< فهرست دروس

درس خارج اصول آیت الله هاشمی شاهرودی

89/01/09

بسم الله الرحمن الرحیم

 
 ب) - هيئات تركيبی يا جمل تامّه:
 عمده بحث مرحوم آقای خويى (ره) در اعتراض به نظر مشهور در باب جمل و نسب تامّه است كه مدلول يا موضوعٌ له آنها ارتباطی با تحصيص ندارد و برای قصد حكايت و قصد انشاء هستند.
 ايشان ادلّه ای را ذكر نموده كه علاوه بر اعتراض به نظر مشهور، كه قائل به وضع جمله برای نسبت است استدلال هائی برای اثبات مدّعا؟ ايشان نيز می باشد. اين اعتراض ها عبارتند از:
 
 اعتراض نخست:
 نقضي به مواردی می شود كه جمله تامّه وجود دارد امّا معقول نيست نسبت، موضوعٌ له آن باشد. مثلاً در جملة تامّه (شريك الباری ممتنعٌ) و يا (العنقاء غير موجودٌ)، نسبت وجود ندارد چون هر نسبتی در خارج دارای منسوب و منتسَبٌ اليه می باشد در حالی كه در اين موارد چيزی در عالم خارج وجود ندارد تا طرفين نسبت قرار گيرند بر خلاف آنكه اگر مدلول جمله تامّه را قصد حكايت و اخبار - كه أمری نفسانی است - بدانيم زيرا در اين موارد نيز قصد مزبور وجود دارد و متكلّم قصد اخبار از امتناع شريك الباری و يا عدم وجود عنقا را دارد.
 
 اشكالات اين اعتراض:
 كلام ايشان دارای اشكالاتی است:
 اولاً - لازم نيست حتماً به (شريك الباري ممتنعٌ) استدلال كنند بلكه در همه جمل حمليّه همچون (زيدٌ عالمٌ) نيز همين گونه است كه دو چيز جداگانه به اسم منسوب و منتسبٌ اليه در خارج نداريم زيرا زيدٌ و عالمٌ دو چيز نيستند و بلكه ذات واحده ای در خارج بيشتر وجود ندارد ولذا در تمامی جملات حمليّه بايستی ملتزم شوند بدليل عدم وجود طرفين در خارج، نسبت وجود ندارد و لازم نيست به جمل خبريّه كه موضوعاتش ممتنع يا غيرموجود است مثال زده شود.
 ثانياً - از نقض فوق الذكر معلوم می شود مشهور كه معتقدند جمل تامّه برای نسبت وضع شده است مقصودشان نسبت خارجی نيست تا اين نقض بر ايشان وارد شود بلكه مقصود مشهور از وضع جمل تامّه برای نسبت، همان نسبت ذهنيّه است كه ميان دو تصوّر در عالم ذهن شكل می گيرد و بنابر اين تفسير اشكال ّايشان دفع می شود.
 شبيه اين اشكال را در باب معانی حروف بر حاج شيخ اصفهانى (ره) داشتند كه معتقد بود حروف برای وجود رابط، وضع شده است و ايشان كلام آن بزرگوار را حمل بر وجود خارجی رابط نموده و سپس اشكال كردند كه در عالم خارج، وجود رابط نداريم. در اينجا نيز نسبت موجود در جمله تامّه - كه نظر مشهور می باشد - را بر نسبت خارجی حمل كرده است و اين اعتراض را كرده اند با آنكه اين محمل صحيح نيست و همچنان كه اشاره شد مقصود مشهور از وضع جمل تامّه برای نسب بلحاظ عالم مفاهيم و عالم ذهن می باشد كه در اين صورت نسبت بين دو مفهوم ذهنی در هر جمله تامّه حتّی در مثل جمله شريك الباری ممتنعٌ وجود دارد زيرا دو مفهوم موضوع و محمول، در ذهن موجود است كه ذهن آن دو را به يكديگر ربط می ردهد و مشهور به همين ربط در عالم ذهن، نسبت گفته اند.
 
 اعتراض دوم:
 بر اساس مسلك تعهّد در باب حقيقت وضع، تعهّد يك فعل نفسانی به معنای التزام و قرارداد است كه هرگاه متكلّم اين لفظ را بياورد قصد معنی را دارد. قرارداد و التزام همواره در جايی است كه طرفين آن از امور اختيار؟ باشد و امر غيراختياری تواند متعَهّدٌ به قرار گيرد. بر اين اساس در جمل تامّه خبری آنچه اختياری می باشد قصد حكايت و إخبار است و در جمل انشايی نيز انشاء يا إبرازِ اعتبار است أما نسبت بين موضوع و محمول، امر اختياری نيست پس موضوعٌ له جمل تامّه بر اساس مسلك تعهّد، بايد قصد حكايت و يا قصد انشاء باشد كه در اختيار متعهِّد يا مستعمِل قرار دارد (نه نسبت كه أمر غيراختياری است).
 
 اشكالات اين اعتراض:
 اين اعتراض هم تمام نيست زيرا:
 اولاً: معانی حروف را كه ايشان تحصيص و تضييق قرار دادند اختياری نيست با آنكه ايشان آن را مخالف مسلك تعهد قرار ندادند بلكه در معانی حروف، تعهّد را اينگونه تصوير كردند كه متعهَّدبه - كه بايد فعل اختياری باشد - قصد إخطار آن معنای افرادی است يعنی اينكه «با آوردن حروف يا هيئات افرادى، قصد اخطار آن مفهوم تحصيص شده را دارد» و اين قصد إخطار كه طرف تعهّد او قرار دارد امری اختياری است. می پرسيم چطور در آنجا تعهّد را برای معنايی كه خارج از اختيار بود پذيرفتيد ولی در مانحن فيه معنی بودن نسبت را نپذيرفتيد؟
 و ثانياً: حلّ مساله آن است كه مسلك تعهّد ربطی به اين بحث ندارد زيرا بحث در اينجا در مدلول تصوری جملات ناقصه و تامه است خواه مدلول وضعی همين تصور است باشد ـ طبق مسلك اعتبار يا قرن موكد ـ و يا مدلول وضعی بيش از آن باشد يعنی مدلول تصديقی و قصد اخطار آن معانی تصوری باشد كه قصد اخطار و يا قصد اخبار و انشاء باشد. بنابراين مسلك تعهّد و لزوم اختياری بودن متعهّدٌ به ربطی به اين بحث ندارد و دليلی بر مختار ايشان شود زيرا ابتداءً بايستی روشن شود كه فرق ميان معانی تصوری جمله تامه و جمله ناقصه در چيست.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo