موضوع: تعارض در اکثر از دو دلیل

 تا حال سخن در میان تعارض بین دو روایت بود و گفتیم که اگر تعارضشان غیر مستقر باشد اقوی را بر غیر اقوی مقدم می کنیم.

حال بحث در این است که اگر تعارض بین سه روایت باشد چه باید کرد. مثلا یک عام داریم و دو و یا سه خاص داریم.

 در اینجا چند صورت وجود دارد و امروز یک صورت را می خوانیم که خود اقسامی دارد فنقول:

الصورة الاولی: و آن اینکه عامی داریم و دو دلیل دیگر هم داریم ولی آن دو دلیل نسبت به عام اخص مطلق هستند به عبارت دیگر هر دو خاص با هم نسبت به عام متماثل النسبة می باشند.

 حال این دو خاص با هم اگر سنجیده شوند بر سه قسم می باشند:

القسم الاول: هر دو خاص با هم متباین هستند.

 در قرآن یک عام وجود دارد به نام (حرم الربا) و دو خاص داریم به نام (لا ربا بین الوالد و الولد) و (لا ربا بین الزوج و الزوجة) این دو خاص خود با هم متباین هستند ولی نسبت به عام خاص می باشند. یعنی ربا حرام است مگر در این دو مورد.

شیخ انصاری قائل است که هر دو خاص را یکجا با عام می سنجیم

مرحوم نراقی استاد شیخ انصاری به عبارت دیگر می گوید اول یک خاص را با عام می سنجیم و بعد خاص دوم را. (نتیجه ی هر دو مسلک یکی می باشد.)

القسم الثانی: هر دو خاص با هم عام و خاص مطلق می باشند.

 مثلا: عام عبارت است از (صل خلف کل مسلم) بعد یک خاص داریم به نام (لا تصل خلف شارب الخمر) و خاص دوم می گوید: (لا تصل خلف الفاسق) در این مثال بین دو خاص عام و خاص است یعنی نسبت خاص اول به دوم خاص و عام می باشد.

 در اینجا مسلک شیخ انصاری یا مسلک مرحوم نراقی فرق دارد.

شیخ انصاری قائل است که هر دو خاص را با هم و یکجا به عام می سنجد. در نتیجه یک تخصیص بیشتر باقی نمی ماند به این معنا که شارب الخمر در فاسق ادغام می شود و فقط یک خاص باقی می ماند در نتیجه وقتی با عام سنجیده می شود عبارت می شود از (صل خلف کل مسلم الا الفاسق)

مرحوم نراقی می فرماید: ابتدا ابتدا یکی از خاص ها را با عام می سنجیم در نتیجه می شود (صل خلف کل مسلم الا شارب الخمر) و بعد این عبارت را با (لا تصل خلف الفاسق) در اینجا نسبت عام تخصیص خورده و خاص دوم عموم و خصوص من وجه می شود نه عام و خاص مطلق (در نتیجه نسبت به هم می خورد)

توضیح ذلک:

 شیخ انصاری داخل تحت امر است زیرا هم مسلمانی است که شارب الخمر نمی باشد.

 فردی که شارب الخمر است او هم داخل در نهی است.

 حال مسلمانی که غیبت می کند، او هم مسلمانی است که شارب خمر نیست و هم فاسق است. (و معنای عموم و خصوص من وجه همین است.)

 حال باید دید که مجمع العنوانین را باید چگونه حل کنیم. در اینجا همان بحث قبل مطرح می شود که تعارض بین دو دلیل خواهد بود.

نقول: حق با شیخ انصاری است زیرا به چه دلیلی باید عام را با خاص اول بسنجیم و بعد با خاص دوم که مشکل ایجاد شود. هر دو خاص نسبت به عام اخص مطلق است و چه بهتر که هر دو را با هم با عام بسنجیم.

القسم الثانی:هر دو خاص، عامین من وجه هستند.

 مثال: عام عبارت است از (اکر العلماء) و دو خاص داریم: (لا تکرم العالم الفاسق) و (لا تکرم العالم الشاعر)

 در این مثال نسبت بین عالم فاسق و عالم شاعر عام و خاص است. یعنی عالمی که هم فاسق است و هم شاعر محل کلام می باشد.

شیخ انصاری در اینجا مانند سابق عمل می کند و می گوید هر دو خاص را باید یکجا با عام سنجید یعنی اکرم العلماء غیر الفاسق و غیر الشاعر چون هر دو خاص متماثل النسبة هستند و هر دو نسبت به عام خاص می باشند.

محقق نراقی در این مورد مانند قبل عمل می کند و مانند سابق نسبت را عوض می کند. یعنی ابتدا اکرم العلماء را با خاص اول می سنجد که در نتیجه می شود (اکرم العالم غیر الفاسق) و بعد این را با خاص دوم می سنجد که عبارت است از (لا تکرم العالم الشاعر). در نتیجه عموم و خصوص من وجه می شود به این معنا که گاه فقط امر است و آن جایی است که عالمی مانند شیخ انصاری وجود دارد که هم عالمی است که غیر فاسق است و فرض می کنیم که شاعر هم نیست. جایی هم هست که فقط داخل نهی است و آن جایی است که عالم فاسقی هست که شاعر هم می باشد در اینجا یقینا نباید او را اکرام کرد.

 مشکل در عالمی است که هم فاسق نیست و هم شاعر است.

بقی هنا کلیمة: موردی است که اگر بخواهیم هر دو خاص را با هم به کمر عام بزنیم مشکل ایجاد می شود:

 مثلا مولی گفته است (یستحب اکرام العلماء) بعد (در دومی و سومی کلمه ی عالم را به کار نمی برد و می گوید: (یجب اکرم العادل) و (یحرم اکرام الفاسق) در اینجا، این دو خاص متباینین هستند و اگر بخواهیم هر دو را با عالم بسنجیم دیگر برای عام موضوع باقی نمی ماند یعنی اکرام عادل واجب است و اکرم فاسق حرام و افراد هم یا عادل هستند و یا فاسق در اینجا دیگر موردی باقی نمی ماند که نه عادل باشد و نه فاسق تا بر اساس عام اکرام او مستحب باشد.

 در اینجا نباید هر دو خاص را با عام سنجید.

 تم الکلام فی الصورة الاولی ان شاء الله در جلسۀ بعد صورت دوم را بررسی خواهیم کرد.