درس خارج استاد حسین شوپایی

موضوع: اثبات لزوم اختلال نظام، سیره /اصاله الصحه /تنبیهات استصحاب،تعارض با سایر اصول

خلاصه مباحث گذشته:

عرض شد بعضی از علمای اعلام فرمودند که به دلیل جریان برخی از قواعد در ابواب مختلف، حتی اگر اصاله الصحه جاری نباشد، اختلال نظام رخ نمی دهد. در مقام اشکال به این فرمایش عرض کردیم اکثر این قواعد جای اصاله الصحه را پر نمی‌کنند، به بیان های مختلفی که گذشت.

1استقصاء مواردی که فقط مجرای اصاله الصحه می باشند

مواردی که فقط مجرای اصاله الصحه است موارد بسیاری است که اکنون به بیان 10 مورد از آن‌ها می پردازیم:

    1. موارد شک در صحت واجب کفائی اتیان شده؛

مثل تجهیز میّت و امر به معروف و نهی از منکر،اگر من به الکفایه عمل واجب کفائی را صحیح انجام دهد از بقیه افراد هم ساقط می شود .

    2. مواردی که شک در صحت تطهیر چیزی داریم که قبلا نجس بوده و کسی او را تطهیر کرده است؛

مثلا گوشت را خریداری می کنیم و می دانیم زمانی نجس بوده و بایع اقدام به تطهیر آن کرده است، لکن نسبت به صحت تطهیر او شک داریم. در این جا اصاله الصحه جاری می شود. البته ممکن است در این مورد گفته شود که قاعده حجیت قول ذی الید نسبت به طهارت ما فی یده، جاری می شود و نیازی به جریان اصاله الصحه نیست.

    3. موارد شک در صحت فعلی که موجب سقوط تکلیف(ولو استحبابی) از دیگران می شود؛

مثلا اگر یکی از مأمومان اذان یا اقامه گوید تکلیف(استحبابی) به اذان یا اقامه از امام ساقط می شود. حال اگر امام شک در صحت اذان یا اقامه گفته شده داشته باشد، اصاله الصحه موجب حکم به صحت می شود.

    4. موارد شک در صحت عمل نائب و اجیر؛

مثلا اگر برای انجام دادن حج و عمره یا بعضی از اجزائشان(مثل طواف و سعی،) نائب گرفته شود، یا مثلا برای نماز و روزه میت کسی را اجیر کنند، در صورت شک در صحت عمل نائب و اجیر، اصاله الصحه مجری دارد

    5. موارد شک در صحت تذکیه؛

مثلا حیوانی را برای ذبح به کسی داده ایم و می دانیم ذبح حیوان انجام شده است، ولی نمی دانیم به نحو صحیح بوده است یا خیر. اصاله الصحه در این جا موجب حکم به صحت ذبح می شود. البته ممکن است کسی قائل به جریان قاعده ید شود و بگوید که ید موجب حکم به مذکی بودن ما فی الید می شود.

    6. موارد شک در صحت عمل وکیل؛

مثلا شخصی را وکیل در انجام عقد یا ایقاعی کرده ایم، اگر شک در صحت عمل او داشته باشیم، اصاله الصحه کار گشاست.

    7. موارد شک در صحت عمل ولیّ؛

مثلا اگر اب یا جد (که در نکاح فرزند و انجام معامله با اموال فرزند صغیر ولایت دارند) فرزند را به نکاح کسی در آورند یا معامله ای برای فرزند صغیر خود انجام دهند و شک در صحت آن کنیم، اصاله الصحه مجرا دارد.

    8. موارد شک در صحت تجارتی که با مال یتیم صورت گرفته است؛

جواز تجارت با مال یتیم برای ولیّ یا غیر او در موارد خاصی ثابت شده است. حال این تجارت از ناحیه ولی انجام شده است لکن نمی دانیم صحیح بوده یا خیر. اصاله الصحه این جا کارگر است.

    9. موارد شک در صحت عمل متولّی اوقاف و صدقات و وجوه عامه؛

متولی امور مذکور در انجام برخی امور مجاز است، لکن اعمال او منوط به رعایت مصلحت است. حال اگر معامله ای را انجام داده ولی نمی دانیم رعایت مصلحت را کرده است (تا صحیح باشد) یا خیر. اصاله الصحه در این جا مجرا دارد.

