درس خارج فقه آیت الله سبحانی

موضوع: تحدید نسل از دیدگاه اسلام

مسئله دهم در باره تحدید نسل است، این مسئله خودش دو جنبه دارد:

پس این مسئله دارای دو جنبه است، جنبه فقهی که ما از آن نظر بحث می‌کنیم، جنبه دیگرش جنبه اجتماعی است که آن را نیز در آخر مورد بحث و بررسی قرار می‌دهیم، غرض اینکه این مسئله هم جنبه فقهی دارد و هم جنبه اجتماعی و ما هردو جنبه را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهیم.

البته این مسئله را فقط امروز مطرح نکرده‌اند، بلکه سالیان دراز است که این مسئله مطرح بوده و الآن هم مطرح می‌باشد، یعنی هم در کشور‌های اسلامی مطرح است و هم در کشورهای غربی، شاید غربی‌ها در این باره کار‌ کرده‌اند وکار می‌کنند، مخفی نماند که در این قضیه دست پنهان یهود هم در کار بوده و الآن هم است.

برای اینکه این مسئله کاملاً روشن بشود و جا بیفتد، مطالبی را به عنوان مقدمه یاد آور می‌شویم:

من در اینجا چند آیه از قرآن کریم و چند روایت هم از ائمه معصومین ع در باره کثرت نسل می‌آورم تا روشن شود که اسلام نظرش در باره کثرت نسل چیست؟ قهراً بعد خواندن این آیات و روایات روشن خواهد که اسلام نظرش بر کثرت نسل است، از آیات استفاده می‌شود که اسلام طرفدار کثرت نسل است، بعضی از این آیات دلالت شان بالمطابقة است، بعضی هم دلالتش بالالتزام است نه بالمطابقة.

1: « فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً» [1]

اسلام مسلمانان را به سمت تعدد ازواج حرکت می‌دهد، از یکی گرفته تا چهار تا، معلوم است وقتی انسان زن بیشتری داشته باشد، قهراً اولاد بیشتری خواهد داشت، این آیه دلالت دارد که اسلام طرفدار کثرت نسل و تعدد نسل است، تعدد ازواج، ملازم با کثرت و تعدد اولاد است.

2: « وَأَنْكِحُوا الْأَيامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يكُونُوا فُقَرَاءَ يغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ»[2]

کلمه « يغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ» دلالت بسیار روشن بر کثرت نسل دارد، چون افرادی زن نمی‌گیرند و می‌گویند ما از هزینه‌اش می‌ترسیم، قرآن می‌فرماید از فقر و تنگدستی نترسید، خداوند از فضلی که بر بندگانش دارد، شما را بی نیاز می‌کند.

معلوم می‌شود که در این نکاح کثرت اولاد است، ولذا انسان می‌ترسد که مبادا از پس خرج اولاد بیرون نیاید‌، ‌والا اداره تنها یک زن چندان مهم نیست، زیرا مرد هرچند هم تنبل و بی همت باشد، از پس اداره یک زن بیرون می‌آید. معلوم می‌شود که طرفدار کثرت نسل است که به دنبالش این خبر را می‌دهد که از فقر نترسید، زیرا خدواند از فضل خودش شما را بی‌نیاز می‌کند.

3: « وَالَّذِينَ يقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّياتِنَا قُرَّةَ أَعْينٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا»[3]

معلوم می‌شود که اسلام زندگی مجردی را دوست ندارد،‌ ولذا مردان با ایمان از خداوند فرزند می‌طلبند.

4: « فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا*** يرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيكُمْ مِدْرَارً *** وَيمْدِدْكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَيجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَيجْعَلْ لَكُمْ» [4] أَنْهَارًا

به آنها گفتم: «از پروردگار خويش آمرزش بطلبيد که او بسيار آمرزنده است

تا بارانهاي پربرکت آسمان را پي در پي بر شما فرستد.

و شما را با اموال و فرزندان فراوان کمک کند و باغهاي سرسبز و نهرهاي جاري در اختيارتان قرار دهد.

حضرت نوح می‌فرماید اگر شما استغفار کنید، یعنی از گناه پاک بشوید، عالم آفرینش نیز با شما هماهنگ می‌شود و این عجیب است که بین عمل انسان و عالم آفرینش رابطه مستقیم وجود دارد، حدیثی از پیغمبر اکرم ص است که هرگاه بین مردم زنا شایع بشود، مرگ ناگهانی در میان آنها زیاد می‌شود، این رابطه‌ها را ما درک نمی‌کنیم، این رابطه ها را شرع مقدس درک می‌کند.

