تعارض احوال/علامات حقيقت و مجاز/فصل اول: دلالت لفظي/دليل لفظي/علم اصول

 

 تعارض أحوال:

 اين بحث در ذيل بحث از مدلول حقيقی و مجازی لفظ مطرح شده واز بحث های قابل توجهی است و مقصود از آن، حالات متعدده و عارض بر لفظ می باشد از قبيل نقل، اشتراك، تجوز، اضمار، تقييد، استخدام و امثال آن كه بطور كلی اين حالات به دو شكل بر لفظ عارض ميشوند:

 1 ـ أمر داير بين حالت اصلی و عدم آن است مانند دوران بين حقيقت و مجاز، نقل و عدم نقل، اشتراك و عدم اشتراك.

 2 ـ امر داير بين هر يك از حالات مذكور است مثلاً داير بين آنكه آيا به نحو مجاز استعمال شده يا اضمار در كار است؟ آقا قيدی در كار است يا آنكه معنای مجازى، مقصود است؟ علاوه بر اين كه محطّ ومصبّ اين حالات متعدده در كلام هم يكسان نيست و به فروض چند گانه ای برگشت می كند كه اجمالاً به آن اشاره می كنيم:

 فرض اول: مصّب و مركز برخی از اين احوال به دوران در تشخيص مدلول لغوی و تصوری لفظ برگشت می كند و ارتباط با اراده استعمالی متكلم ندارد يعنی ترديد پيش آمده كه آيا مثلاً معنای لغوی و عرفی لفظ از معنای اصلی خودش منتقل شده به معنای ديگر يا آنكه در همان معنای اصلی باقی است؟ و آيا لفظ يك معنی دارد و يا آنكه مشترك بين دو معنی شده است؟

 فرض دوم: برخی به مدلول استعمالی لفظ كه دلالت تصديقی اولی است ربط پيدا می كند مانند دوران بين مجاز وعدم مجاز، يا اضمار و عدم اضمار، يا استخدام ضمير و عدم آن كه مربوط به مرحله استعمالی و تخاطب است. مثلاً دوران امر پيش می آيد كه مراد متكلم از كلمه اسد، معنای حقيقی آن يعنی حيوان مفترس است و يا معنای مجازی يعنی رجل شجاع است؟ آيا الفاظی را كه شارع استعمال نموده و در آيات و روايات آمده، معنای لغوی اصلی آنها اراده شده و يامعنای ديگری كه شرعی است اراده شده است؟

 فرض سوم: برخی نيز به مدلول و مراد جدی كه آن هم دلالت تصديقی ديگری است ارتباط دارد مانند دوران بين اطلاق و تقييد، عموم و تخصيص كه بطور مبسوط خواهد آمد تخصيص عام و يا تقييد اطلاق، مستلزم مجازيت در استعمال و معنای مستعمل فيه نيست والفاظی كه تخصيص خورده يا مقيد شده در همان معنای حقيقی خودش استعمال می شود مثلاً معنای عالم در مثال «اكرم العالم العادل» اين نيست كه عالم در عالم عادل، استعمال شود كه مجاز بلكه عالم در همان معنای مطلق خودش استعمال شده و تقييد با دال ديگری اضافه شده است كه به آن تعدد دالّ و مدلول می گويند كه بايستی آن فرد اكرام شونده هم عالم باشد و هم عادل و خلاصه طوری است كه اين قيد به آن معنای حقيقی عام اضافه شده است و هم عالم و هم عادل در معانی حقيقی خود استعمال شده و جمع اين دو با هم موجب می شود به مراد جدی متكلم كه مقيد است برسيم. حال نوبت به بحث از حكم دوران بين اين حالات مختلفه می رسد با توجه به يكی از سه مركزيّت ذكر شده.