق صرف نظر کنیم مطلب دیگری داریم که بزرگان فرموده اند بلکه شاید اجماع بر آن داشته باشند و آن اینکه اخبار من بلغ شامل محرمات و قبائح نمی شود، و از آنجا که نقل اخبار غیرمعتبر دال بر مناقب و مصائب ممکن است حرام یا قبیح باشد به همین دلیل مشمول اخبار من بلغ نمی شود، برای حرام بودن یا قبیح بودن نقل این اخبار وجوهی را می توان ذکر نمود:

0.0.0.2.5وجه حرمت

محقق خویی«ره» گفته این موارد شامل اخبار من بلغ نمی شود چون مستلزم حرام است با این توضیح که آنچه که به دلالت التزام موجب ثواب می شود نقل قول معصوم علیه السلام است اما در مواردی که سند صحیح نیست ثابت نیست که نقل خبر، نقل قول معصوم باشد بلکه قول به غیر علم است و قول به غیر علم نیز حرام می باشد پس نمی توان به دلالت التزامی حکم به ثواب نمود چون اجماع بر عدم جواز قول به غیر علم داریم؛

«على انه لو فرض وروده لم‌ ينفع‌ في‌ المقام‌، فان القول بغير علم محرم‌ شرعا، و لا يمكن رفع اليد عن دليل الحرمة بالخبر الضعيف على ما ستعرف، فلا بد لمن أراد نقل ما لم يثبت صحته من أن يكون نقله بعنوان روي و نحوه لئلا يكون من القول بغير العلم المحرم»[2] .

0.0.0.2.6نکته:

در باب مراقد آنچه که حرام است نقل مراقد است اما رفتن به زیارت مراقد اشکالی ندارد چون مبتنی بر رجا می باشد[3] .