< فهرست دروس

درس خارج اصول آیت الله سبحانی

96/12/13

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: استدلال اخباری ها به دلیل عقلی[1]

در جلسه ی گذشته گفتیم: اخباری استدلال می کند که ما علم اجمالی داریم حلال ها و حرام هایی توسط شارع ارائه شده است. اشتغال یقینی برائت یقینیه می خواهد بنا بر این در محرمات محتمله باید احتیاط کرد تا مطمئن شویم ذمه ی ما بری شده است.

شیخ انصاری و محقق خراسانی در پاسخ گفتند که علم اجمالی فوق با یک علم تفصیلی منحل می شود. به این بیان که هرچند علم اجمالی داریم که رسول خدا (ص) هر آنچه حرام بوده است را بیان کرده است ولی علم تفصیلی داریم که محرماتی در کتاب و سنت است که اگر اینها را از بطن علم اجمالی بیرون آوریم آنچه باقی می ماند دیگر محل علم نیست بلکه مورد شک می باشد.

مثلا می دانیم که در گله ی گوسفندی پنج تای آن غصبی است. بعد بینه قائم می شود که پنج گوسفند معینا غصبی است ممکن است این پنج تا همان پنج تای اول باشد و ممکن است نباشد. در نتیجه می گوییم این پنج گوسفند را از گله جدا می کنیم سپس در باقیمانده هرچند احتمال غصبی بودن نیز می دهیم ولی علم به آن نداریم در نتیجه علم اجمالی اول به وسیله ی علم تفصیلی دوم منحل می شود و در آنچه احتمال غصبی بودن می دهیم برائت جاری می شود.

علم اجمالی قائم به قضیه ی منفصله است مانند: «زید اما قائم او قاعد» اما اگر علم اجمالی منحل شود تبدیل به حملیه می شود. در صد گوسفند قبل از آنکه بینه قائم شود و بگوید که پنج تای معین غصبی است علم اجمالی ما به صورت قضیه ی منفصله است یعنی: «هذا اما غصبی او لا» ولی بعد از آنکه علم اجمالی دوم را از دل اولی خارج کردیم می گوییم: هذا قطعا حرام و ما بقی قطعا مشتبه است. بنا بر این قضیه ی منفصله تبدیل به دو قضیه ی حملیه می شود یعنی این پنج تا قطعا غصبی هستند و باقیمانده محتمل الغصبیه است.

همچنین اگر دو اناء داریم که یکی نجس است بعد بینه قائم می شود که اناء سمت چپ معینا نجس است. در اینجا علم اجمالی منحل می شود زیرا دیگر نمی توان گفت: یا این ظرف نجس است یا آن ظرف. بلکه باید گفت: ظرف سمت چپ قطعا نجس است و ظرف سمت راست محتمل النجاسة است.

در اینجا اشکالی وجود دارد که محقق خراسانی آن را ذکر کرده است و می فرماید: ان قلت: نعم لکنه اذا لم یکن العلم بها مسبوقا بالعلم بالواجبات قلت... و بعد یک ان قلت دیگر را مطرح می کند. بنا بر این امروز این دو ان قلت و قلت را توضیح می دهیم زیرا جای مشکلی از کفایه است.

ان قلت: این فرمایش شما که می گویید علم اجمالی با علم تفصیلی دوم منحل می شود صحیح نیست زیرا قانون کلی این است که علم تفصیلی حادث هرگز علم اجمالی قبلی را منحل نمی کند.

مثلا: من یقین دارم هنگام طلوع آفتاب احد الانائین نجس است. بعد از یک ساعت از آفتاب قطره ی خونی در یکی افتاد. در اینجا علی الظاهر باید گفت که علم اجمالی منحل شده است زیرا یک طرف قطعا نجس است و در طرف دیگر احتمال می دهیم نجاست وجود داشته باشد ولی در عین حال، می گویند: علم تفصیلی حادث علم اجمالی قبلی را منحل نمی کند زیرا هرچند دیگر علم اجمالی وجود ندارد ولی اثر آن همچنان باقی است.

مثال دوم: علم اجمالی داریم که احد الانائین نجس است بعد پایمان به یکی از ظرف ها خورد و آب آن ریخته شد. در اینجا دومی محتمل النجاسة می شود ولی باید از آن هم اجتناب کرد زیرا هرچند علم اجمالی در اینجا وجود ندارد ولی اثر آن موجود است.

نتیجه اینکه علم تفصیلی حادث هرچند علم اجمالی سابق را نابود می کند ولی اثر علم اجمالی همچنان باقی است.

ما نحن فیه هم از همین قبیل است زیرا یک علم اجمالی سابق داشتیم که عبارت بود از اینکه رسول خدا (ص) محرماتی را بیان کرده است. بعد علم تفصیلی به محرماتی در کتاب و سنت پیدا کردیم. این علم تفصیلی حادث است و طبق بیان فوق نمی تواند اثر علم اجمالی سابق را از بین ببرد بنا بر این در ما وراء کتاب و سنت باید احتیاط کنیم.

قلت: محقق خراسانی در پاسخ می گوید: علم حادث بر دو قسم است: حادثٌ علما و معلوما، حادثٌ علما و قدیم معلوما.

اشکال در اولی است یعنی اگر علم تفصیلی حادث هم علما و هم عملا حادث باشد اثر علم اجمالی سابق را از بین نمی برد ولی اگر علم حادث باشد ولی معلوم قدیم باشد اثر علم اجمالی را از بین می برد.

مثلا علم اجمالی پیدا کردم که اول آفتاب احد الانائین نجس است بعد علم تفصیلی پیدا کردم که یک ساعت قبل از طلوع، اناء سمت چپ قطعا نجس بوده است. چنین علم تفصیلی ای علم اجمالی اول آفتاب را از اثر می اندازد. در اینجا اگر نجاستی که از طریق علم اجمالی پدید آمد در اناء سمت چپ بود اثر ندارد ولی اگر در اناء سمت راست بود اثر دارد. چنین علم اجمالی ای بی اثر است زیرا قانون کلی این است که یشترط فی تنجیز العلم الاجمالی ان یکون محدثا للتکلیف علی کل تقدیر (این یک قانون تعبدی نیست بلکه قانونی است عقلی) زیرا دیگر نمی توانیم بگوییم یا ظرف سمت چپ نجس است یا ظرف سمت راست بلکه سمت چپ قطعا نجس است و در سمت راست احتمال نجس بودن می دهیم.

در ما نحن فیه نیز همین گونه است زیرا علم اجمالی پیدا کردیم رسول خدا (ص) حرام هایی را معرفی کرده است. بعد که درس خواندیم و تفحص کردیم متوجه شدیم که هزار و چهارصد سال قبل حرام ها در کتاب و سنت جمع است. در اینجا علم تفصیلی من به محرمات در کتاب و سنت هرچند حادث است ولی معلوم در آن بر می گردد به زمان امام باقر و امام صادق علیهما السلام. به همین دلیل علم اجمالی از اثر می افتد زیرا اگر علم اجمالی در کتاب و سنت باشد بی اثر است و اگر در ما وراء کتاب و سنت باشد مؤثر است و حال که علم اجمالی از «یا این یا آن» افتاد از اثر می افتد زیرا یشترط فی تنجیز العلم الاجمالی ان یکون محدثا للتکلیف علی کل تقدیر.

 

حال باید دید که ان انحلال[2] مزبور حکمی است یا حقیقی. محقق خراسانی قائل است که این انحلال حکمی است ولی ما قائل به انحلال حقیقی هستیم که ان شاء الله در جلسه ی آینده آن را مطرح می کنیم.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo