< فهرست دروس

درس خارج اصول آیت الله سبحانی

97/11/03

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: تنبیهات استصحاب

بحث در مقصد رابع است و به تنبیه هشتم یا نهم کفایه رسیده ایم که این دو را در قالب یک تنبیه بیان کرده می گوییم:

اگر اثر عقلی بر حکم واقعی مترتب باشد مسلما با استصحاب ثابت نمی شود ولی اگر اثر عقلی اعم باشد یعنی هم مترتب بر واقع باشد و هم بر ظاهر در این صورت با استصحاب ثابت می شود.

مثلا ضربان قلب مترتب بر حیات واقعی است یعنی اگر واقعا کسی زنده باشد قلبش می زند، این با استصحاب حیات ثابت نمی شود. بنا بر این اگر زید واقعا زنده است ضربان قلب دارد ولی اگر مشکوک است نمی توان آن را با استصحاب حیات ثابت کرد.

همچنین است در مورد نبات لحیه.

ولی اثر عقلی در وجوب الموافقة الالتزامیة و حرمة المخالفة الالتزامیة هم بر حکم واقعی مانند نماز جمعه و ظهر بار است و هم بر حکم ظاهری به این گونه که اگر وجوب چیزی را استصحاب کردیم آن اثر یعنی وجوب موافقت التزامیه و حرمت مخالفت التزامیه بر آن بار می شود.

مثال دوم: کسی لباسی دارد که نمی داند پاک است یا نجس و استصحاب طهارت یا قاعده ی طهارت را جاری می کند. ادله ی «کل شیء طاهر» بر «صل فی طاهر» حاکم است. یعنی شارع فرموده است که باید در لباس طاهر نماز بخوانی و قاعده ی طهارت موضوع را برای این حکم درست می کند و می گوید: این لباس، طاهر است.

حال اگر من نماز بخوانم، نماز من حائز شرط واقعی نماز است نه ظاهری. زیرا شرط واقعی اعم از واقع و ظاهر است. حال که نماز واجد شرط شده است اثر عقلی آن این است که نماز صحیح است زیرا مأتی به با مأمور به موافق شده است و اثر عقلی صحت نماز نیز اجزاء می باشد.

 

التنبیه العاشر: آیا مستصحب باید حدوثا و بقاء اثر داشته باشد یا اینکه فقط اگر بقاء اثر داشته باشد کافی است.

محقق خراسانی معتقد است که شق دوم کافی است زیرا ما به دنبال «لا تنقض الیقین بالشک» هستیم چه حدوثا و بقاء اثر داشته باشد یا فقط بقاء.

او سپس به استصحاب عدم ازلی مثال می زند که حدوثا اثر ندارد زیرا اینکه قبل از خلقت آدم تکلیفی نبود برای ما اثر ندارد زیرا ما در آن زمان نبودیم. بنا بر این وقتی نمی دانیم شرب تتن حرام است یا نه و می گوییم که قبل از خلقت آدم حرام نبود و الآن هم نیست، حدوثا اثر ندارد ولی بقاء دارای اثر است.

همچنین است در مورد استصحاب حیات ولد، که پدری از دنیا رفته است و ولد در سفر است و نمی دانیم زنده است یا نه و حیات ولد را استصحاب می کنیم. ولد حدوثا مالی نداشت تا استصحاب او اثر داشته باشد ولی اگر استصحاب حیات کنیم از پدر مرحومش ارث می برد.

 

التنبیه الحادی عشر: این تنبیه مشکل ترین تنبیه در کفایه است و در تمامی کفایه جایی مشکل تر از این وجود ندارد و این به سبب تقسیم های بسیاری است که این تقسیم دارد.

لا شک در اینکه اگر در وجود شیء یا عدم شیء شک کنیم می توانیم استصحاب کنیم. اما گاه نسبت آن را با زمان می سنجیم. مثلا زید فوت شده نمی دانیم یوم الخمیس فوت کرده است یا یوم الجمعة. همچنین گاه آن را نسبت به حادث دیگری می سنجیم مثلا حوض ما پاک بود و آن را با آب قلیل پر کردیم و و نجاستی هم در آن افتاده است که اگر نجاست بعد از پر شدن حوض باشد چون کر است در آن اثر نمی کند ولی قبل از آن باشد حوض نجس می باشد.

 

بحث اخلاقی:

اسلام از دو بخش تشکیل یافته است: عقاید و اعمال که همان تکالیف است و عرب به آن شریعت می گویند.

آیه ی سوره ی بقره که می فرماید: ﴿لا إِكْراهَ‌ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ[1] مربوط به عقائد می باشد. عقیده را نمی توان با اکراه درست کرد زیرا اگر قلب انسان بخواهد به چیزی معتقد شود احتیاج به دلیل و برهان دارد. مثلا وقتی هوا روز است اگر میلیاردها تومان بدهند و بگویند که اعتقاد پیدا کن الآن هوا شب است چنین عقیده ای در انسان شکل نمی گیرد. عقیده احتیاج به مبادی دارد اگر مبادی آن حاصل شود عقیده شکل می گیرد و الا نه.

بنا بر این یا باید برهان وجود داشته باشد و یا گاه جدل و خطابه همان گونه که خداوند می فرماید: ﴿ادْعُ‌ إِلى‌ سَبيلِ‌ رَبِّكَ‌ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتي‌ هِيَ أَحْسَنُ[2]

اما در احکام معنا ندارد که اختیاری باشد. احکام جنبه ی اجرایی دارد مثلا مواد مخدر حرام است و هیچ دولتی اجازه نمی دهد آزاد باشد و در آن نمی توان به آیه ی سوره ی بقره تمسک کرد.

بنا بر این کسانی که این روزها در مورد حجاب بحث می کنند و مسأله ی عدم اکراه در دین را مطرح می کنند به اشتباه رفته اند زیرا حجاب از احکام است و جنبه ی اجرایی دارد و باید اجرا شود. حجاب چیزی نیست که تنها با نصیحت درست شود بنا بر این علاوه بر ترویج حجاب و عفاف در رسانه ها باید امر به معروف و نهی از منکر و سایر امور هم وجود داشته باشد.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo