درس مهدویت استاد طبسی

موضوع: اصحاب امام زمان در دوران غیبت صغری

فَلَمَّا مَرَّ [فِي‌] ذَلِكَ الْيَوْمِ وَ كَانَ يَوْمُ الْخَمِيسِ لِثَلَاثَ عَشْرَةَ خَلَتْ مِنْ رَجَبٍ دَخَلَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ مُحَمَّدٍ وَ سَلَّمَ عَلَيْهِ فَأَخْرَجَ الْقَاسِمُ الْكِتَابَ فَقَالَ لَهُ اقْرَأْ هَذَا الْكِتَابِ وَ انْظُرْ لِنَفْسِكَ فَقَرَأَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ الْكِتَابَ فَلَمَّا بَلَغَ إِلَى مَوْضِعِ النَّعْيِ رَمَى الْكِتَابَ عَنْ يَدِهِ وَ قَالَ لِلْقَاسِمِ يَا بَا مُحَمَّدٍ اتَّقِ اللَّهَ فَإِنَّكَ رَجُلٌ فَاضِلٌ فِي دِينِكَ مُتَمَكِّنٌ مِنْ عَقْلِكَ وَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ‌ وَ ما تَدْرِي نَفْسٌ ما ذا تَكْسِبُ غَداً وَ ما تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ‌[1] . وَ قَالَ‌ عالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلى‌ غَيْبِهِ أَحَداً[2] . فَضَحِكَ الْقَاسِمُ وَ قَالَ لَهُ أَتِمَّ الْآيَةَ إِلَّا مَنِ ارْتَضى‌ مِنْ رَسُولٍ‌[3] - وَ مَوْلَايَ ^{علیه‌السلام} هُوَ الرِّضَا مِنَ الرَّسُولِ وَ قَالَ قَدْ عَلِمْتُ أَنَّكَ تَقُولُ هَذَا وَ لَكِنْ أَرِّخِ الْيَوْمَ فَإِنْ أَنَا عِشْتُ بَعْدَ هَذَا الْيَوْمِ الْمُؤَرَّخِ فِي هَذَا الْكِتَابِ فَاعْلَمْ أَنِّي لَسْتُ عَلَى شَيْ‌ءٍ وَ إِنْ أَنَا مِتُّ فَانْظُرْ لِنَفْسِكَ فَوَرَّخَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ الْيَوْمَ وَ افْتَرَقُوا.

وَ كَانَ‌ فِيمَا أَوْصَى الْحَسَنَ أَنْ قَالَ يَا بُنَيَّ إِنْ أُهِّلْتَ‌ لِهَذَا الْأَمْرِ يَعْنِي الْوَكَالَةَ لِمَوْلَانَا فَيَكُونُ قُوتُكَ مِنْ نِصْفِ ضَيْعَتِيَ الْمَعْرُوفَةِ بِفَرْجِيذَةَ وَ سَائِرُهَا مِلْكٌ لِمَوْلَايَ وَ إِنْ لَمْ تُؤَهَّلْ لَهُ فَاطْلُبْ خَيْرَكَ مِنْ حَيْثُ يَتَقَبَّلُ اللَّهُ وَ قَبِلَ الْحَسَنُ وَصِيَّتَهُ عَلَى ذَلِكَ. فَلَمَّا كَانَ فِي يَوْمِ الْأَرْبَعِينَ وَ قَدْ طَلَعَ الْفَجْرُ مَاتَ الْقَاسِمُ رَحِمَهُ اللَّهُ فَوَافَاه‌ عَبْدُ الرَّحْمَنِ يَعْدُو فِي الْأَسْوَاقِ حَافِياً حَاسِراً وَ هُوَ يَصِيحُ وَا سَيِّدَاهْ فَاسْتَعْظَمَ النَّاسُ ذَلِكَ مِنْهُ وَ جَعَلَ النَّاسُ يَقُولُونَ مَا الَّذِي تَفْعَلُ بِنَفْسِكَ‌ فَقَالَ اسْكُتُوا فَقَدْ رَأَيْتُ مَا لَمْ تَرَوْهُ‌ وَ تَشَيَّعَ وَ رَجَعَ عَمَّا كَانَ عَلَيْهِ وَ وَقَفَ الْكَثِيرَ مِنْ ضِيَاعِهِ. وَ تَوَلَّى أَبُو عَلِيِّ بْنُ جَحْدَرٍ غُسْلَ الْقَاسِمِ وَ أَبُو حَامِدٍ يَصُبُّ عَلَيْهِ الْمَاءَ وَ كُفِّنَ فِي ثَمَانِيَةِ أَثْوَابٍ عَلَى بَدَنِهِ قَمِيصُ مَوْلَاهُ‌ أَبِي الْحَسَنِ وَ مَا يَلِيهِ السَّبْعَةُ الْأَثْوَابِ الَّتِي جَاءَتْهُ مِنَ الْعِرَاقِ. فَلَمَّا كَانَ بَعْدَ مُدَّةٍ يَسِيرَةٍ وَرَدَ كِتَابُ تَعْزِيَةٍ عَلَى الْحَسَنِ مِنْ مَوْلَانَا ^{علیه‌السلام} فِي آخِرِهِ دُعَاءٌ أَلْهَمَكَ اللَّهُ طَاعَتَهُ وَ جَنَّبَكَ‌ مَعْصِيَتَهُ وَ هُوَ الدُّعَاءُ الَّذِي كَانَ دَعَا بِهِ أَبُوهُ وَ كَانَ آخِرُهُ قَدْ جَعَلْنَا أَبَاكَ إِمَاماً لَكَ وَ فَعَالَهُ لَكَ مِثَالا

