< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد محمدمهدی شب‌زنده‌دار

97/09/24

بسم الله الرحمن الرحیم

 

 

موضوع: اخبار من بلغ/ تنبیه هشتم /تنبیهات برائت /اصول عملیه

0.0.1تنبیه هشتم: شمول اخبار من بلغ نسبت به موارد اختلاف نسخه و اختلاف نقل

تنبیه دیگری در اخبار من بلغ به ذهن رسید که چون مورد ابتلاست مورد اشاره قرار می گیرد؛ این تنبیه مشتمل بر دو سوال است؛

سوال اول این است که آیا موارد اختلاف در نسخ و اختلاف در نقل نیز مشمول اخبار من بلغ هست یا خیر؟ با این توضیح که برخی موارد اختلاف در نقل به زیاده و نقیصه برمی گردد مثلا دعایی نقل شده که طبق یک نسخه «یا ارحم الراحمین» دارد و طبق نسخه دیگر این ذکر را ندارد و فرض نیز این است که سند هیچکدام معتبر نیست، حال آیا می توان اقتصار بر موردی کرد که مشتمل بر اضافه نیست و گفت چه اضافه را ذکر کنید و چه ذکر نکنید ثواب تعلق می گیرد؟ چه این اضافه مغیِّر معنا بشود و چه مغیِّر معنا نشود.

گاهی نیز اختلاف در نقل یا اختلاف نسخه به زیاده و نقیصه برنمی گردد بلکه به استبدال لفظ برمی گردد یعنی در یک نسخه یک لفظ ذکر شده و در نسخه دیگر به جای آن از لفظ دیگری استفاده شده است حال در اینصورت نیز گاهی استبدال لفظ موجب تغییر معناست مثل اینکه در یک نسخه می گوید: «انا الفقیر» و در دیگری می گوید: «انا العاصی» و گاهی نیز موجب تغییر معنا نیست مثل اینکه در یک نسخه گفته شود: «انا العاصی» و در نسخه دیگر گفته شود: «انا الآثم».

گاهی نیز ممکن است الفاظ تفاوت نکند اما به لحاظ حرکات اعرابی که کلمات دارند ممکن است معنا تغییر کند مثل اینکه در سماع و قرائت یک وقت واژه «فُلک» و یک وقت واژه«فَلَک» ضبط شده باشد، این دو واژه از لحاظ حروف تشکیل دهنده اتحاد دارند اما اختلاف در نقل حرکات دارند به گونه ای که به حسب حرکات مختلف معانی آنها متفاوت می شود سوالی که در اینجا وجود دارد این است که آیا این موارد مشمول اخبار من بلغ می شوند یا خیر؟ این مساله خیلی مورد ابتلاست مثلا در زیارت عاشورا از این موارد زیاد به چشم می خورد حال آیا اگر مکلف می خواهد به ثواب زیارت عاشورا برسد باید همه این نسخه بدل ها را رعایت کند؟ یا اینکه به هر کدام از نسخه ها عمل کند کافی است و ثواب زیارت عاشورا داده می شود؟[1]

البته در این موارد دو گونه آثار وجود دارد؛ یکی آثار غیر ثوابیه است که ربطی به این بحث ندارد و دیگری آثار ثوابی است که مورد بحث است.

سوال دوم این است که اگر یک کلمه بدون حرکت و بدون اعراب به ما رسید که دو یا چند احتمال در آن داده می شود آیا برای اینکه به آن ثواب برسیم باید احتیاط کنیم و دو بار یا چند بار آن لفظ را بخوانیم یا این مورد اصلا مشمول اخبار من بلغ نیست؟