جناب نوح می‌فرماید اگر استغفار کنید و پاک بشوید، آسمان با شما هماهنک می‌شود، معلوم می‌شود پاکی جامعه اثر در طبیعت می‌گذارد، «وَيمْدِدْكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ» یکی از نعمت ها را بنین و فرزندان می‌ شمارد، بر خلاف تبلیغاتی که می‌گو یند اولاد کمتر و زندگی بهتر.

5: « وَإِنِّي خِفْتُ الْمَوَالِي مِنْ وَرَائِي وَكَانَتِ امْرَأَتِي عَاقِرًا فَهَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ وَلِيا *** يرِثُنِي وَيرِثُ مِنْ آلِ يعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيا» [5]

و من از بستگانم بعد از خودم بيمناکم (که حق پاسداري از آيين تو را نگاه ندارند)! و (از طرفي) همسرم نازا و عقيم است؛ تو از نزد خود جانشيني به من ببخش.

از مجموع این آیات استفاده می‌شود که اسلام طرفدار کثرت نسل است، البته دلالت این آیات یکنواخت نیست، بعضی‌ از این آیات، دلالت شان بالمطابقه است و بعضی بالالتزام.

بر گردیم به روایات، من پنج روایت انتخاب کرده‌ام، که سه تای آن از کتاب‌های حدیثی شیعه است و دوتای دیگر هم از کتب حدیثی اهل سنت، از این روایات به خوبی استفاده می‌شود که کثرت نسل، مورد رضایت پیغمبر اکرم ص است.

1: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ أَنَّ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: « إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ:« تَزَوَّجُوا فَإِنِّي مُكَاثِرٌ بِكُمُ الْأُمَمَ غَداً فِي الْقِيَامَةِ حَتَّى إِنَّ السِّقْطَ يَجِي‌ءُ مُحْبَنْطِئاً عَلَى بَابِ الْجَنَّةِ- فَيُقَالُ لَهُ ادْخُلِ الْجَنَّةَ- فَيَقُولُ لَا حَتَّى يَدْخُلَ أَبَوَايَ الْجَنَّةَ قَبْلِي‌»[6]

2: وَ فِي الْخِصَالِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيٍّ ع فِي حَدِيثِ الْأَرْبَعِمِائَةِ قَالَ: « تَزَوَّجُوا فَإِنَّ التَّزْوِيجَ سُنَّةُ رَسُولِ اللَّهِ ص- فَإِنَّهُ كَانَ يَقُولُ مَنْ كَانَ يُحِبُّ أَنْ يَتَّبِعَ سُنَّتِي فَإِنَّ مِنْ سُنَّتِيَ التَّزْوِيجَ وَ اطْلُبُوا الْوَلَدَ فَإِنِّي مُكَاثِرٌ بِكُمُ الْأُمَمَ غَداً وَ تَوَقَّوْا عَلَى أَوْلَادِكُمْ مِنْ لَبَنِ الْبَغِيِّ مِنَ النِّسَاءِ وَ الْمَجْنُونَةِ فَإِنَّ اللَّبَنَ يُعْدِي»[7] .

3: عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ كُنَّا عِنْدَ النَّبِيِّ ص فَقَالَ: « إِنَّ خَيْرَ نِسَائِكُمُ الْوَلُودُ الْوَدُودُ الْعَفِيفَةُ الْعَزِيزَةُ فِي أَهْلِهَا الذَّلِيلَةُ مَعَ بَعْلِهَا الْمُتَبَرِّجَةُ مَعَ زَوْجِهَا الْحَصَانُ عَلَى غَيْرِهِ الَّتِي تَسْمَعُ قَوْلَهُ وَ تُطِيعُ أَمْرَهُ وَ إِذَا خَلَا بِهَا بَذَلَتْ لَهُ مَا يُرِيدُ مِنْهَا وَ لَمْ تَبَذَّلْ كَتَبَذُّلِ الرَّجُلِ»[8]

این روایت هم می‌گوید دنبال زنی بروید که ساختمانش این باشد که بیشتر بچه بیاورد، این روایات سه گانه از منابع شیعه بود، دو روایت هم از منابع اهل سنت می‌آورم تا مسئله بهتر روشن بشود که اسلام طرفدار کثرة النسل و کثرت اولاد است.

4: روی البیهقی فی سننه عن أبی أمامة قال: قال رسول الله: « تزوّجوا فإنّی مکاثر بکم الأمم یوم القیامة و لا تکونوا کرهبانیة النصاری »[9]

5: أخرج الحاکم فی المستدرک عن معقل بن سیّار قال: جاء رجل إلی رسول الله ص فقال: یا رسول الله إنّی أصبت امرأةً ذات حسب و نسب و مال إلّا أنّها لا تلد – معلوم می‌شود که این زن مطلقه بود - أفأ تزوّج بها؟ فنهاه رسول الله ص، ثمّ أتاه ثانیة، فقال له مثل ذلک،‌فنهاه، ثمّ أتاه ثالثة، فقال له مثل ذلک، فقال رسول الله ص: تزوّجوا الودود الولود فإنّی مکاثر بکم الأمم»[10]

مردی خدمت رسول خدا(ص) آمد و عرض کرد زنی بسیار زیباست و من نسبت به او علاقه پیدا کرده‌ام و می‌خواهم با او ازدواج کنم،‌ اما ولود و بچه زا نیست، حضرت فرمود با او ازدواج نکن، مرد سخنش را تکرار کرد، باز حضرت فرمود نگیر، معلوم می‌شود اسلام علاقه مند است که انسان با زنی ازدواج کند که ولود و بچه زا باشد.

ما تا اینجا مسئله را از نظر شرعی بررسی کردیم و معلوم شد که شرع مقدس علاقه مند به کثرت اولاد است ولذا هر نوع برنامه‌ای که خلاف آن باشد، مخالف خواسته و دستورات اسلام است، پس تحدید نسل بر خلاف دستورات اسلام می‌باشد.

بررسی مسئله از زاویه دیگر، یک قرن و نیم پیش مردی در انگلستان این مسئله را مطرح کرد و گفت جلوی کثرت نسل را بگیرید، چرا؟ گفت من حساب هندسی کردم که نسل تعداد و آمارش بالا می‌رود، ‌اما مواد غذایی در همان حد باقی می‌ماند، همیشه باید بین نسل و مواد غذایی یکنوع هماهنگی باشد، ‌ولی هماهنگی نیست، بلکه‌ نسل آمارش بالا می‌رود و حال آنکه مواد غذایی به همان حالت خودش باقی می‌ماند، مثلاً‌ در هر بیست و پنج سال، نسل دو برابر می‌شود و حال آنکه مواد غذایی به همان حالت اول باقی می‌ماند، فرض کنید نسل بشر در روی زمین یک میلیون است، بیست و پنج سال دیگر تعداد شان می‌رسد به دو میلیون، در بیست و سال دوم می‌شود، چهار میلیون و هکذا و هکذا، می‌گوید من از نظر محاسبه هندسی حساب کردم که نسل بشر در هر بیست و پنج سال دو برابر می‌شود، اما مواد غذایی را که حساب می‌کنم، ‌می‌بینم که مواد غذایی چندان تغییری پیدا نمی‌کند، البته این مسئله را در یک قرن و نیم گذشته گفته است و شاید در آن زمان، افق فکر همین بوده است.

ولی ما هردو را رد می‌کنیم،‌ اما اینکه می‌گوید نسل بشر در هر بیست و پنج سال دو برابر می‌شود درست است، اما ایشان آفت‌ها را در نظر نمی‌گیرد، آفت‌هایی که در جامعه به وجود می‌آید، جامعه را غربال و تنظیم می‌کند، من در روز نامه اطلاعات خواندم، در آنجا نوشته بود که هر سال در ایران بوسیله رانندگی پانزده هزار نفر کشته می‌شوند، ‌چند هزار نفر دیگر هم مجروح می‌شوند.

بنابراین، آن چنان نیست که تعداد بشر بالا برود و هیچ نوع تصفیه‌ای در کار نباشد، آقایان سن شان اجازه نمی‌دهد، در جنگ‌های بین المللی اول حدود ده میلیون نفر در اروپا کشته شد، و هکذا در جنگ‌های بین المللی دوم، صد میلیون انسان یا کشته شدند یا ناپدید شدند، در زمان ما نیز حساب کنید آتش جنگی که بوسیله غربی‌ها روشن شد و گروه‌های تکفیری و غیر تکفیری را به وجود آورده‌اند، تعداد زیادی از انسان‌ها کشته می‌شوند، درست است که تعداد بشر در هر بیست و پنج سال دو برابر می‌شود، اما از آنطرف هم به وسیله آفت‌ها یکنوع موازنه ایجاد می‌شود.

اما اینکه می‌گوید مواد غذایی حرکتش کم و یا کند است، باز هم ایشان در محاسبه خود اشتباه کرده، چون در آن زمان تراکتور و امثالش نبوده، در آن زمان ماشین آلات مثل زمان ما نبوده، در آن زمان اینکه بشر بتواند این همه مواد غذایی را به دست بیاورد نبوده، الآن ابزار و أدوات تولیدات زیاد شده، ولذا مواد غذایی در حال پیشرفت و افزایش است.

بعداً ایشان می‌گوید در قاره آفریقا گرسنگی است، این حرف ایشان درست است، اما این گرسنگی‌ها مصنوع بشر است، بشر این گرسنگی‌ها را به وجود می‌آورد، همه می‌دانیم که در آمریکا مقدار زیادی گندم را ( بجای اینکه به مردم گرسنه‌ آفریقا بدهند) در دریا می‌اندازند. چرا؟ به جهت اینکه قیمت ثابت بماند، به گرسنگان آفریقایی نمی‌دهند، اما الماس آفریقا را می‌برند،‌ در واقع عامل این نوع گرسنگی‌ها، ساخته خود بشر و انسان است.

البته بعضی از آیات دلالت دارد که گاهی از اوقات خداوند بشر را به سبب گرسنگی امتحان و آزمایش می‌کند، مانند این آیه مبارکه که می‌فرماید: « وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ»[11]

قطعا همه شما را با چيزي از ترس، گرسنگي، و کاهش در مالها و جانها و ميوه‌ها، آزمايش مي‌کنيم؛ و بشارت ده به استقامت‌کنندگان!

بنابراین، ‌این نوع تفکر، تفکر غلط و بدون پایه است،‌همانطور آمار بشر بالا می‌رود، یک تنظیم طبیعی هم در میان بشر وجود دارد، مشکل مواد غذایی که هم نیست چنانچه که ملاحظه می‌کنید.

مسئله‌ای را که درجلسه آینده مطرح خواهیم کرد، مسئله حقوق جنین است، سقط جنین علاوه بر اینکه دیه دارد، از جهات دیگر نیز کار ناپسند و غیر صحیح می‌باشد، آیا کسانی که تحدید نسل می‌کنند، با سقط جنین چه می‌کنند، چون جنین در اسلام برای خودش حقوقی دارد، خیال نشود که حقوقش فقط دیه است، بلکه علاوه بر دیه، حقوق دیگری نیز دارد،‌کسانی که اقدام به سقط جنین می‌کنند و کشتن جنین، در واقع این حقوق را نادیده می‌گیرند.

چون جنین در واقع انسان است، البته انسان بالفعل نیست، اما انسان بالقوه است، که اگر ما مراعات کنیم، قهراً به انسان کامل تبدیل خواهد شد، اسلام برای این جنینی که انسان بالقوه است، حقوقی را در نظر گرفته است.

إنّ للخلیة الّتی ستصبح جنیناً معلّقاً علی جدار الرحم، حقوقاً فی الإسلام، و ذلک لأنّها- علی خلاف ما یتصوّر أکثر الناس – موجود حیّ یسیر فی مدارج الکمال.

و إن شئت قلت: هو إنسان بالقوّة،‌ سیکون بإذن الله إنساناً بالفعل، فإذا صارت النطفة علقة و العلقة مضغة، إلی أن یصل إلی مرحلة خاصّة یوصف بکونه خلقاً آخر، کما یقول سبحانه تعالی: « ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ» [12] ، فهو فی کافّة مدارج الکمال کائن حیّی، غیر أنّ للحیاة مراتب معتددة فالمرتبة الأخیرة منها هی مرحلة ولوج الروح الخاصّة فیه، و لیس هو الروح العامّة الّتی هی موجودة فیه منذ‌ یومه الأوّل.

ما باید این مسئله را از این بحث کنیم، وقتی جنین حقوقی دارد، کسانی که جنین را سقط می‌کنند، حکم شان چیست؟