موضوع: ملاقیِ احد الاطراف للعلم الاجمالی

بحث در حکم ملاقی احد الاطراف است. اگر علم اجمالی پیدا کنیم که یکی از دو گوشه ی فرش نجس است (یا گوشه ی راست و یا گوشه ی چپ) و دست تر من به یکی از آن دو طرف بخورد آیا همانطور که اجتناب از اطراف واجب است آیا باید از دست هم اجتناب کنم یا نه و به دست من می گوید ملاقیِ احد الاطراف در شبهه ی محصورة.

قبل از اینکه وارد موضوع شویم اموری را باید یادآور شویم.

الامر الاول: در این امر دو فرع را بیان می کنیم:

فرع اول: اگر من دستم را که تر است به هر دو گوشه ی فرش بزنم این دیگر داخل در محل نزاع نیست زیرا دستم حتما نجس است و بالاخره نجس در هر طرف که باشد دستم یقینا به آن خورده است. (محل بحث در جائی است که دست من به یک گوشه بخورد.)

فرع دوم: اگر دست راستم به گوشه ی راست بخورد و دست چپم به گوشه ی چپ این هم از محل نزاع خارج است زیرا در اینجا دو علم اجمالی حاصل می شود و علم اجمالی دوم بین دو دست من است و همانطور که علم اجمالی دارم یکی از دو گوشه ی فرش نجس است همینطور علم اجمالی دارم که یکی از دو دست من هم نجس است.

الامر الثانی: در ملاقیِ نباید اجزایی از ملاقیَ وجود داشته باشد مثلا احد الانائین نجس است و من دست به اناء زدم و دستم تر شد این صورت هم خارج از محل نزاع است زیرا این دست خودش طرف علم شده است و به عبارت دیگر علم اجمالی دارم که یا آن اناء نجس است و یا اناء دیگر و دست من.

من هنا یعلم جواب این مسئله که می دانیم از میان دو درخت یکی غصبی است حال یکی از این دو درخت میوه دارد. بعضی گفته اند که می توانیم از ثمر آن درخت استفاده کنیم زیرا اکل میوه ی غصبی حرام است ولی میوه ی این درخت مشکوک الغصبیة است و اکل آن هم اشکال ندارد و هم ضمانی به دنبال ندارد زیرا ضمان برای غصب یقینی است ولی در اینجا ما شک در غصبی بودن داریم.

نقول: این کلام اشتباه است زیرا میوه ی درخت جزئی از درخت است و چیزی جدای از آن نیست همانند دستی که به یکی از دو اناء خورده و اثر تری همچنان در آن باقی است.

الامر الثالث: آیا اجتناب از ملاقیِ احد الاطراف در شبهه ی محصورة واجب است یا نه؟

این مسئله مبتنی بر مسئله ی دیگری است و آن عبارت است از اینکه آیا اجتناب از نجاست ملاقی با نجس قطعی (ملاقی با بول) دلیل جداگانه ای احتیاج دارد یا اینکه همان دلیلی که می گوید اجتنب عن النجس همان دلیل اجتناب از نجاست ملاقی با نجس را هم شامل می شود؟ اگر این مسئله را حل کنیم مورد بحث ما هم حل می شود.

در این مورد دو قول است:

قول اول: می گوید که همان دلیل اجتنب عن النجس، ملاقی با نجس را هم شامل می شود. ابن زهره در کتاب غنیة به این قول قائل است و در آیه ی و الرجز فاهجر می گوید که باید از نجاست اجتناب کرد و همین دلیل بر وجوب اجتناب از آبی که به نجاست آلوده شده است دلالت دارد.

نقول: کلمه ی رجز در قرآن گاه به شکل رُجز آمده است و گاه رِجز آمده است. اما لفظ رِجز در نه مورد در قرآن آمده است که هشت مورد آن به معنای عذاب است و یک مورد به معنای آلودگی است (سوره ی احزاب آیه ی 11: إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعاسَ أَمَنَةً مِنْهُ وَ يُنَزِّلُ عَلَيْكُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً لِيُطَهِّرَكُمْ بِهِ وَ يُذْهِبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّيْطانِ وَ لِيَرْبِطَ عَلى‌ قُلُوبِكُمْ وَ يُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدام‌)

اما رُجز که مرحوم غنیة به آن استناد کرده است فقط یک بار در قرآن آمده است و آن در سوره ی مدثر است: (و ثیابک فطهر و الرجز فاهجر) گاه می گویند که این کلمه به معنای بت است و گاه می گویند به معنای عذاب است و گاه می گویند به معنای آلودگی و نجاست است و در تاریخ است که وقتی پیامبر اکرم مبعوث شد به کوه صفا آمد و مردم را به خداشناسی دعوت کرد. ابو سفیان به نوکرش دستور داد که میته ای را به طرف پیامبر پرت کند و او هم انجام داد. آیه بر پیامبر نازل شد و دستور داد که خود را طاهر کند. از این رو استدلال صاحب غنیة در صورتی تمام است که رُجز به معنای نجاست باشد و این هم نجاست را شامل می شود و هم ملاقی با نجس را.

یلاحظ علیه: علی فرض اینکه آیه هر دو را شامل شود (هم میته و هم لباس آلوده ی پیامبر) ولی این دلیل نمی شود که اجتناب از ملاقی با نجس از شؤون خود نجس باشد زیرا نجس و ملاقی نجس هر دو ملاک جداگانه ای دارد هرچند مانعی ندارد که هر دو ملاک با یک خطاب بیان شود. مثلا فردی است دروغ گو و فردی است که قمارباز است و من در یک کلام بگویم لا تکرم الرجلین که این دلیل نمی شود که ملاک عدم اکرام در هر دو یکی باشد زیرا ملاک در عدم اکرام در یکی قمارباز بودن است و در دیگری دروغگو بودن از این رو جمع در خطاب موجب اتحاد ملاکین نیست از این رو باید به قول دوم قائل شد.

قول دوم: می گوید که اجتناب از ملاقی با نجس دلیل جداگانه ای احتیاج دارد.