«هيچ‌كس نمى‌داند كه فردا چه خواهد كرد، و هيچ‌كس نمى‌داند كه در كدام زمين خواهد مرد». و همچنين مى‌فرمايد: «داناى غيب اوست و هيچ‌كس را بر اسرار غيبش آگاه نمى‌سازد.»[4] قاسم خنديد و خطاب به عبد الرحمن گفت: آيه را تمام كن كه مى‌فرمايد: «مگر رسولانى كه آنان را برگزيده.» مولا و سرور من ^{علیه‌السلام} هم مثل رسول برگزيده شده است. و در ادامه گفت: من مى‌دانستم كه تو اين جملات را خواهى گفت، لكن تاریخ امروز را ثبت کن! اگر بعد از اين روزى كه در اين نامه درج شده من زنده ماندم، پس بدان‌كه اعتقاد من صحيح نيست، و امّا اگر در اين تاريخ از دنيا رفتم آن‌ وقت به اعتقادات خودت نگاه كن و در اعتقاداتت تجديد نظر كن‌. عبد الرحمن هم تاریخ آن ‌روز را ثبت کرد و از هم جدا شدند.

قاضى القضاة بغداد كه نامش ابو سائب عتبة بن عبيد اللّه مسعودى بود، سوار مركب شد و به ديدن قاسم آمد، وى انگشترى‌اش را كه نگين فيروزه داشت، در دستش گرفت و به قاسم گفت: اى ابا محمّد! اين‌كه در دست من است چيست؟ گفت: انگشتر فیروزه‌ای است، او انگشتر را به قاسم نزديك كرد. قاسم گفت: روى نگين اين انگشترى سه سطر نوشته شده. آن را گرفت تا بخواند، امّا ضعف اجازه اين كار را نداد. و مردم از آنجا رفتند و با تعجب اين ماجرا را به ديگران خبر مى‌دادند.

در همين حال قاسم دست‌هايش را بالا برد و عرضه داشت: پروردگارا! اطاعت خودت را بر حسن الهام كن و او را از معصيت و نافرمانى خودت دور فرما. اين دعا را سه مرتبه تكرار كرد و بعد از آن كاغذى طلب كرد و با دست خودش وصيتش را نوشت- خدا رحمتش كند- و زمین‌های زراعتى كه وقف مولایم امام زمان ^{علیه‌السلام} بود و پدرش وقف كرده بود، آن‌ها را نوشت و بار ديگر وقف حضرت كرد.

و از جمله وصيت‌هايى را كه به حسن كرد، اين بود كه گفت: پسرم! اگر تو براى اين امر يعنى وكالت از طرف مولاى بزرگوار ما ^{علیه‌السلام} اهليّت پيدا كردى، مخارج زندگى‌ات را از نصف مزارع منطقه معروف به [فرجيده‌] بردار و بقيه زمين‌هاى زراعى ملك مولاى ما حضرت حجّت ^{علیه‌السلام} است و اگر اهليّت اين كار را پيدا نكردى برو و خير و روزى‌ات را از جايى كه خداوند درست كرده و قبول فرمايد بخواه. حسن هم وصيّت پدر را با تمام شرايط پذيرفت. روز چهلم كه شد، در وقت طلوع فجر، قاسم دار دنيا را وداع كرد و از دنيا رفت، خدا رحمتش كند.

قاسم را ابو على بن جحدر غسل داد و ابو حامد روى بدنش آب مى‌ريخت. بعد با هشت پارچه او را كفن كردند، اوّل پيراهن امام رضا ^{علیه‌السلام} را به او پوشانيدند و پس از آن هفت لباس را كه از عراق برايش رسيده بود، به‌عنوان كفن به او پوشانيدند. پس از مدّت كوتاهى نامه تعزيت و تسليت از طرف مولايمان حضرت حجّت ^{علیه‌السلام} به حسن رسيد كه در آخر آن نامه نوشته بود: خداوند تعالى اطاعتش را به تو الهام فرمايد و از معصيت و نافرمانى خودش، تو را دور گرداند.