درس خارج اصول آیت الله سبحانی

موضوع: استصحاب در حادثین

بحث در مجهولی التاریخ به اتمام رسید. سپس محقق خراسانی بحث جدیدی را در مورد جایی که یکی مجهول و دیگری معلوم التاریخ باشد مطرح می کند.

همان اقسام چهارگانه ای که در مجهولی التاریخ بود را در اینجا نیز تکرار می کند.

    1. اذا ترتّب الاثر علی وجود احد الحادثین عند وجود الحادث الآخر به صورت کان تامه

    2. اذا ترتّب الاثر علی وجود احد الحادثین عند وجود الحادث الآخر به صورت کان ناقصه

    3. اذا ترتّب الاثر علی عدم احد الحادثین عند وجود الحادث الآخر به صورت لیس تامه

    4. اذا ترتّب الاثر علی عدم احد الحادثین عند وجود الحادث الآخر به صورت لیس ناقصه

اما القسم الاول: اسلام الوارث قبل موت المورِّث موضوع برای ارث است. پدر که مورِّث است جمعه فوت کرده است و تاریخ آن مشخص است ولی فرزند او که کافر بوده است نیز مسلمان شده است ولی تاریخ اسلام او مشخص نیست. اگر بعد از جمعه اسلام آورد از ارث محروم است ولی اگر قبل از جمعه باشد از پدر ارث می برد.

در اینجا باید عدمش را استصحاب کنیم نه خودش را زیرا خودش حالت سابقه ندارد. استصحاب عدم عبارت است از «اصالة عدم اسلام الوارث قبل موت المورّث» که در نتیجه فرزند ارث نمی برد.

ان قلت: عین همین استصحاب را می توانیم در معلوم التاریخ جاری کنیم و بگوییم: اصالة عدم موت المورّث قبل اسلام الوارث.

قلت: در معلوم التاریخ نمی توان استصحاب کرد و استصحاب فقط در مجهول التاریخ جاری می شود. (البته در دوره های قبل به اشتباه معتقد بودیم که اصل در معلوم التاریخ هم جاری می شود.) استصحاب در جایی جاری می شود که مجهول باشد. از این رو وقتی زمان فوت پدر معلوم است معنا ندارد که در آن استصحاب را جاری بدانیم. بله فوت پدر نسبت به پسر مجهول التاریخ می باشد ولی در استصحاب خودش باید مجهول باشد نه بالنسبة به حادث دیگر.

شیخ و دیگران در معلوم التاریخ هم استصحاب می کنند که به نظر ما صحیح نیست. به همین دلیل ما استصحاب را در شبهات مفهومیه جاری نمی دانیم زیرا خارج برای ما واضح است و فقط مفهوم برای ما مجهول است.

اما القسم الثانی: اذا ترتّب الاثر علی وجود احد الحادثین عند وجود الحادث الآخر به صورت کان ناقصه.

مثال: اذا جُهل موت الاب و عُلم موت الابن اما نمی دانیم که ابن متأخر هست یا نه. اگر ابن متقدم باشد اثری بر آن بار نیست ولی اگر متأخر باشد اثر بر آن بار است. می دانیم پسر در روز جمعه فوت شده است ولی زمان فوت پدر نامعلوم است اگر قبل از جمعه فوت شده باشد پسر از او ارث نمی برد و اگر بعد از جمعه باشد ارث می برد و چون خودش فوت شده است ارثش به ورثه ی پسر می رسد.

در اینجا «موت الاب الموصوف بالسبق علی موت الابن» موضوع برای اثر می باشد. این حالت سابقه ندارد و نمی توانیم استصحاب را جاری کنیم.

اما القسم الثالث: عدم الحادث عند وجود الحادث به مفاد لیس تامه

مثال: در شرح لمعه آمده است که اگر پدر مسلمان باشد و از دنیا برود ولی پسر کافر باشد، پسر از او ارث نمی برد مگر اینکه قبل از قسمتِ اموال، اسلام بیاورد. پسر روز جمعه اسلام آورده است ولی زمان قسمت را نمی دانیم. اگر تاریخ قسمت قبل از جمعه باشد پسر سهمی از ارث ندارد ولی اگر اسلام پسر قبل از جمعه باشد ارث می برد.

مستصحب ما عبارت است از «اصالة عدم القسمة الی یوم السبت» یعنی سابقا اموال او را تقسیم نکرده بودند و الآن شک داریم که تقسیم شده است یا نه استصحاب مزبور را جاری می کنیم و در نتیجه پسر ارث می برد.

در اینجا ما بر سر موضوع، عدم را اضافه نمی کنیم زیرا خودش عدم دارد.

اما القسم الرابع: عدم الحادث عند وجود الحادث به مفاد لیس ناقصه

حوضی بود با آب قلیل که آن را به حد کر رساندیم و با نجس هم ملاقات کرده است. و تاریخ ملاقات در روز جمعه است. ولی تاریخ کریت روشن نیست. اگر کریت در روز پنجشنبه باشد آب پاک می باشد و الا نجس است.

موضوع عدم نجاست عبارت است از «الماء غیر الکر الی زمان الملاقاة» ولی این حالت سابقه ندارد.

مسائلی برای تطبیق:

المسألة الاولی: لباسی هست که با خون ملاقات کرده است و می دانیم یک بار هم آن را شستیم و یک بار دیگر هم در آن خون افتاده است.

اگر این دو خون پشت سر هم باشند، لباس پاک است ولی اگر خون بعد از شستن باشد لباس نجس است.

در سابق گفتیم «یشترط فی تنجیز العلم الاجمالی ان یکون محدثا للتکلیف علی کل تقدیر» دلیل این قانون این است که اگر بخواهیم علم به تکلیف پیدا کنیم باید علم اجمالی علی کل تقدیر منجز باشد و الا علم صد در صد به تکلیف ایجاد نمی شود.

در ما نحن فیه خون دوم علی کل تقدیر محدث تکلیف نیست. به این معنا که اگر این دو خون پشت سر هم باشد اثر ندارد ولی اگر خون دوم بعد از غسل باشد اثر دارد.

این در حالی است که شستن در هر حال محدث تکلیف است. اگر وسط باشد خون اول را پاک کرده است و اگر آخر باشد خون دوم را هم پاک کرده است.

ان شاء الله در جلسه ی آینده این بحث را پیگیری می کنیم.