0.0.1.1شمول اخبار من بلغ نسبت به موارد اختلاف نسخه و اختلاف نقل

در پاسخ به سوال اول باید گفت اگر این موارد مشمول اخبار من بلغ بشود برای رسیدن به آن ثواب ها رعایت همه نسخه بدل ها نیاز نیست بلکه اگر طبق یکی از نسخه ها عمل شود ثواب به او داده می شود، اما اگر مشمول اخبار من بلغ نشوند برای رسیدن به ثواب باید به هر دو نسخه عمل کند، ظاهر مطلب این است که این موارد مشمول اخبار من بلغ می شود چون کسی که این روایت را نقل می کند می گوید اگر این دعا اینگونه خوانده شود یا این عمل با این کیفیت انجام شود ثواب مترتب می شود و وجهی هم برای انصراف این اخبار نیست تا گفته شود این اخبار انصراف به مواردی دارند که اختلاف در نقل و اختلاف در نسخه وجود نداشته باشد، بله این نکته در اینجا لازم است ذکر شود و آن اینکه اگر کسی در اخبار من بلغ بگوید مفاد این اخبار کنایه از جعل حجیت در باب مستحبات است یعنی خبر غیرمعتبر در باب مستحبات به سبب اخبار من بلغ حجت می شوند در اینصورت مشمول اخبار من بلغ نمی شوند چون علم داریم به اینکه یکی از این دو خلاف واقع است در نتیجه شمول حجیت نسبت به هر دو ممکن نیست، مگر اینکه گفته شود این نقل ها یا نسخه ها اختلاف مراتب دارند مثل اینکه گفته شود نقل مشتمل بر زیاده مربوط به یک مرتبه و نقل مشتمل بر نقیصه مشتمل بر مرتبه دیگر است در اینصورت حجیت این دو نقل با یکدیگر تعارضی ندارد اما جایی که قابل حمل بر اختلاف مراتب نباشند دو حجیت با هم تعارض می کنند و نمی توانند مشمول ادله حجیت شوند ولی همانطور که قبلا بیان شد این مبنا مبنای بسیار ضعیفی است.

0.0.1.2عدم شمول اخبار من بلغ نسبت به الفاظ بدون حرکت

و اما سوال دوم مبنی بر اینکه لفظی در یک از کتاب های حدیثی مثل کافی آمده و حرکتی ندارد چه معنای آن لفظ با اختلاف حرکات تغییر کند و چه تغییر نکند در اینجا آیا مشمول اخبار من بلغ هست یا نه؟ ممکن است گفته شود مشمول اخبار من بلغ نمی شود چون آنچه که به ما بالغ شده عبارت است از ماده بدون حرکت مثلا «صفوة» صاد و فاء و واو و هاء به ما رسیده است اما به دلیل نداشتن حرکت، هیأت آن به ما نرسیده است در نتیجه نسبت به ««صَفوة» یا «صِفوة» «بلوغ» صدق نمی کند پس هیچکدام از این دو احتمال مشمول اخبار من بلغ نمی شوند.

1تنبیه دوم از تنبیهات برائت: کیفیت جریان برائت در شبهات موضوعیه

تنبیه دیگری که محقق خراسانی«ره» در باب برائت ذکر کرده است مربوط به شبهات موضوعیه است، در شبهات موضوعیه ابحاث فراوانی مطرح است؛ یکی از آن ابحاث بحث از دلیل بر برائت در شبهات موضوعیه است، بحث دیگر موارد جریان برائت در شبهات موضوعیه است، بحث سوم لزوم یا عدم لزوم فحص در شبهات موضوعیه می باشد و بحث چهارم نیز کیفیت جریان برائت عقلیه در شبهات موضوعیه می باشد برخی مثل محقق بروجردی«ره» برائت عقلیه را در شبهات موضوعیه جاری نمی دانند.

ما وارد این مباحث نمی شویم چون این مباحث مباحث فقهی هستند نه اصولی، اما محقق خراسانی«ره» بحثی را طرح کرده که آن را مورد بررسی قرار خواهیم داد و آن اینکه در شبهات موضوعیه این شبهه به ذهن می آید که نمی توان برائت را جاری نمود چون در شبهات موضوعیه تکلیف معلوم است و مکلف نمی داند که از عهده تکلیف معلوم برآمده است یا نه؟ پس در شبهات موضوعیه اشتغال یقینی وجود دارد و شک در فراغ می شود به همین دلیل چه بسا گفته شود در شبهات موضوعیه باید احتیاط جاری شود نه برائت، مثلا در خمر یا خلّ بودن فلان مایع خارجی شک می شود و از آنجا که حرمت خمر معلوم است اگر برائت جاری شود علم به امتثال اجتناب از خمر که علم به آن داریم حاصل نمی شود.

در شبهات وجوبیه نیز شبیه این اشکال وجود دارد مثل اینکه اصل امر «اقض ما فات کما فات» معلوم است اما تعداد نمازهای فوت شده معلوم نیست در اینصورت اشتغال یقینی به وجوب قضای نماز ثابت است در نتیجه اگر بخواهیم فراغ از این تکلیف پیدا کنیم لازم است مقدار حداکثری از نماز قضا شود که با برائت منافات دارد.

البته محقق خراسانی«ره» این شبهه را فقط در شبهات تحریمیه طرح می کند و پاسخ می دهد اما این شبهه در شبهات وجوبیه نیز وجود دارد که به آن اشاره خواهد شد.

 


[1] - شیخنا الاستاد«ره» می فرمود: «من روز عاشورا دو بار زیارت عاشورا را به حسب دو نسخه موجود می خواندم».

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo