موضوع: مسائلی پیرامون علم اجمالی در شبهه‌ی محصورة

المطلب الرابع: بیان سه قاعده در علم اجمالی.

• القاعدة الاولی: یشترط فی تنجیز علم الاجمالی ان یکون محدثا للتکلیف علی کل تقدیر و گفتیم که این قاعده عقلی است نه تعبدی و اگر محدث تکلیف علی کل تقدیر نباشد علم به تکلیف حاصل نمی شود. مثلا اگر کسی تشنه است و مضطر به نوشیدن آب و دو ظرف آب دارد که یکی نجس است در اینجا علم اجمالی در هر تقدیر محدث تکلیف است به این معنا که اگر نجس در ظرف سمت چپ باشد فرد باید با ظرف سمت راست رفع عطش کند و هکذا بر عکس. بنابراین اگر فرد به یک طرف معین مضطر باشد مثلا در میان دو ظرف یکی سرکه است و یکی آب و یکی از این دو ظرف نجس است در اینجا باید آب را بنوشد و علم اجمالی در اینجا منجز نیست زیرا اگر نجس در سرکه باشد محدث تکلیف است زیرا فرد آب را می نوشد ولی اگر نجس در آب باشد دیگر محدث تکلیف نیست زیرا فرد نمی تواند سرکه را بنوشد و باید همان آب را تناول کند.

• القاعدة الثانیة: جائی علم اجمالی منجز است که اگر به تفصیلی تبدیل شود منجز باشد علی کل تقدیر. از این رو در همان مثال قبلی اگر احد الانائین نجس باشد و هر دو هم آب باشد در اینجا اگر علم اجمالی به علم تفصیلی تبدیل شود منجز است زیرا هر ظرف نجس باشد، فرد سراغ ظرف دیگر می رود ولی در مورد آب و سرکه در صورت علم تفصیلی هم منجز نیست پس علم اجمالی آن هم منجز نمی باشد.

• القاعدة الثالثة: باید بین اضطرار و حکم واقع تنافی نباشد و الا علم اجمالی منجز نیست. مثلا اگر هر دو آب است در اینجا بین اضطرار و حکم واقعی منافات نیست ولی در مثال آب و سرکه اگر سرکه نجس باشد بین آن دو منافات نیست ولی اگر آب نجس باشد بین اضطرار و حکم واقع منافات است از این رو علم اجمالی منجز نیست.

این قاعده ی هر چند به ظاهر سه تا هستند ولی روح هر سه یکی است.

مسئلة: اگر دو لباس داریم یکی سفید و یکی سیاه و علم اجمالی داریم احدهما نجس است و در عین حال یقین دارم لباس سیاه غصبی است آیا این علم اجمالی به نجاست احد الثوبین منجز است یا نه به این معنا که آیا باید از لباس سفید هم هنگام نماز خواندن اجتناب کنم یا نه؟

مطابق قاعده ی اول اگر نجس در لباس سفید باشد احداث تکلیف می کند و نباید در آن نماز بخوانم ولی اگر نجس در لباس سیاه باشد احداث تکلیف نمی کند زیرا اگر پاک هم بود چون غصبی است نمی توانم در آنجا نماز بخوانم. در این مورد چون علم اجمالی علی کل تکلیف محدث تکلیف نیست فرد می تواند در لباس سفید نماز بخواند.

همین طور مطابق قاعده ی دوم هم چنین نیست زیرا اگر علم اجمالی به تفصیلی تبدیل شود باز محدث تکلیف علی کل تقدیر نیست.

المطلب الخامس: آیا علم اجمالی باید حتما تحت عنوان واحدی قرار بگیرد (احد الانائین که یکی نجس است) یا می تواند تحت احد العنوانین هم باشد؟ (رطوبتی از من خارج شد و یقین دارم یا بول است یا منی.)

از نظر عقلی بین این دو فرقی نیست و اگر علمی در بین باشد کافی است چه تحت عنوان واحد باشد یا بیشتر. در این مسئلة که رطوبتی از کسی خارج شد و فرد یقین دارد یا بول است یا منی در اینجا اگر فرد سابقا متطهر باشد به این معنا که هم وضو دارد و هم جنب نباشد او بابید بین وضو گرفتن و غسل کردن جمع کند لان الاشتغال الیقینی یستلزم البرائة الیقینیة در اینجا اگر آن رطوبت بول باشد غسل کافی نیست و اگر منی باشد وضو کافی نیست از این رو باید بین هر دو جمع کند.

حال اگر کسی محدث به حدث اصغر باشد ولی جنب نباشد در فرض مزبور از آنجا که در تنجیز علم اجمالی شرط است که علی کل تقدیر محدث تکلیف باشد و در اینجا اگر منی باشد احداث تکلیف کرده است ولی اگر بول باشد احداث تکلیف نکرده است زیرا فرد خودش محدث به حدث اصغر است چنین علم اجمالی منجز نیست و فرد اگر فقط وضو بگیرد کافی است زیرا او قطعا محدث به حدث اصغر است و شک دارد که آیا به حدث اکبر هم محدث شده است یا نه در آن اصل عدم جاری می کند.

ان قلت: هر دو طرف اثر دارد زیرا اگر منی باشد غسل واجب است و اگر بول باشد باید مخرج را بشوید (زیرا قبل از خروج رطوبت مخرج پاک بود).

قلت: در این مورد غسل مخرج، اثر بول نیست بلکه اثر رطوبت مشکوک است (رطوبتی که یا بول است یا منی).