    10. موارد شک در اموری که صحتشات شرط جواز و صحت نکاح است؛

صحت و جواز نکاح مشروط به آن است که زن، شوهر دار نباشد. حال اگر کسی در صدد ازدواج با زنی باشد که قبلا شوهر داشته و از او طلاق گرفته است، اگر شک در صحت آن طلاق داشته باشیم در حقیقت شک در بی شوهر بودن زن داریم. اصاله الصحه موجب حکم به صحت طلاق می شود و موضوع جواز نکاح یعنی بی شوهر بودن زن را ثابت می کند.

همچنین زنی که محرم به احرام عمره مفرده شده است ازدواج با او باطل است و صحت تزویج او متوقف بر این است که طواف و سعی و تقصیر را صحیح انجام داده باشد تا از احرام خارج شود و نکاح با او جایز و صحیح باشد. حال اگر شک در صحت اعمال مذکور داشته باشیم جریان اصاله الصحه موجب حکم به صحت اعمال انجام شده و در نتیجه جواز نکاح با او می شود.

البته گاهی جریان اصاله الصحه موجب حکم به حرمت نکاح می شود، مثلا زنی عقد نکاح را با مردی خوانده است و شک داریم صحیحا واقع شده است یا خیر. جریان اصاله الصحه در این جا موجب حکم به حرمت ازدواج مردان دیگر با او می شود؛ زیرا با جریان اصاله الصحه در نکاح با مرد اوّل، این زن شوهر دار است.

پس در نوع این موارد ده گانه با اصاله الصحه مشکل حل می شود و قضاوت ما این است که اگر در این موارد (که از ابواب مختلفیند) اصاله الصحه جاری نشود اختلال نظام رخ می دهد.

پس لزوم اختلال نظام، وجه تامی برای جریان اصاله الصحه است(چنانکه مرحوم شیخ و محقق عراقی [1] به آن استدلال کرده‌اند)، خواه از طریق حکم عقل به آن برسیم و خواه از طریق روایت حفص بن غیاث. لذا فرمایش مرحوم نائینی (که فرمودند با عدم جریان اصاله الصحه اختلالی در نظام رخ نمی دهد) کلام تامّی نیست.

2وجه پنجم(برای اصاله الصحه به معنای 4): سیره متشرعه

مرحوم شیخ[2] و مرحوم خوئی[3] نظر به این دارند که سیره متشرعه تا زمان معصومان ع بر حمل عمل غیر بر صحت بوده است و آثار صحت را بر اعمال دیگران بار می کردند. البته مرحوم شیخ این دلیل را ذیل دلیل اجماع، به عنوان اجماع عملی بیان فرمودند.

3مناقشه در متشرعه بودن

بعضی از محققین به این دلیل اشکال کردند به این بیان که، اصل وجود سیره مسلّم است، اما این سیره عقلاء است نه سیره خصوص متشرعه. سیره از قبل اسلام بوده و شارع ردع نکرده است، و تحقق سیره متشرعه شاهد بر این عدم ردع است. البته سیره متشرعه نیاز به امضاء به معنای عدم ردع ندارد بلکه سیره عقلاء نیازمند آن است. لذا کلام مرحوم خوئی که به سیره متشرعه تمسک کردند و در عین حال فرمودند «شارع ردع نکرده است،»[4] محل اشکال است.

نتیجه این شد که مدرک اصاله الصحه به معنای ثالث دو آیه شریفه و روایاتی است که بر عدم سوء ظن به مؤمن دلالت می‌کنند و مدرک اصاله الصحه به معنای چهارم، لزوم اختلال نظام و سیره عقلاء است.

4خلاصه جلسه

موارد مختلفی از ابواب فقهی مجرای اصاله الصحه هستند که اگر این اصل کنار گذاشته شود قطعا اختلال نظام رخ می دهد.

وجه پنجم: سیره متشرعه. مناقشه: سیره عقلاء صحیح است نه متشرعه.

مدرک اصاله الصحه به معنای سوم: آیات و روایات. مدرک معنای 4: اختلال نظام و سیره عقلاء.